Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Bushe Kuti Nacilapo Ukucita Bwino mu Sukulu?

Sam uuli ne myaka 13 atila: “Abafyashi bandi bapoosa fye amano ku matoni. ‘Wacikwata tunga mu mashindano ya nsamushi? Wacikwata tunga mu Cingeleshi?’ Ifyo nalifipata!”

BENGI baba mu mibele ya kwa Sam. Nacine, abalemba icitabo ca “Could Do Better” (Kuti Wacilapo Ukucita Bwino) balembele ukuti: “Tatulamonapo umufyashi uutontonkanya ukuti umwana wakwe alacita apo engapesha ku sukulu.” Lelo abacaice abengi, ukupala Sam, bayumfwa ukuti abafyashi babo balabatitikisha sana ku kuleka bacilepo ukucita bwino mu fya ku sukulu—napamo ukucila fye bonse. Kuti pambi balatitikishiwa na mu kalasi. Umupungwe umo ailishanya ukuti: “Bakafundisha tabatekanya sana. Bafwaya uleibukisha ifintu apo pene fye kabili nga walaba, balakulenga ukuyumfwa ngo muwelewele. E co nshasukapo.”

Abacaice abafilwa ukucita ifyo abafyashi na bakafundisha benekela ilingi bamonwa nga bashitunguluka. Kabili mupepi na bana be sukulu bonse tabatungulukapo pa kashita kamo mu sukulu. Mulandu nshi? Ku ca kupapusha, ubunang’ani nelyo ukufilwa te filenga lyonse.a

Umulandu Bamo Bashitungulukila

Ca cine, ukulosha ku fya ku sukulu, kwaliba abacaice bamo abamoneka nga baikushiwa fye no kupoosako amano panono. Herman uuli ne myaka 15 atila: “Nga kuti nabomba fye panono pa kuti ntunguluke, ncita fye ifyo fine.” Ukulanda fye icishinka, te bacaice bonse abapata ukusambilila. Napamo kuti caba ukuti isambilisho limo talibatemuna. Lyene kwaliba bamo abakwata ubwafya ukumona ubucindami bwa fyo balesambilila. Reuben uuli ne myaka 17 atila: “Kwaliba amasambililo ayo nashininkisha ukuti nshakayabomfye na kabili pa numa ya kupwisha isukulu.” Calyanguka ukukanatemwa icisambililo nelyo ukukanacincimushiwa na lyene ukulenga umo ukukanatunguluka.

Kwaliba ifilenga na fimbi. Ku ca kumwenako, nga ca kuti ukusambilisha kwa kwa kafundisha kuli ukwa lubilo lubilo kuli iwe, ulakalifiwa. Nga ca kuti alesambilisha panono panono, ulomfwa ubunang’ani. Ukutitikisha kwa banobe nako kuti kwaambukila ifyo ucita mu sukulu. Icitabo ca Kids Who Underachieve (Abana Abashitunguluka) cilondolola ukuti: “Nga ca kuti umwana wakwata amano ya ku sukulu alefwaya abanankwe abashakwata mano ukwangala nankwe, kuti bamulenga ukukanatunguluka.” E co, umupungwe umo ailishenye ukuti lintu alebombesha mu myaka ya mu kubangilila pa sukulu, bambi baleumfwa akalumwa no kumuseka. Ee, uwacaice kuti asanga icishinte ca pa Amapinda 14:17 ukuba ica cine: “Uwa mapange yasuma [alapatwa, NW].”

lnshita shimo, ifilenga ukukanatunguluka filaba ifyapikana. Ku ca bulanda, abacaice bamo bakula baleimone fyo te kuti batunguluke. Ici kuti caba e ca kufumamo nga ca kuti umwana lyonse apeelwa fye amashina ya mipuulwe, pamo nga uukokola, umuwelewele, nelyo umunang’ani. Ku ca bulanda, amashina ya musango yu yalenga umwaice ukulola umwalola ishina. Nga fintu dokota umo asosele, “nga bakweba ukuti uli cinangwa na iwe wasumina, ukalacita fye nge cinangwa.”

Ilingi, ukucincisha kwa bafyashi na bakafundisha kulakwata imifwaile isuma. Nangu cibe fyo, abacaice kuti bayumfwa ifyo balepindwa ifingi. Nga ca kuti e fyo cili kuli iwe, cetekela ukuti abafyashi bobe na bakafundisha te kukukalifya balefwaya. Napamo balefwaya fye ucite apo wingapesha. Nalyo line, ukusakamikwa kwa kufikapo kuti kwakulenga ukuyumfwa kwati wafilwa fye. Lelo winenuka: Kuti wacilapo ukucita bwino mu sukulu.

Ukucincishiwa

Ica kubalilapo fye caba kucincishiwa! Pa kucite co, ufwile ukumona imifwaile mu fyo ulesambilila. Baibolo isosa ukuti: “Uulelima afwile ukulima alecetekela, no ulekululula afwile ukukululula alecetekela ukukumako.” (1 Abena Korinti 9:10) Ukumona ubucindami bwa ‘kulima’ mu masambilisho yamo te lyonse kwanguka. Ku ca kumwenako, pambi kuti watila, ‘Ndefwaya ukulabomba na makompyuta. E co mulandu nshi nsambilila ilyashi lya kale?’

Ca cine, te fyonse usambilila ku sukulu ifingamoneka ifyacindama apo pene fye. Lelo ulefimwena apatali. Amasomo ya cinkumbawile mu masambilisho yalekanalekana yakakulenga ukumfwikisha sana icalo. Ku bacaice abengi pa Nte sha kwa Yehova, amasomo yalekanalekana yalibaafwa ‘ukuba fyonse kuli bonse,’ ukubalenga ukuba ne nshila shalekanalekana pa kushimikila ubukombe bwa Bufumu ku bantu balekanalekana. (1 Abena Korinti 9:22) Nangu cingati isambililo limoneka nge lishacindama, ulanonkelamo mu kulishiba. “Ukupanga” kwena kukafulilako, icikasuka cikakunonshe apakalamba.—Amapinda 1:1-4.

Isukulu na kabili kuti lyasokolola ukulamuka kobe ukwabelama. Umutumwa Paulo alembele kuli Timote ukuti: “[Bukululo] lubingu lwa ca bupe ca kwa Lesa, icabela muli iwe.” (2 Timote 1:6) Timote afwile alisontelwe ku kubomba umulimo waibela mu cilonganino ca Bwina Kristu. Lelo ifyo alamwikemo, ifyo Lesa amupeele—“ubupe” bwakwe—fyalekabilwa ukulundululwa, epali tafilebomfiwa na muli fyo fyaonaulwa fye. Kwena, Lesa takupeela mu kulungatika amano wakwata aya ku sukulu, nga fintu cali ku bupe bwa kwa Timote. Nangu cibe fyo, ifyo walamukamo—nampo nga ni mu fya kulenga, inyimbo, insamushi, sayansi, nelyo amasambililo yambi—fyaliibela kuli iwe, kabili isukulu kuti lyakwaafwa ukusanga ubupe bwa musango yu no kubulundulula.

Imibele Isuma iya Kusomenamo

Nangu ni fyo, ku kunonkelamo ifingi mu sukulu, uli no kukabila imisomene isuma. (Linganyako Abena Filipi 3:16.) Tantika inshita yakumanina ku kusoma ifilingile, lelo uletuushako pa kuti upembesukeko. Nga ca kuti ukusoma kobe kusanshamo ukubelenga, ica kubalilapo, sapika ifyo ulesoma pa kuti ufishibe mu cinkumbawile. Icakonkapo, panga ifipusho ifishimpilwe pa mitwe ya fipandwa. Lyene belenga, ukulafwaya ifyasuko fya fipusho ilyo ulecite co. Ica kulekelesha, mona nga kuti waibukisha ukufuma ku mutwe ifyo usambilile.

Uleampanya ifyo wasambilila ku fyo waishiba kale. Ku ca kumwenako, isambililo lya sayansi kuti lyaba ni nshila umo ‘ifishimoneka fya kwa Lesa fyamonekesha.’ (Abena Roma 1:20) Ilyashi lya kale kuti lyakulenga ukushininkisha bucine bwa mashiwi ya kuti: “Mwe Yehova, ninjishibo kuti te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.” (Yeremia 10:23) Ilyo uleibikilishako ku kusoma, ukasanga ukuti ukusambilila kulaya kuleanguka—ulaya uleipakisha! Solomone atile: “Ukwishiba kwayanguka ku wiluka.”—Amapinda 14:6.

Uleibikilishako

Nangu ni fyo, inshita shimo, icilenga ukukanatunguluka ciba fibusa umo akwata. Bushe ifibusa fyobe fikukoselesha ukutunguluka, nelyo ifine tafitunguluka? Ipinda lya Baibolo litila: “Enda na ba mano e lyo ukabo wa mano, lelo uucito bunabo ku bawelewele akacula.” (Amapinda 13:20) E co sala ifibusa fyobe mano mano. Ulebishanya na baibikilishako ku sukulu. Wishingashinga ukulanda kuli bakafundisha obe ukuti ulefwaya amatoni yobe ukuwaminako. Ukwabulo kutwishika bakafundisha obe bakabombesha ku kukwaafwa ukucite co.

Ilyo watendeka ukuyumfwa uwafuupulwa pa mulandu wa kuti tawalamuka muli fimo, ulelanguluka ica kumwenako ca kwa Paulo. Ilyo abantu balengulwile insoso yakwe, aaswike ukuti: “Nelyo nabo muntuuntu fye ku nsoso, lelo ku kwishiba nshili muntuuntu fye.” (2 Abena Korinti 10:10; 11:6) Ee, Paulo atontomesha pa fyo alamukamo ukucila pa mabunake yakwe. Bushe finshi walamukamo? Nga taufishibe, mulandu nshi ushingalanshanishisha no mukalamba uwingakwaafwa? Icibusa ca musango yu kuti cakwaafwa ukwishiba ifyo walamukamo, ukufibomfya no kunonkelamo mu kukumanina.

Ukulunduluka Te Mulandu Na Mafya

“Etetule fintu ifi; uipeleshe kuli ifi; ukuti ukulunduluka kobe kumoneke kuli bonse.” (1 Timote 4:15, The New Testament In Bemba). Nga wishi uulelanda ku mwana wakwe, Paulo akoseleshe Timote uwali uwatunguluka kale ukutwalilila ukulunduluka mu butumikishi bwakwe. Mu nshita sha Baibolo verbu wa ciGriki uwa “ukulunduluka” mu cine cine lyalepilibula “ukuya ku ntanshi” ukutucinkulako pa lwa umo uulepita mu mpanga. Inshita shimo, ukupita mu sukulu e fyo kwingamoneka. Lelo kuti cabapo icaanguka ukupita mu sukulu nga uletontonkanya ukuti icilambu pa numa cikaba icikalamba.

Ukuibikilishako, ukukuntwa, no kusambilila fyendela pamo. Ukulangilila: Tontonkanya pali umo uulelisha icilimba. Nga ca kuti aleipakisha, alalisha ilingi. Lintu alelisha ilingi, alatendeka ukucilapo ukulisha bwino, icilenga ubuseko bwakwe ukufulilako. Nga tulesambilila ifyafulilako, ukusambilila kulaya kuleanguka. E co wifuupulwa ne fya ku sukulu. Uleibikilishako, ulebishanya na bengakwaafwa ukucita bwino, kabili uleibukisha no kubombela pa mashiwi ya kwa Asaria ku Mfumu ya kale Asa aya kuti: “Mwileka yatompoke amaboko yenu; pantu kuli icilambu ku milimo yenu.”—2 Imilandu 15:7.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 19]

Wishingashinga ukulanda kuli bakafundisha obe ukuti ulefwaya amatoni yobe ukuwaminako

[Icikope pe bula 20]

Nangu cingati isambilisho lilemoneka kwati talyacindama, ulanonkelamo mu kulishiba