Insambu sha Kusunga Abana—Imimwene Yashikatala

ILINGI line, ubwafya bwine bwine bwisa pa numa ya kulekana, mu kulwisha kwa kufwayo kutemwikwa ku mwana no kufwayo kumusunga. Insoselo ya kuti, “Icikondo aciba cimo nga taciipununa” te lyonse ibe ya cine. Pantu limbi kuba fye umufyashi umo uwa pa kanwa uufwaya fye ukuti mpaka cibe ifyo alefwaya. Umo uubomba na mafunde ya fya lupwa ku Toronto, Canada, alandilepo ati: “Mwi funde lya fya ndupwa, conse fye cilabalamune nkuntu no kukunta ku mutima.”

Mu cifulo ca kutontonkanya pa cingawamina sana abana, abafyashi bamo balakoosha ukukansana pa kutwala ku cilye imilandu iyabula no kulondoloka. Ku ca kumwenako, bamo balyesha ukushinina ukuti insambu ya kusungo mwana ilingile ukwalulwa pantu umufyashi umbi ni umo uwa Nte sha kwa Yehova kabili akapusula umwana ‘inshila ya lyonse iya bumi.’

Uushili Nte kuti akushapo ukusefya inshiku sha kufyalwa, Krisimasi, nelyo fye Halloween. Bamo kuti bailishanya abati ukubishanya kwa mwana no kuiteulwila ku bwikashi takwakafunguluke nga umwana apingulapo ukukaanapika sulupu ku mendela. E lyo bambi kuti batubululo kuti umwana akonaika mu mitontonkanishishe nga alashindiko mufyashi mu kulanda kuli bambi pa lwa Baibolo. Abafyashi bamo abashili baNte balitunganya fye no kutunganyo kuti ubumi bwa mwana bukaba mu busanso pantu umufyashi Nte takasuminishe umwana ukubikwamo umulopa.

Ni shani fintu Umwina Kristu engacimfya ukusonsomba kwa fikansa ukwa musango yo ukwa kubimbule nkuntu? Ukwankulako mu kukuntukilwa—“ukulinganye ficitile umunobe”—te kuti ciwame. Nga umulandu watwalwa kuli kapingula, kapingula akapeelako ishuko lya kumfwa umufyashi umo umo. Icacindamisha caba kulaibukisha ukufunda kwa mu Baibolo ukwa kuti: “Poosa pali Yehova icisendo cobe icafina, wene alekulama; pe fye takasuminishe uwalungama ukutelententa.” (Ilumbo 55:22) Ukupitila mu kwetetula pali ici na mu kubomfya ifishinte fya Baibolo, abafyashi, mu kuba no kwaafwa kwa kwa Yehova, kuti babomba bwino na conse icingesako icikumine ku nsambu ya kusungo mwana.—Amapinda 15:28.

Ukukondenkana

Umulandu ukalamba waba cintu cingawamina sana umwana. Nga ca kuti umufyashi tapindululwa nelyo alacishamo ukupinda, kuti alufya insambu ya kusungo mwana no kusanga fye ukuti bamulesha fye no kulatandalilako umwana. Umufyashi wa mano aisunga mu nshila iya mutende, ukulaibukisha ukufunda kwa Baibolo ukwa kuti: “Mwiba ababwesesho muntu nelyo umo ububi pa bubi; . . . Peeleni ubukali bwa kwa Lesa apa kupita; . . . Wicimfiwa ku bubi, lelo ucimfishe ububi mu kucite cisuma.” (Abena Roma 12:17-21) Nampo nga ni mu cilye, mwi ofesi lya kwa shimafunde, nelyo nga muli no ulepimununa ifya kusungo mwana, abafyashi balakabila ukuleka “Ukukondenkana [kwabo] kwishibikwe ku bantu bonse.”—Abena Filipi 4:5, NW.

Limo limo umo pa baupana uwafuma ku cupo akesha ukufutika bambi pa kuletako amafya ya kulufya ne fya kutunganya. Cilawama ukulwisha ukufwaisha kwa muntu ukwa kucishamo ukwankulako kuli uyu musaalula. Abafuma ku cupo batemwa sana ukulanda pa fya bumi, ifya mipepele, na masomo ukufilengo kumoneko bubi pa kulubulula kwa kusungo mwana.—Amapinda 14:22.

Ukukondenkana kusanshamo amaka ya kulanguluka ifishinka no kulanshanya pa kusuminishanya ukwingalinga. Takuli umufyashi uulingile ukulabo kuti nangu fye pa numa ya kulekana, umwana acili na bafyashi babili. Abafyashi bena nabalekana lelo tabalekene na bana. E ico, umufyashi umo na umo alingile ukuba no buntungwa bwa kubomba ngo mufyashi lintu ali no yo mwana kano fye nga cayafya sana. Umo umo alingile ukuba no buntungwa bwa kulumbulula ukuyumfwa kwakwe na fintu akatamika no kuleka umwana alecitako imilimo yasuminishiwa ne funde iya mufyashi, iya fya mipepele nelyo imbi.

Natulanguluke nakalimo ifingafuma mu kulubulula: (1) imitantikile ya bonse babili ukulasunga umwana, (2) imitantikile ya mufyashi umo fye ukulasunga umwana, na (3) apengalapeleela ukulatandalila umwana. Bupusano nshi bwaba pa mitantikile ya bonse babili ukulasunga umwana e lyo no mufyashi umo fye ukulasunga umwana? Ni shani mwingabomba bwino lintu bashimupeele nsambu ya kusungo mwana? Ni shani nga umufyashi umo alitamfiwa?

Imitantikile ya Bonse Babili Ukulasunga Umwana

Bakapingula bamo bayumfwe fyo calicindama abafyashi bonse babili ukulamonana no mwana. Ukupelulula kwabo kwashimpwa pa kusapika ukulango kuti abana te kuti balepopomenwa sana no kukalipwa mu nkuntu pa numa ya kulekana nga ca kuti abafyashi bonse balemusungako. Mu cifulo ca kuyumfwa ukufutatilwa ku mufyashi umo, umwana akalayumfwo kutemwikwa ku bafyashi bonse babili no kulayumfwo kukumako ku mayanda yonse yabili. Uwaishibe funde lya fya ndupwa atile, “Imitantikile ya bonse babili ukulasunga umwana ni nshila ya kubimbamo abafyashi bonse babili.”

Nangu cibe fyo, Dr. Judith Wallerstein, umukalamba wa cipani ca Center for the Family in Transition, mu Corte Madera, California, asoka ukuti pa kuti mitantikile ya bonse babili ingabomba iya kulasunga umwana, cikabila abafyashi ukulabombela pamo no mwana uwingaiteulula no wingomfwana na bantu. Iyi mibele yalikatama pantu mu mitantikile ya bonse babili ukulasunga umwana, abafyashi bonse babili balakwata insambu mwi funde ukulapingulako mu milandu ikalamba iyakuma ku fya bumi, amasomo, no kukusho mwana mu fya mipepele, ne fyakuma ku bwikalo bwa mwana wabo. Lelo ici cibomba fye nga abafyashi bonse babili bali abakondenkana mu kulanguluka icingawamina sana umwana wabo ukucila ukuiwamisha fye abene pa lwabo.

Imitantikile ya Mufyashi Umo fye Ukulasunga Umwana

Icilye kuti limbi capeela insambu sha kusungo mwana ku mufyashi uyo, ukulingana no kupelulula e uli uwaiteyanya ukupeela ifyo umwana engakabila. Kapingula kuti pambi apingulo kuti umufyashi uwa kulasunga umwana e wakulapingulapo eka pa milandu ikalamba iikumine ku cingawamino mwana. Icilye cipingulapo ilyo caumfwa ifishinka kuli bakabebeta—ilingi line ababa bantu baishibisha ifya mitontonkanishishe, abasambilila amalwele ya muntontonkanya, na bafwilishako mu bwikashi.

Abafwilisha imitantikile ya mufyashi umo fye ukulasunga umwana bayumfwo kuti uku kutantika kulenga umwana ukucilapo kushikatala. Ilyo abafyashi bashili na maka ya kumfwana bwino nelyo lintu cishilemoneke fyo kuti baumfwana bwino, bakapingula abengi ababomba ne yi milandu basalapo uyu musango wa mitantikile. Kwena, umufyashi uushilesungako mwana tengapaatulwako ku mwana. Insambu sha kutandalila umwana ilingi line shilapeelwa ku mufyashi uushilesungako mwana, kabili abafyashi bonse babili kuti batwalilila ukulapayanishisha umwana wabo ubutungulushi, ukutemwa, ne citemwishi icikabilwa.

Ukulatandalila Umwana

Te kuti cibombe bwino ku bafyashi ukumona insambu sha kusungo mwana kwati shalikwata “uucimfya” no “ucimfiwa.” Abafyashi balabomba bwino kabili “balacimfya” lintu bamona abana babo bakula ukusanguka abakalamba abafikapo, abakampuka, abacindikwa. Ukutunguluka mu kukusha abana takwayampana no kupeelwa insambu ku cilye isha kusungo mwana. Pa kumfwila ifipangano fibikwapo ne filye mu milandu ya kusunga abana, nangu fye ni lintu fyamoneka nge fya lufyengo, Umwina Kristu alanga ‘ukunakila kuli bakateka abacilamo.’ (Abena Roma 13:1) Calicindama na kabili ukwibukisho kuti taiba ni nshita ya kulwila icitemwishi nelyo bucishinka bwa bana benu ukupitila mu kucefya umufyashi umbi pa kwesha ukonaula ukwampana kwakwe na bene.

Kwalibako ifya kumwenako fya mu Baibolo ifya bafyashi baaletiina Lesa abapaatukene na bana babo pa milandu yalekanalekana. Ku ca kumwenako, Amramu na Yokebede, abafyashi ba kwa Mose, pa kufwaila umwana wabo icali no kumuwamina sana, bamubikile mu cipe caleelela “mu fisonge pa mbali ya Mulonga.” Lintu akanya kayabwilwe mu menshi ku mwana mwanakashi wa kwa Farao, basungilile ukucetekela kwabo muli Yehova. Aba bafyashi ba mano kabili aba busumino balilambwilwe na mashuko yashaifulila aya “kulatandala” yantu babomfeshe ku kukansha kalume mu nshila ya kwa Yehova. Mose ilyo akulile aishileba umubomfi wapulamo uwa kwa Lesa wa cine.—Ukufuma 2:1-10; 6:20.

Nangu cibe fyo, ni shani nga umo uwa bafyashi alitamfiwa? Bushe umufyashi Umwina Kristu aleka ukuti umwana aletandalilwa? Cintu ukutamfya kwa cilonganino kwalula fye caba kwampana kwa ku mupashi pa kati ka uyo muntu ne cilonganino ca Bwina Kristu. Na kuba, kulaputula ifikakilo fya ku mupashi. Ukwampana kwa mwana no mufyashi kulashala fye umo kwabela. Umufyashi uulesungo mwana afwile ukucindika insambu sha kutandalila umwana isha mufyashi watamfiwa. Nangu cibe fyo, nga kwalamoneka ifyo kuti kwaba icintiinya kabili icashininkishiwa ica ku butuntulu bwa ku mubili ubwa mu nkuntu sha mwana, lyene icilye (te mufyashi uulesunga umwana) e cingatantikako ukuti ukutandalila umwana kuleangalilwa no muntu wa citatu.

Tamwaba Mweka

Imibombele ya fya kulekana ne fikansa fiisako pa lwa kusunga abana fya kukumanya ifibongolole nkuntu. Icupo icatendeke fye nga te bwino nacibongoloka pamo pene na fintu abaupana baleelenganya, amapange yabo, na fintu baleenekela. Ku ca kumwenako, ukubulwa bucishinka nelyo ukupuma kwabipisha kuti fyapatikisha umukashi wa bucishinka ukufwayo kuicingilila umwine ku cilye e lyo no mwana wakwe. Lelo, ukuyumfwa uwa mulandu no kupelebela kuti kwatwalilila ilyo alelanguluka icalubene nelyo inshila iyo cali no kubombelamo bwino. Abaupana abengi balasakamana pa fyo abana bakacilanguluka nga ulupwa lwabongoloka. Ukulwishanya mu cilye pa lwa kusungo mwana kulete mibele ya kululunkanye nkuntu iibiko bwesho pali bumpomfu bwa bafyashi abayangwa ku bana e lyo no kwesha icitetekelo ne subilo muli Yehova.—Linganyeniko Ilumbo 34:15, 18, 19, 22.

Lintu umunankwe wa kaele asalapo ukucitapo cimo pa mulandu wa kucenda abana nelyo pa mulandu wa kupuma nelyo ku kucingilila ubumi bwakwe ku kuisansalika ku malwele yapishiwa mu kwampana kwa bwamba aya munankwe wabulwa bucishinka, umunankwe wa kaele talekabila ukuyumfwo wa mulandu nelyo ukulekeleshiwa kuli Yehova. (Ilumbo 37:28) Umunankwe wabulwa bucishinka nelyo uwa kucenda e utobele icipangano cashila ica cupo kabili e ‘ufutike’ ku munankwe.—Malaki 2:14.

Twalilileni ‘ukuba abakwata kampingu musuma’ pa ntanshi ya bantu na pa menso ya kwa Yehova ukupitila mu kubomfya ifishinte fya mu Baibolo, ukusunga umunenu wafuma ku cupo mu bufumacumi, no kulanga ukuteuluka mu fyo mwasuminishanya mu kusunga abana. “Cisuma ukucula pa kucite cisuma nga ici e co Lesa afwaya ukucilo kucula pa kucite cibi.”—1 Petro 3:16, 17.

Kumfwa ku bana, balakabila ukwebekeshiwa ukuti ukubongoloka kwa lupwa tawali mulandu wabo. Limo limo ifintu tafyenda nga fintu fyateyanishiwe. Lelo ukubomfya ifishinte fya Baibolo kuti kwanashako ukukalipa kwa kulekana pa kukoselesha ukulanshanya kwakakuka no kwa kulangulukilako pa kati ka bafyashi na bana. Ku ca kumwenako, kuti mwacite co ukupitila mu kuleka abana ukuibimbamo mu kupekanishisha fintu ulupwa luli no kwikala pa numa ya kulekana. Pa kuba abatekanya na ba cikuuku na pa kusekelela mu fyo abana baleyumfwa no kukutika ku fyo balelanda, e lyo mwingabombe fingi ku kubateulwila ku mitantikile ipya ne nshila ya kwikalilamo.

Bambi Kuti Bayafwako

Te bafyashi fye beka bengafwilisha umwana uo ulupwa lwakwe lubongolweke. Baalupwa, bakafundisha, ne fibusa kuti bacite fingi ku kutungilila no kwebekesha abana abo abafyashi balekene. Ukucilisha, bashikulwibo na banakulwibo kuti bacite fingi ku kusangwila ku kushikatala kwa bana no butuntulu bwa mu nkuntu.

Bashikulwibo na banakulwibo ba Bwina Kristu kuti pambi bapeelako abana ukufunda kwa ku mupashi ne mibombele iisuma, lelo bafwile ukulacindika ukupingulapo kwa bafyashi pa lwa kukansha mu fya mipepele, pantu abakwata maka ya kusambilishe fya mipepele ukulingana ne mibele ne funde bafyashi.—Abena Efese 6:2-4.

Mu kuba no kutungilila kwa musango yo, abana ba bafyashi abalekana kuti bashipikisha ukubongoloka kwa cupo ca bafyashi babo. Kuti batwalilila ukwenekela amapaalo ya mu calo cipya ica kwa Lesa, umo indupwa shonse shikalubuka ku “busha bwa kubola no kutwalwa mu buntungwa bwa bukata bwa bana ba kwa Lesa.”—Abena Roma 8:21; 2 Petro 3:13.

[Akabokoshi pe bula 29]

Ukulungika Ukukanaumfwikisha

“Ululimi lwa ba mano lusoso kwishiba,” kabili umufyashi wa Bwina Kristu aliba ne shuko ilishaiwamina ilya kulungika ukukanaumfwikisha nelyo imilandu yabamo bufi. (Amapinda 15:2) Ku ca kumwenako, ukulosha ku kusakamana ubutuntulu bwa bumi ubwa bana babo, “Inte sha kwa Yehova shilasumina ukundapa kwa mu cipatala no kwa kulepula,” lelo lintu Nte uuli ngo mufyashi uupeelwe amaka ya kulasunga umwana, alaba ne nsambu ya kwebwa ifibimbilwe mu nshila ya kundapilamo iili yonse iyo icipatala cilebomfya ilyo talasuminishako.a—The Journal of the American Medical Association.

Inte sha kwa Yehova basenda mu kukatama imipepele yabo, iyashimpwa pa Cebo ca kwa Lesa, Baibolo. Ici cibalenga ukuba bawishi bawaminako, banyina bawaminako, abana ne fibusa fyawaminako, abena mupalamano, na bekashi bawaminako. Abafyashi ba Bwina Kristu basalapwila mu kutemwa, ukukusho mucinshi ku bulashi no kupeela abana babo ifishinte fisuma mu bumi.b—Amapinda 13:18.

Amasomo ya ku calo yalicindama mu kukula kwa mwana, kabili Inte sha kwa Yehova balafwaya abana babo ukukwata amasomo yawamisha ayengabako.c—Amapinda 13:20.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 28]

Umufyashi uuli ne nsambu sha kusunga umwana alingile ukukutika mu kutekanya lintu umwana alelondolola ifyacicitika pa kwisha no mufyashi uwisa fye mu kutandala