Cenjeleni! Incenjeshi Shilebombesha

ELENGANYENI. Inkuuka yapita. Umwela wakosa watalala, na mulamba nomba atekanya. Bakapusunsuka abatulumushiwa batendeka ukusokoloka ukufuma umwa kufisama, ilintu akatalamukila, mwamona ababutushiwe ukuyapusukila kumbi balebwela mu kubebeta ifyonaike. Imitenge ya pa ng’anda naisendwa; imiti naishulwa kabili iponene nsaale nsaale pa mayanda yashele nsansalila. Intambo sha malaiti nashiputuka, icalenga ukuti tapali uwingatuma foni nelyo ubukombe. Amayanda yamo umwali indupwa sha nsansa nayonaulwa—tayengawamishiwa kabili. Ubwali bwikashi bwatalalila kabili ubwa cibote nomba pali fye cimfundawila no kupelelwa.

Abekashi bonse baikatana ku kubombapo—abapampamina pa kukuula cipya cipya. Bonse baafwana, bambi ukufika pali iyi nshita tabaishibana na mashina. Abaume baleyashimana ifibombelo no kupandashanya amano. Abanakashi baleipikila bakabomba ifya kulya ilintu abana bakulileko balelela abacepeleko. Ku nse ya ubu bwikashi, kwafuma amayanda ya mipeto umwiswile abaitemenwa ukwisayafwa—abaishiba ukupaalika imitenge, abaishiba ukukungule miti, bakabasa, na baishiba ukupenta. Nangu cibe fyo, kwaisa ne ncenjeshi, ishaiteyanya ukwisaliila pa mutwe abapuswike.

Bapinda ukuti indalama ishingi shilipililwe kabela ilyo bashilabombapo. Abene mayanda pa kuba abapelelwa balipila indalama, no kusanga ukuti bakabomba bafyuka, te bakumona kabili. Abapaalika imitenge, abatila imilimo yabo isuma no kuti nga taili bwino kuti babombapo kabili, babomba fye mu muleketela ica kuti ilyo imfula yaisa umutenge waloka. Abaishiba ukukungule miti, ukupitila mu kubepesha ukuti bali no kufwaya ifibombelo fya kwisabomfya mailo bapokela libela amakana ya madola ku bantu. Lelo te ba kumoneka.

Ku fyonaike ne fyo abene mayanda balufishe, lundeniko balya balipile ndalama ishingi ku twampani twa inshuwalansi utushakwata ndalama nelyo utwa cimbepa fye uto nomba utwakaana ukulipila pa fyonaike nelyo uto abene bafulumwike. Abashukako ukupokako cheke ukufuma ku kampani ka inshuwalansi basanga ukuti ilingi line abalipo bantu bashaishiba bwino incito apantu abaishiba bacepesha ica kuti teti bakumemo. Muli fyo incito nga yabombwa ya cabe cabe, icilundako ku bulanda bwa bene mayanda abo abali kale kale abapelenganishiwa.

Abasangwa mu tuyofi balaliilwa pa mitwe libili libili. Icitendeka ngo kwikatana kwa bwikashi bwapelenganishiwa ubulefwaya ukwafwana, cisanguka kukopeka kwa kulengo bulanda.

Mu bwikashi bumo, pa numa ya kalulumpunga umutengo wa musango umo uwa switi walininine icipesha amano ukufika ku madola 4, e lyo umukaka wa bana wafikile ku madola 6 pa cikopo cimo. Mwi shitolo limo te kuti ushite amabwe ya mu cilimba kano washita ne cilimba nelyo TV. Abashitisha ifisolobelo fya kukuulila balipangile ndalama ishingi ukupitila mu kulumya umutengo. E lyo kumbi abakwata amayanda ya mipeto balibalundileko umutengo ukufika ku maperesenti 600 pa kubatintilako amayanda ukutwala apasanswikeko ilyo kwali mulamba. Ku ncende imo, pa numa ya cinkukuma, umwanakashi wa myaka 84 uo ing’anda yaonaike apokelele foni ukufuma ku muntu walebepekesha ukuba umubomfi wa buteko. Uyu mwanakashi atile ifyo ifipepala alesaina fya kulombelapo ubwafwilisho ne fya kulya ukufuma ku buteko. Kanshi fyali fya kupeela ing’anda yakwe nge ciikatilo pa kuti bamwashimishe amadola 18,000 aya kulungisha ifya mu ng’anda ifyo fyali no kumupoosela fye amadola 5,000.

Ubucenjeshi bwa Kusulwisha pa Foni

‘Mwabombeni bana Kampanda. Lishuko lyenu lelo.’ E yengaba amashiwi ya kwiswila ilyo mwapokelela foni wa kupumikisha. ‘Namuwina ca kuti na ca kuti.’ Abengi balipokelelapo amafoni ya musango yo ukubeba ukuti “nabawina kale,” no kuti ifilambu fyabo “e ko fili ukwabulo kutwishika.” “Icilambu” napamo ni motoka mupya, wailesi, TV, nelyo vidio fyonse pamo, nelyo inindaminwe ya daimani.

Bushe mwalipokelelapo foni ya musango yo ukumwebe fyo namuwina cimo? Bushe mwalitemenwe? Bushe calimupeseshe amano? Nga mwalisumine ifyalandilwe pa foni bushe mwalipokele icilambu? Nelyo bushe mwali cinakabupalu ca bucenjeshi bwa kusulwisha pa foni? Nga calimucitikilapo, te mwe mweka. Ukulingana na magazini wa Consumers’ Research, incenjeshi shisulwisha pa foni shilacenjesha abantu mupepi na 10 cila miniti mu United States mweka. Cila mwaka incenjeshi shilafinsha amadola 10 bilioni ukufika kuli 40 bilioni ukufuma ku bafwaya ifya kushita, e kuti mupepi na madola 7,500 cila miniti.

Reader’s Digest, yashimike ukuti “cila mwaka abantu ukucila pali 150,000 mu Canada, balapokelelapo amafoni ukufuma ku ncenjeshi shisulwisha pa foni ishibeba ukuti ‘nabawina’ nelyo ukuti ‘nabasalwa’ ukupeelwa icilambu cawamisha. Kabili cila mwaka amakana ya bena Canada balakopekwa kuli aya mafoni, ukupoosa amadola 2,000 nga kwakanya pali bonse, pa kuti bengapoka ifilambu.” Umulashi wa Bakapokola mu citungu ca Ontario atile: “Ubucenjeshi bwa pa foni ni bumo ubwa bucenjeshi bufulile nga twalolesha pa lyashi lya ku numa ilya Canada.” Alundapo ukuti: “Twalishiba ukuti bulasendela abena Canada amamilioni ya madola cila mwaka.” Ifi fipendo ni filya fye bafisha umulandu ku kapokola. Nangu cibe fyo, apantu citunganishiwe fyo maperesenti fye 10 aya bacenjeshiwa e bafisha umulandu ku kapokola, teti cishibwe bwino bwino ifyo ubwafya bukulile.

Incenjeshi imo yasumine ati: “Tweba abantu ati nabawina pa kuti baleke ukutontonkanya bwino.” Yalundileko no kuti: “Lyene tulabapatikisha ukutuma indalama, tulakosapo mpaka batuma.” Lintu umo acenjeshiwa, ishina lyakwe kuti lyashitishiwa ku tumabumba tumbi utwa ncenjeshi shisulwisha pa foni no kutantikwa pa mutande wa “bakalulu mpusu.” Amashina yabo kuti yashitishiwa kuli bambi, abo na bo abali no kubatumina amafoni libili libili. Uwali kale incenjeshi isulwisha pa foni uwa ku Toronto atile, “ilyo tuletumina abantu amafoni ukukonka umutande wa bakalulu mpusu, abantu ukufika ku maperesenti 75 balashita nga mwabatumina fye foni umuku umo. Nga mwapitamo kabili muli uyu mutande umuku walenga butatu ni hafu fye e bashita. Lelo lintu baingilamo, bamo bakonkanyapo fye ukutume ndalama; ukusubila ukuti kasuba kamo bakawina.”

Ni ndalama shinga aba batumpikwa bakatuma ku ncenjeshi shisulwisha pa foni mu kusubila ukuwinako icilambu cisuma? Tifitifi umo uwa bakapokola atile, “tulabombela pamo na mabanki ku kulesha uuli onse ukufumya indalama nelyo icuma ca bakoloci bamo pa kuti indalama shonse shiipwa.” Umwanakashi umo uwafwililwe nomba line casangilwe fyo atumine indalama imiku 36 ku ncenjeshi shisulwisha pa foni ishapusanapusana 16, indalama shafikile ku madola 85,000. Ifyo bamutumine fye fyali “fipe fya cabe cabe ifingi.”

Ubucenjeshi Bwapikana ku Kucenjesha Abasambilila

Nangu cibe fyo, ishi ncenjeshi tashisalulula. Bacenjesha uuli onse uwa cuma no mubusu. Nelyo fye bantu bamonwa nga basambilila balicenjeshiwapo. Ubucenjeshi kuti bwaba mu bumfisolo nga nshi ica kuti no wa kushita uwasalapuka pambi kuti acenjeshiwa. Ifya bucenjeshi ifyaumo mutengo kuti fyasabankanishiwa pa televishoni nelyo muli babroshuwa babalabata abatumwa. Ifi kuti fyasanshamo ukubiikisha indalama uko batila kuti kwaleta icibwesha cikalamba—ukubika indalama mu bukwebo bwa mafilimu, muli golde na mu mikoti ya golde, nelyo mu mukoti bemba amafuta. Walilepa umutande wa fintu. Nangu cibe fyo, ificitika fimo fine—indalama shiya mu menshi.

Umwanakashi umo uwasambilila uwacenjeshiwe atile: “Uko bafika no bufi bwabo cipesha amano. Apantu ndi kafundisha pa sukulu, naleti nalicenjela. . . . Ifyo balaile fyali fya mutatakuya.” Amadola 20,000 ayo abikile mu kampani ka mafilimu yaile mu menshi.

Ubucenjeshi bwa kusulwisha pa foni bwaba mu fyalo ifingi. Abafwailishapo basobela ukuti “buli no kucilamo muli ba 1990.” Lelo, cenjeleni! Kwaliba imisango imbi iya kucenjesha, kabili incenjeshi shimo shalikwata abo shatemwa—abakoloci.

[Icikope pe bula 18]

Cenjeleni ku ncenjeshi ishiisa nga kwaba inkuuka!

[Icikope pe bula 19]

“Namuwina icilambu!”—bushe cine cine namuwina?