Lintu Cilemoneka Kwati Bonse Balemulolesha
Ukulungulushiwa e shiwi Jerry abomfya pa ku ulondolola. Asosa ukuti “Lyonse lintu naingila mu kalasi, naletendeka ukupibe cibi, mu kanwa mwaleumfwika kwati muli ubutonge, kabili nshaletontonkanya ifyo kuti nalanda—nangu cingati ubumi bwandi epo bwashintilile. Lyene naletendeka ukumfwa sana ukukaba ku menso, ku maboko, na ku molu kabili nalekashika—kwati nalimo umubili wandi onse walakashika.”
JERRY akwata umwenso wacishamo uwa bantu, ukutiina ukuceeceetwa kuli bambi no kuseebana pa bantu. Akatabo kasabankanishiwa na kabungwe ka Anxiety Disorders Association of America kasosa ukuti: “Umuntu wakwata umwenso wacishamo uwa bantu atontonkanya ukuti bonse balemulolesha. Ukusakamikwa kuti kwalenga umo ukutulumushiwa ukusanshako ne fishibilo pamo ngo mutima ukulakubauka, ukufwa icipuupu, ukupeemashika, no kupiba sana.”
Bamo kuti basuula ifyo abakwata umwenso wacishamo uwa bantu batiina, ukusosa ukuti bafwile ukuikoselesha fye ukulabako ku nsoni shabo no “kusangwa ukuli abantu.” Ca cine, ulubali lumo ulwa kucimfishamo umwenso wacishamo uwa bantu lwaba ukubombela pa filemutiinya. Nangu cibe fyo, paliba ubupusano ubukalamba pa nsoni no mwenso wacishamo uwa bantu. Jerilyn Ross asosa ukuti: “Ukupusana ku nsoni fye, umwenso wacishamo uwa bantu walitapata ica kuti upumfyanya ifyo mucita cila bushiku, ku ncito, ku sukulu, mupepi ne mibombele yenu yonse na bantu bambi.”
Ukufwailisha kulangilila ukuti ubumi bwa bantu abengi bwalyonaulwa ku mwenso wacishamo uwa bantu.a Natulanguluke pa mwenso uwendela pamo ne yi mibele inenuna.
Ifyo Abakwata Umwenso Wacishamo uwa Bantu Batiina
Ukulanda ku cintubwingi. Doug ebukisho kutulumushiwa ilyo alelanda ilyashi ilipi ku bekashi ba mu cifulo cakwe. Asosa ukuti: “Apo pene fye natendeke ukupiba no kumfwe mpepo. Umutima wandi waletunta. Naletutuma. Naleumfwa kwati umukulomino wandi walaisalikwa, calengele no kuti cinkosele ukulanda.” Ca cine, icinabwingi balaba no mwenso lintu balelanda kwi bumba. Lelo abakwata umwenso wacishamo uwa bantu balaba sana no mwenso wa mutatakuya, kabili taupwa te mulandu no kubelesha ukulanda ku cintubwingi. Cine cine, Doug atendeke ukumona ukulanda fye ukuli konse ngo kuba icintiinya ku bumi bwakwe.
Ukulya pa bantu. Apantu abakwata umwenso wacishamo uwa bantu batontonkanya ukuti baleceeceetwa, ukulya fye kuti kwasanguka cintu ca kucululusha. Balasakamikwa ukuti iminwe yabo yalatutuma, ukuti balaponya ifya kulya nelyo ukufilwa ukufibika pa kanwa, nelyo ukuti balalwala. Ifyo batiina e fibacitikila. Icitabo ca Dying of Embarrassment cisosa ukuti: “Nga ca kuti mulesakamikwa sana pa lwa kuti mwalaseebana, mulacililako ukusakamikwa. Nga ca kuti mwacililako ukusakamikwa, kuti mwatendeka ukututuma nelyo ukutenantena. Ubu bwafya kuti bwakula ica kuti caba icakosa ukulya nelyo ukunwa ukwabula ukuponyapo fimo nelyo ukwitaila.”
Ukulemba pa bantu. Abengi abakwata umwenso wacishamo uwa bantu balatulumushiwa lintu babeba ukusaina ceke nelyo ukulemba ifili fyonse ilyo bambi balemonako, pa mulandu wa kutiina ukuti iminwe yabo yalatutuma nelyo bambi balamonako ukuti balelemba ifishingabelengwa. Ku ca kumwenako, Sam, alibongolwelwe lintu uwamwingishe incito amwebele ukuti alesaina mu citabo pa kutendeka kwa bushiku bwa milimo ninshi malonda alemonako. Sam asosa ukuti: “Nalefilwa ukusaina. Iminwe yandi yaletutume cibi ica kuti pa kuilesha naleikatako ku kuleka nembe pa mutande kabili ngamwalefilwa ukubelenga ifyo nalelemba.”
Ukubomfya foni. Dokota John R. Marshall asosa ukuti abengi abakwata umwenso wacishamo uwa bantu abo abombelapo basosele ukuti balesengauka ukubomfya foni. Asosa ukuti: “Balesakamikwa ifyo kuti bafilwa ukwasuka bwino. Bambi baletiina pa mulandu wa fyo te kuti beshibe ifya kusosa, kuti baseebana pa kuba tondolo kabili pa nshita ilyo bashilelanshanya bwino, ukusakamikwa kuti kwabalenga ukutendeka ukututuma pa kulanda. Baletiina ifyo kuti balabulubuusa nelyo mu nshila shimbi isha museebanya ukulangilila ukuti tabali bwino.”
Ukubomba na bambi. Bamo abakwata umwenso wacishamo uwa bantu balatiina ukuba na bantu bambi. Ilingi, na kucilisha batiina ukuloleshanya. The Harvard Mental Health Letter isosa ukuti: “Abakwata umwenso wacishamo uwa bantu ilingi balasakamikwa pa lwa kwa kulolesha ne fya kucita lintu bambi babalolesha. Balasengauka ukuloleshanya pa mulandu wa kuti bayumfwa kwati tabaishiba lintu balingile ukulolesha umo na lintu balingile ukulolesha kumbi. Batontonkanya ukuti bambi balamona ukuti balelolesha umo ne mifwaile yalubana.”
Kwaliba umwenso umbi uwendela pamo no mwenso wacishamo uwa bantu. Ku ca kumwenako, abengi balatiina ukwingila mu fimbusu fya cintubwingi. Bamo balatiina ukushita ifintu nga shimashitolo alebalolesha. Umwanakashi umo asosa ukuti: “Nalipoosako sana amano ku fyo ncita ica kuti ilingi nshimona na cintu ndelolesha. Lyonse njenekela nelyo ukutontonkanya ukuti shimashitolo alasosa ukuti mbule ico ndefwaya no kuti ndeke ukumupoosela inshita.”
Bushe Bekala Shani ne yi Mibele?
Abashakwata umwenso wacishamo uwa bantu balafilwa ukumfwikisha ubu bwafya. Umo uwakwata ubu bwafya alondolola ifyo apitamo ngo “museebanya wabipisha uo uuli onse engatontonkanyapo!” Na umbi asosa ukuti: “Lyonse ntontonkanya pa lwa kuipaya.”
Ku ca bulanda, abengi abakwata umwenso wacishamo uwa bantu batendeka ukunwa ubwalwa ku kuleka baleke ukusakamikwa.b Nangu cingati kuti baleka ukusakamikwa pa kashita fye, umuleya inshita ukunwa sana ubwalwa kulundapo fye amafya pali ulya muntu. Dokota John R. Marshall asosa ukuti: “Abalwele bandi abengi abashalenwa pa bantu balakolwa nga nshi—ku kuleka bateeke imitima yabo pa bantu, icifumamo ca kuti bacililako fye ukuiseebanya pa bantu batiina nga nshi.”
Napamo inshila yaseeka iya kwikalilamo no bu bwafya iyo abakwata umwenso wacishamo uwa bantu babomfya yaba kusengauka imibele batiina. Abengi basengauka fye imibele ibatiinya. Lorraine uwakwata umwenso wacishamo uwa bantu atila: “Nalesengauka imibele iingi, no kulanda fye pa foni.” Nangu cibe fyo, mu kupita kwa nshita, abengi abakwata ubu bwafya basanga ukuti ukusengauka ifibatiinya kubacusha fye mu cifulo ca kubacingilila. Lorraine asosa ukuti: “Lintu papite nshita ndatalalilwa no kuba ne citendwe.”
Jerilyn Ross asoka ukuti, ukuitalusha ku bantu kuti kwaba “kuiteya.” Alundapo ukuti: “Kabili ukuitalusha ku bantu kuti kwalenga caba icayanguka ukwikatwa ku citeyo—ukufikila fye watendeka ukuitalusha ku bantu lyonse.” Abengi abakwata ubu bwafya lyonse balakaana ukusangwa ku maliila balaalikwe nelyo ukukaana ukutendeka ukubomba incito nga ca kuti filesanshamo ukubomba na bantu. Icifumamo ca kuti, tabeshiba ifya kubombela pa fibatiinya ne fya kuficimfya. Nga fintu Dokota Richard Heimberg asosa, “batontonkanya fye ifyo kuti basuulwa, ifintu fishicitika no kuti balafilwa ukusanga incito isho tabaeshapo ukufwaya pa mulandu wa kuti balashisengauka.”
Nangu cibe fyo, kuli imbila nsuma ku bakwata umwenso wacishamo uwa bantu: Kuti baundapwa. Kwena, ukusakamikwa ukuli konse te kuti kupwe kabili te cisuma ukucite co. Nangu cibe fyo, abakwata umwenso wacishamo uwa bantu kuti basambilila ifya kulama umwenso wabo, kabili Baibolo yakwata ukufunda kubomba ukwingabafwa.
[Amafutunoti]
a Tufwile ukwishiba ukuti mupepi no uli onse alikwata umwenso wa bantu. Ku ca kumwenako abengi balasakamikwa nga bali no kulanda kwi bumba. Nangu cibe fyo, umwenso wacishamo uwa bantu ulosha fye ku bakwata umwenso wa kupumfyanya ne mibombele yabo iya lyonse.
b Ukufwailisha kulangilila ukuti abakunkuma ku bwalwa bengi pa bakwata umwenso wacishamo uwa bantu no kuti bengi abakwata umwenso wacishamo uwa bantu pa bakunkuma ku bwalwa. Cinshi cibalilapo? Catunganishiwa ukuti icinabwingi ca bakunkuma ku bwalwa kale baletulumushiwa nelyo ukukwata umwenso wacishamo uwa bantu ilyo bashilatendeka ukunwa.
[Ifikope pe bula 21]
Ku bakwata umwenso wacishamo uwa bantu, ukubomba fye na bantu kuti kwaba cintu ca kucululusha