Bushe Mumfwa Ukuti Abantu Balosha Mumbi Ifyo Mucita?

ANTONIO alipelenganishiwe. Mu kupumikisha kabili ukwabula no mulandu, cibusa wakwe uwatemwikwa Leonardo alimutalwike.a Inshita shimo Antonio tabalemwasuka nga aposha umunankwe, kabili nga bali bonse, nomba balemoneka ukuti nabatalukana. Antonio atendeke ukutiina ukuti afwile alicitile cimo nelyo ukusosa fimo ifyo umunankwe aloseshe mumbi. Lelo ni finshi?

Ukulosha mumbi ifyo bambi bacita kwaliseeka. Imilandu iingi iba inono kabili ilalungikwa ukwabula ubwafya. Imbi ilakalifya nga nshi, maka maka nga ca kuti abantu batwalilila ne mimwene yabo iyalubana te mulandu no kwesha ukubalungika. Mulandu nshi abantu balosesha mumbi ifyo bambi bacita? Bushe ifi fikuma shani abantu baba muli iyo milandu? Cinshi mwingacita nga ca kuti bambi balosha mumbi ifyo mucita? Bushe cine cine ifyo bambi batontonkanya pali imwe fyalicindama?

Fintu Ificitika Icine Cine

Apo abantu te kuti beshibe ifyo tutontonkanya ne fyo tufwaya ukucita, bushiku bumo umo akalosha mumbi amashiwi yesu nelyo incitilo. Imiku fye iingi abantu kuti balosha mumbi ifyo umo acita. Inshita shimo, tulafilwa ukulondolola bwino ifingomfwika kabili mu kulungatika. Icongo na fimbi ifya kupumfyanya kuti fyalenga caba icakosa kuli bambi ukukutikisha ifyo tulesosa.

Inshila shimo ne mibele na fyo filenga abantu balosha mumbi ifyo tulecita. Ku ca kumwenako, umuntu wa mwenso kuti abantu bamumona kwati tatemwa abantu, tayangwako ku bantu, nelyo ukuti wa cilumba. Ifyacitikila umo kuti fyamulenga alakuntukilwa ku fintu fimo ukucila ukwankulako bwino. Ukupusana kwa ntambi ne ndimi kulangilila ukuti abantu te kuti bomfwikishe umo no munankwe mu nshila twingenekela. Na kabili nga kuli ukubepa no lwambo, tatufwile ukupapa ukuti ifintu ifyo balunda pa fyacisoswa nelyo ifyacicitwa limo filapusana ne mo umwine acilalosha. Kwena, fyonse ifi, tafisansamusha abomfwa ukuti abantu balosha mumbi ifyo bacita.

Ku ca kumwenako, Anna alandile ifyebo fisuma fimo pa kulumbuka kwa munankwe uushalipo. Abantu bailelandila fye mumbi ifyebo asosele kabili, icapapwishe Anna no kumupesha amano ca kuti, uyo cibusa wakwe amutungenye bukali bukali pa menso ya bantu abengi ukuti ali na kalumwa pa mulandu wa kuti umwaume umo uo umunankwe alebishanya nankwe alemupoosako sana amano. Ifyebo Anna asosele bafiloseshe fye mumbi, kabili ukubombesha kwakwe ukwa kulenga umunankwe ashininkishe ukuti te kumukalifya alefwaya takwabombele. Iyi mibele yalengele Anna ukubipilwa nga nshi, kabili palipitile inshita pa kuti Anna alungike uyu mulandu.

Ifyo bambi bamumona ilingi fishintilila pa fyo belula ifyo mucita. E co ca cifyalilwa ukubipilwa ilyo abantu balosha mumbi ifyo mwacita. Kuti mwakalipa, ukumfwa ukuti tapali umulandu uo umuntu afwile ukulosesha mumbi ifyo mucita. Kuli imwe, ukumona kwa musango yu kuti kwa moneka kwati lufyengo, kulengulula, nelyo fye kwati kwalilubana, kabili ico kuti camukalifya nga nshi—maka maka nga ca kuti mwalikatamika imimwene ya abo balemupimununa mu nshila iyalubana.

Nangu kuti mwakalifiwa pa fyo abantu bamumona, nalyo line cisuma ukucindika imimwene ya bambi. Te ca Bwina Kristu ukusuula ifyo bambi batontonkanya, kabili te kuti tufwaye insoselo shesu nelyo incitilo ukukalifya abantu bambi. (Mateo 7:12; 1 Abena Korinti 8:12) E co inshita shimo kuti mwakabila ukucitapo cimo ku kulungika imimwene yalubana iyo umo engakwata pali imwe. Lelo, ukucishamo ukufwaya ukutemwikwa takubomba, kabili ico kuti calenga ukuti muleke ukuicindika nelyo ukulaumfwa ukuti mwalisuulwa. Na kuba, ukucindama kwenu ukwa cine takushintilila pa fyo bambi batontonkanya.

Lubali lumbi, kuti mwailuka ukuti umulandu balemulengulwilapo epo uli. Ico na co kuti camukalifya, lelo nga ca kuti mu kuitemenwa kabili mu bufumacumi mwasumina ifilubo fyenu, ifintu fya musango yu kuti fyaba fisuma, ukumulenga ukuwamyako umulekabilwa.

Ifyabipa Fifumamo

Ukulosha mumbi ifyo umo acita kuti napamo kwaleta ifyabipa nelyo ifisuma. Ku ca kumwenako, nga ca kuti mwaumfwa umuntu alelandisha mwi tuka bashitisha ifya kulya, kuti nalimo mwasondwelela ukuti uyu muntu aleyumfwa. Pambi kuti mwaluba. Napamo umuntu alelanshanya nankwe tomfwikisha. Nelyo napamo kuti uuleshitisha mwi tuka tamusansamukile, lelo nalimo taleumfwa bwino. Nangu ca kuti ukulosha ifintu mumbi ukwa musango yo kulenga ukutunganya ifyabipa, te lingi kuleta ifyabipa fibelelela. Lelo, limo ukulosha mumbi ifintu kuti kwaletelela abantu. Moneni fibili ifyacitike muli Israele wa pa kale.

Lintu Nahashi, imfumu ya ku Amone afwile, Davidi atumineko inkombe sha kusansamusha umwana wakwe Hanuni, uwatendeke ukuteka pe punda lya kwa wishi. Lelo, bamwene ukuti inkombe shaile mu kulengula icalo ca Amone, ico calengele Hanuni intanshi ukusaalula inkombe no kulwisha Israele. E ico, abantu napamo 47,000 balifwile—pa mulandu fye wa kulosha ifisuma mumbi.—1 Imilandu 19:1-19.

Mu kubangililako mu lyashi lya Israele, imimwene yalubana yalungikwe mu nshila yapusanako. Imikowa ya kwa Rubene na Gadi na hafu wa mukowa wa kwa Manase bakuulile icipailo cikalamba pa lulamba lwa mumana wa Yordani. Abena Israele bambi bamwene ukuti uku kubulwa ubusumino, kupondokela Yehova. E co balongene ku kuya mu kulwa. Ilyo bashilacita nangu cimo icabipa, aba abena Israele bambi batumineko inkombe ku kubeba ukuti nabakalipa pa co bacitile icalelangilila ukuti tabali na bucishinka. Cali bwino ukucite co, pantu abakuulile cilya cipailo batile tabalefwaya kupondokela ukupepa kwa cine. Lelo, cilya cipailo cali no kuba cishibilo ca busumino bwabo kuli Yehova. Iyi mimwene yalubana nga yalengele ukwipayaulula kwa bantu, lelo ukubomfya amano kwacilime ici cintu cabipa ukucitika.—Yoshua 22:10-34.

Lungikeni Imilandu no Kutemwa

Ukulinganya aya malyashi kuti kwatusambilishako fimo. Kwena, ukulungika umulandu e cintu ca mano ukucita. Mu lyashi twalekelesha ukulandapo, ni bani baishiba impendwa ya bantu bapusushiwe pa mulandu fye wa kuti aya mabumba yabili yalilanshenye? Ilingi teti mube mu bwafya nga mwafilwa ukumona muntu umo cine cine aloseshe, lelo bucibusa bwena kuti bwaonaulwa. E co nga mwamona ukuti bamulufyanya, bushe namushininkisha ukuti te mimwene yalubana fye mukwete, nelyo mulelosha fye mumbi ificitilwe? Finshi fyaciba amapange ya uyo muntu? Mwipusheni. Bushe mwaumfwa ukuti alosha mumbi ifyo mwacicita? Lanshanyeni. Mwileka icilumba cimuleshe ukulanshanya.

Yesu apeele umulandu usuma uwa kuwikishanya nga mwapusana: “E ico nga watwale ca bupe cobe pa ciipailo, no kwibukisha palya ukuti munonko ali na kantu kuli iwe, leke ca bupe cobe ku cinso ca ciipailo, kabili uye, ubale uwikishanye no mubiyo, e lyo wise no kutuule ca bupe cobe.” (Mateo 5:23, 24) E ico, icisuma ica kucita kulanshanya na ulya muntu pa mbali ukwabula ukubikamo bambi. Ifintu fikabipilako nga ca kuti uumukalifye intanshi aumfwa ukuilishanya kwenu ku muntu umbi. (Amapinda 17:9) Ubuyo bwenu bufwile ukuba bwa kuwikishanya no kutemwa. Mu kutekanya lungikeni ifintu mu mashiwi yaumfwika kabili ayashili ya kupeela umulandu uyo muntu. Londololeni ifyo ifi filecitika filemulenga ukuyumfwa. Lyene kutikisheni ku fyo uyo muntu alelanda. Mwiangufyanya ukumutunganya. Itemenweni ukucetekela ukuti ulya muntu te kumukalifya alefwaya. Ibukisheni, “ukutemwa kutetekela fyonse.”—1 Abena Korinti 13:7.

Kwena, nangu kulya kupusana kwapwa, kuti mwatwalilila ukuba ababipilwa nelyo ifya kufumamo fyabipa kuti fyatwalilila. Cinshi cingacitwa? Apo cilekabilwa, cisuma ukulomba ubwelelo mu kufumaluka, pamo no kucita fimo ifingalungika ifintu. Mu musango yu, uukalifiwe kuti cawama akonka ukufunda kwapuutwamo ukwa kuti: “[Mulebelelano] luse nga umo aba na kafiimbo ku mubiye; ifyo Shikulu amubelelo uluse, e fyo na imwe mubelele uluse. Awe pali fyonse ifi fwalilenipo no kutemwa, e kukakila fyonse pamo mu kwitabana.”—Abena Kolose 3:13, 14; 1 Petro 4:8.

Apo tatwapwililika, ukupusana no kukalifiwa fikabako. Onse kuti alufyanya nelyo ukulanda mu nshila ileumfwika kwati talelangulukilako nelyo takwete cikuuku. Baibolo itila: “Ifwe bonse tuipununa apengi. Umuntu nga taipununa mu kusosa, wene muntu uwapwililila; wa maka ku kulama no mubili onse ku mukobelo.” (Yakobo 3:2) Apo Yehova Lesa alishiba bwino ici, alitupeela amafunde ayatila: “Wifiitwa bwangu mu mutima obe, pantu ukufiitwa kwikala mu fifuba fya bawelewele. Kabili wibika mutima obe ku fyebo fyonse ifyo abantu basosa, ukuti wiumfwa umusha obe alekutuka; pantu umutima obe waishibo kuti imiku iingi na iwe watukile bambi.”—Lukala Milandu 7:9, 21, 22.

“Uulingululo Mutima Ni Yehova”

Lelo ni shani nga cilemoneka kwati teti mulungike imimwene yalubana iyo umo akwata pali imwe? Mwinenuka. Twalilileni ukulundulula no kulangisha imibele ya Bwina Kristu na maka yonse. Lombeleni Yehova ukumwafwa ukuwamyako umulekabilwa. Ubucindami bwenu ubwa cine ngo muntu tabulingwa ku bantu. Ni Yehova fye eka ‘uwingalingulule mitima’ mu cine. (Amapinda 21:2) Na Yesu wine takatamikwe kabili alisuulilwe ku bantu, lelo ico tacakumine ifyo Yehova alemumona. (Esaya 53:3) Nangu ca kuti bamo kuti bamumona mu nshila iyalubana, kuti ‘mwapongolola ifya mu mitima yenu’ kuli Yehova, ukucetekela ukuti alimwishiba bwino, “pantu Yehova tamona ifyo umuntunse amona; pantu umuntunse amona pa menso, lelo Yehova amona mu mutima.” (Amalumbo 62:8; 1 Samwele 16:7) Nga ca kuti mwatwalilila ukucite cawama, abakwata imimwene yalubana pali imwe pambi mu kuya kwa nshita kuti bakutuluka ukuti baliluba no kwalula imimwene yabo.—Abena Galatia 6:9; 2 Timote 2:15.

Bushe mulemwibukisha Antonio, uwacilandwapo pa kutendeka kwa cino cipande? Alishipile no kukonka ukupanda amano ukwa mu Malembo, kabili alanshenye na cibusa wakwe Leonardo ukwipusha ico acitile pa kuti akalifiwe. Cinshi cacitike? Leonardo alipeshiwe amano. Ayaswike ukuti tapali ico Antonio acitile icamukalifye kabili amwebele ukuti tapangile ukucite ci kuli wene. Nga ca kuti amoneke kwati nataluka umunankwe, napamo ali naobelwa ne fintu fimbi. Leonardo alombele ubwelelo ukuti mu kukanaishiba alengele umunankwe ukubipilwa kabili alimutashishe pa kumweba ulwa uyu mulandu. Kabili atile ku ntanshi, ali no kuba uwaibukila sana pa kuti talengele bambi ukuyumfwa muli uyu musango. Uku kukanaumfwana kwalipo kwalipwile, kabili filya fibusa fibili fyatwalilile ukuba ifyapalamisha nge fyo bali kale.

Tacumfwika bwino abantu ukulosha mumbi ifyo mwacita. Lelo, nga ca kuti mwacita fyonse ifikabilwa ku kulungika ifintu no kubomfya ifishinte fya mu Malembo ifya kutemwa no kwelela, na imwe ifikafumamo fikaba ifisuma nge fi.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 23]

Ukulungika imilandu no kutemwa no kwelela kuti kwaleta ifisuma