ICIPANDE ICIKALAMBA | IFYO CALI PA KUTI BAIBOLO ITWALILILE UKUBAKO
Baibolo Yalitwalilila Ukubako Nangu ca Kuti Abantu Balefwaya Ukuilofya
UBWAFYA BWALIKO: Bashimapepo abengi e lyo na bakateka tabalefwaya abantu ukwishiba ifyo Baibolo ilanda. Ilingi line balebomfya amaka bakwete ku kulesha abantu ukukwata Baibolo, ukuikopolola, nelyo ukuipilibula. Natulande pa fya kumwenako fibili:
Muli ba 167 B.C.E.: Imfumu ya baGriki Antiochus Epiphanes, yalefwaya ukuti abaYuda balekonka imipepele ya baGriki, e ico yalibikileko icipope ca kuti bonaule ifimfungwa fyonse ifya Malembo ya ciHebere. Ba Heinrich Graetz abasambilila ilyashi lya kale batile, ababomfi bakwe “balelepula no koca ifimfungwa fya Mafunde nga bafisanga kabili baleipaya abantu abalebelengamo.”
Pa kati ka mwaka wa 500 na 1500: Bashimapepo ba ku Katolika bamo balifulilwe pantu abantu bamo batendeke ukusambilisha ifyo Baibolo ilanda, mu nshita ya kulasambilisha intambi sha mu Katolika. E ico bashimapepo baletila abantu bonse abashali bashimapepo abalekwata amaBaibolo ni bampulamafunde, kabili balefwaya abantu balekwata fye Inyimbo sha mu ciLatin. Na kuba, pa nshita imo abakalamba be calici balibikileko ifunde lya kuti “balesokota mu mayanda ya bantu abo baletunganya ukuti balikwata amaBaibolo, kabili nga ca kuti bayasanga baleoca iyo ing’anda.”
Nga ca kuti abantu abalefwaya ukulofya Baibolo baliilofeshe, ninshi no bukombe bwabamo nga bwaliloba.
Baibolo ya mu ciNgeleshi iyo William Tyndale apilibwile tayalobele nangu ca kuti kwali ukubinda amaBaibolo, ukuyoca kabili na Tyndale wine balimwipeye mu 1536
IFYO CALI PA KUTI BAIBOLO ILOBA: Nangu ca kuti Imfumu Antiochus yalefwaya ukulofya ifimfungwa fya Malembo mu Israele, pali ilya nshita ninshi abaYuda balitendeka ukwikala mu fyalo fimbi. Na kuba, abasambilila sana balanda ukuti ilyo inshita ya batumwa tailafika, abaYuda abengi tabaleikala mu Israele. Mu masunagoge ya baYuda mwaleba ifimfungwa fya Malembo. Ifi ifimfungwa balefibomfya mu myaka yakonkelepo, kabili Abena Kristu nabo balefibomfyako.—Imilimo 15:21.
Pa kati ka mwaka wa 500 na 1500, abantu bamo abatemenwe Baibolo balishipile nangu ca kuti balebacusha kabili balitwalilile ukupilibula no kukopolola Amalembo. Nangu ca kuti pali iyi inshita takwali ama mashini ya kupulintilako, ilyo umwaka wa 1500 taulafika ninshi balipilibula amaBaibolo mu ndimi ukucila pali 33. Lyena mu kuya kwa nshita, balitendeke ukupilibula no kupulinta amaBaibolo ayengi.
IFISUMA IFYACITIKA: Imfumu sha maka na bashimapepo ba bufi balefwaya ukulofya Baibolo, lelo balifililwe. Na kuba, Baibolo e citabo basabankanya sana no kupilibula. Mu Baibolo e mo aba mu fyalo fimo bafumya amafunde yamo ayo bakonka, e mo abantu bamo bafumya amashiwi yamo ayo balanda kabili yalilenga abantu abengi bayalula imibele yabo.