Bushe Muli Bantu Abenekela Ifisuma Nelyo Abenekela Ifyabipa?

“YALI ni nshita yawamisha, yali ni nshita yabipisha, . . . yali ni nshita ye subilo, yali ni nshita ya kupeleelwa, takwali ico twabulishe, tatwakwetepo nangu kamo.” Aya mashiwi ya kwiswila mu citabo cishaiwamina ica kwa Charles Dickens ica kuti A Tale of Two Cities (Umulumbe pa lwa Misumba Ibili) mu kulamuka yacilanya ifyo ukutontonkanya kwesu, ukuyumfwa kwesu, ne mimwene yesu, fingambukilwa ne fya kucitika.

Imisumba ibili iyaloshiweko ni London na Paris pa nshita ya cimfulumfulu ca Bumwaluka bwa mu France. Ku bekashi batitikishiwa aba mu mwanda wa myaka uwalenga 18 mu France, ukubilisha kwa bumwaluka ukwa nsambu sha muntu mu cine cine kwali ni “nshita ye subilo.” Lelo ku bateekelwe ku buteko bwa bupolitiki ubwa France pa ntanshi ya bumwaluka, nelyo ku mitekele ya bupolitiki iyalefumapo, yali ni “nshita ya kupeleelwa,” iyatungulwile ku mfwa na ku bonaushi.

Bushe cali kwenekela ifisuma nelyo kwenekela ifyabipa? Cashintilile pa lubali mwaliko. Kabili e fyo caba na nomba.

Inshita ya Kuiceeceeta

Bushe muli bantu abenekela ifisuma? Bushe mulamonamo ifisuma mu bumi, lyonse ukulaenekela ifyawamisha? Nelyo bushe mwakongamina ku kwenekela ifyabipa, ukulafuupulwa pa lwa filolelo fyenu ifya ku ntanshi, ukulasubila ifyawamisha lelo pa nshita imo ine ukulaenekela ifyabipisha?

Imyaka 60 iyapitapo kalemba umwina Amerika James Branch Cabell asupwile amano ya buntunse yabili ayalelwikana muli iyi nshila atile: “Abenekela ifisuma batila twikala mu calo icacilishapo kuwama pa fyalo fyabako; na benekela ifyabipa batila ico nga cishinka, ninshi cintu cabulwe subilo.” Nga muletwishika iyi mimwene, bebeteni ubusuma no bubi ubwa mbali fye shitatu isha calo ca lelo nga fintu shilangililwe pe samba. Lyene lingululeni ukwankulako kwenu, no kuipusha ukuti, ‘Bushe ndenekela ifisuma nelyo bushe njenekela ifyabipa?’

Umutende Ubelelela: Fifulo finga mwingalumbulapo mu calo ifyaisulamo intulubundi? Ireland, icali kale icalo ca Yugoslavia, Middle East, Burundi, Rwanda—ifi tafyayafya ukwibukisha. Bushe ishi ntulubundi no kushomboka kumbi fikabala afipwishishiwa pa kuti kukabeko umutende ubelelela mwi sonde lyonse? Bushe icalo cilelola ku mutende?

Ukushikatala kwa fya Bunonshi: Apo Inko shapuminkana isha ku Bulaya shileenekela ukwikatana mu fya ndalama lintu cikafika mu 1999, nashiswangana ukucincintila ukulufya kwa mutengo ukwa ndalama ne nkongole ubuteko bukongola ku cintubwingi. Ku ncende shimbi, amafisakanwa yalyonaula ubunonshi bwa fyalo fya kuli ba Amerika ne fya mu Afrika, uko ukulufya kwa mutengo wa ndalama kulepana kube ukushingasengaukwa kabili uko akapaatulula ka mushobo kacili kalelekanya abantu. Bushe ukushikatala kwa fya bunonshi bwa calo kuli fye mupepi?

Ukubulwe Ncito: Mu kusala kwaliko mu 1997 ukwa mu calo, amacalici ya ku Britain yalikatene ku kucincisha ifilonganino fyonse ifya mapolitiki ukuti ifyo bafwile ukutangisha pa mutande wabo uwa fya kulanshanyapo ni ncito kuli bonse. Lelo bushe kuti kwabako incito ibelelela, kuli bonse—maka maka ku bacaice, ilintu abantu mupepi na bilioni umo balifuma incito atemwa ababulwa incito shine shine?

Ifyo cayanguka ukwenekela ifyabipa! Nalyo line kuti mwaenekela ifisuma, kabili twamulaalika ukulanguluka ifyo mwingalundulula imimwene ya kwenekela ifisuma.

[Icikope pe bula 3]

Bumwaluka bwa mu France

[Abatusuminishe]

Ukufuma mu citabo ca Pictorial History of the World