Ukutiine Mipashi Mulandu Nshi Kwabipila?

BUSHE ukutiine mipashi kuti kwamuletela ubusanso? Bamo te kuti bangweko kuli uyu mulandu kabili kuti baumona ngo ushikwetemo busanso. Nalyo line, Profesa Stuart A. Vyse asokele mu citabo cakwe ica Believing in Magic—The Psychology of Superstition ukuti: “Nga ca kuti umo alapoosa indalama ishingi ukuya mu ng’anga, kuli bakasobela ba mashuko, ku bapendule fipendo, nelyo ababukila ku njuka sha Tarot, nelyo nga ca kuti intambi sha kusefya kwa kutiine mipashi shilemulenga ukulafwaya ukwishiba icilenga amafya, ukutiine mipashi kuti kwamonawila ubumi busuma.” Ukuleka ukutiine mipashi ukulatutungulula mu bumi kuti kwatuletela amafya yabipisha.

Nga fintu tumwene, ukutiine mipashi ukwingi kwafwa abantu ukupwisha umwenso wa pa fikacitika ku ntanshi. Nangu cibe fyo, calicindama ukwishiba nampo nga kuti twaishiba ifikatucitikila ku ntanshi ukupitila mu kutiine mipashi atemwa mu fyebo ifituntulu. Bebeteni ici ica kumwenako.

Ilyashi Lya Kwisula Amenso

Cali ni mu 1503, pa numa ya kusapika ululamba lwabela ku Central America pa myeshi iingi, e lintu Christopher Columbus asukile afisha amato yakwe yabili aya kulekeleshako ku lulamba lwa cishi ico nomba ciitwa Jamaica. Pa kubala, abekashi ba pa cishi baleyakana ifya kulya na bayendo abaililwa. Nangu cibe fyo, mu kupita kwa nshita, imibele yabipa iya bayendo ba pa menshi yalengele abekashi ba pa cishi ukuleka ukubapeelako ifya kulya. Ifintu fyalibipishe, pantu cali no kusendako inshita pa kuti ubwato bumbi bwingesa no kubapususha.

Ukulingana ne li lyashi, Columbus afwailishe mu citabo akwete icilanda pa myendele ya maplaneti no kwishiba ukuti pa February 29, 1504 kwali no kuba iciilisha ca mweshi icali no kukupa umweshi onse. Apantu alishibe ukuti aba pali ici cishi balisumina mu kutiine mipashi, alibasokele ukuti kwali no kube mfifi iyali no kukupa umweshi nga ca kuti tabapeele abantu bakwe ifya kulya. Aba bekashi ba pa cishi balisuulile uku kusoka, casukile iciilisha catendeka ukukupa umweshi! Lyene, “bapuminepo imisowa iine ine no kuloosha,” kabili “baishile ulubilo ukufuma ukwalekanalekana ukuletela abantu ba kwa Columbus abali mu ngalaba ifya kulya ifingi.” Aba bayendo ba pa menshi balepeelwa ifya kulya inshita yonse iyo baikele pali ici cishi.

Aba bekashi ba pa cishi bamwene ukuti Columbus acitile amalele aya kupapusha nga nshi. Bena bacisuntikenye ku kutiine mipashi. Lelo, icishinka ca kuti, icamoneke kwati Columbus asobela fye ku maka yakwe cashimpilwe pa myendele iishalukaaluka iye sonde, umweshi, na kasuba. Abasambilila ifya maplaneti kuti baishibila kabela bwino bwino ilyo ifintu pamo nga ifiilisha fingacitika, kabili ifi fyebo filasangwa na mu fitabo filanda pa myendele ya maplaneti. Ukulundapo, pa mulandu wa kuti amaplaneti tayapusa mu myendele yayako, cilaafwa abasambilila ifya maplaneti ukwishiba mu kulungatika incende yengasangwapo pa nshita fye iili yonse. E mulandu wine mushitwishikila ilyo inyunshipepala yasabankanya inshita akasuba kaletulilapo atemwa ukuwilapo.

Kanshi Kabumba Wakulisha uwa maplaneti, e wabikako inshita sha kuti kuleba ifiilisha, ukutula, no kuwa kwa kasuba ifyo abantu basabankanya. Lelo bakasobela ba mashuko, ing’anga, abaceeceeta utubwebwe, na babukila mu njuka sha tarot bafumya amaka yabo ku ntulo imbi, iipinkana na Lesa Wa maka yonse. Belengeni ifyakonkapo pa kumfwikisha umo twalosha.

Intulo Yabipa

Icalembwa cashila ica Imilimo 16:16-19, cishimika ukuti “umukashana” mu musumba wa pa kale uwa Filipi alemwena bashikulu wakwe ifyuma ifingi mu “kubuka.” Nangu cibe fyo, ici calembwa calilondolola bwino ukuti ukwalefuma amaka ya kubuka, te kuli Kabumba wa maka yonse, lelo ni ku “mupashi wa kalubi [uwa kubuka, NW].” E co, lintu umutumwa Paulo atamfishe uyu mupashi, amaka ya kubuka aya uyu mukashana yalipwile.

Lintu twatesekesha ukuti ukubuka kwa musango yo kufuma ku mipashi, e lyo twishiba umulandu Ifunde Lesa apeele kuli Israele lyasosele ukuti: “Ekasangwa muli imwe . . . uubuke mbuko, nangu uucite cimpa, nangu uupendula, nangu uucita amalele, nangu uupando buyeye, nangu uwipusha ku . . . ngulu, nangu . . . [uwipusha kuli kasobela, NW]. Pantu wa muselu kuli Yehova onse uucite fi fintu.” (Amalango 18:10-12) Na kuba, ukulingana ne Funde ili, abaalecite fi fintu balesukulwa.—Ubwina Lebi 19:31; 20:6.

Nalimo kuti mwapapa ukwishiba ukuti ifibelesho ifingi ifya kutiine mipashi ifimoneka kwati tafyabipa fifuma ku maka yabifi. Lelo, Baibolo isoso kuti Satana “umwine aifungushanya ku kuba malaika wa lubuuto.” (2 Abena Korinti 11:14) Satana ne fibanda atungulula kuti balenga incitilo shabipa ukumoneka kwati shili fye bwino, kwati kuti shanonsha abantu. Limo limo, kuti baelenganya ifishibilo no kufilenga ukucitika, ukukopeka abalefimona pa kuti batontonkanye ukuti ifinjelengwe fya musango yo fifumine kuli Lesa. (Linganyeniko Mateo 7:21-23; 2 Abena Tesalonika 2:9-12.) Ici kuti catwafwa ukwishiba umulandu ifyo abaitunga ukukwata amaka yaibela basobela ficitikila inshita shimo shimo.

Kwena, abengi, nalimo fye mupepi na bonse, abaitunga ukuba na maka yaibela aya kusobela ifintu babepa fye, bebila fye ba musuminayote indalama. Lelo nampo nga balebepa fye atemwa ifyo balesosa fyacitika, bonse uubabomfya ni Satana pa kuti bapumbule abantu kuli Yehova, ukulesho kuca kuli bene “ulubuuto lwa mbila nsuma ya bukata.”—2 Abena Korinti 4:3, 4.

Ifipuuta fye “Shuko” E lyo no Kupepo Tulubi

Ni shani pa lwa fipuuta fye “shuko” na pa myata ya kutiine mipashi ifyo abantu bacetekelamo ku kubacingilila na ku kwishiba ifya kucincintila ifintu fyabulo kwenekela ificitika mu bumi? Muli ifi mwaliba amasanso yalekanalekana ayabelama. Icishili ca kulaba ca kuti, umuntu uwasumina mu kutiine mipashi ninshi aleituula ku fimipashi fishimoneka ukuti e fyo filetungulula ubumi bwakwe. Alaleka ukutontonkanya bwino no kupelulula, kabili atendeka ukulatiina ifishilingile ukutiinwa.

Kalemba umo alanda pa busanso na bumbi ubwaba mu kutiine mipashi. Atila: “Nga ca kuti umo asumina mu fipuuta fye shuko ku kumucingilila nomba fyafilwa ukubomba, pambi kuti atendeka ukupeela bambi imilandu ukuti e bamushamika, alaba ukuti mwine wailetelele.” (Linganyeniko Abena Galatia 6:7.) Ku ca kusekesha, kalemba wa mishikakulo Ralph Waldo Emerson inshita imo alembele ati: “Abasumina mwi shuko ni balya abashipelulula bwino . . . lelo balya abapelulula bwino bafwaya ukwishiba icalenga ukuti icintu cimo cicitike.”

Ifi ifilenga ukuti ifintu fimo filecitika mu bumi bwesu ilingi line fya kupumikisha fye, fyaba fye ni “nshita ne ca mankumanya” ifiponena ifwe bonse. (Lukala Milandu 9:11) Ifintu ifipumikisha fye tafilengwa pa mulandu fye we “shamo” lya kupumikisha. Abena Kristu balishiba ukuti imyata ya kutiine mipashi ne fipuuta fya malele te filenga ukuti ifintu fimo ficitike mu kupumikisha. Lintu fyacitika, twibukisha icine caba mu Baibolo ica kuti: ‘Tamwaishiba cintu cimo ica mailo. Pantu ni shani umweo wenu? Muli fye fubefube uumoneka akashita kanono, no kwanduluka apo pene.’—Yakobo 4:14.

Ukulundapo, Abena Kristu ba cine balishiba ukuti ukusumina mu fipuuta fye shuko na mu myata ya kutiine mipashi ilingi line fiba kupepa. E co, Abena Kristu bamona ifintu fya musango yo fyonse ukuti kupepo tulubi, ukwabindwa mu Cebo ca kwa Lesa.—Ukufuma 20:4, 5; 1 Yohane 5:21.

Ifyo Twingeshiba Ifya ku Ntanshi

Ici tacipilibula ukuti Abena Kristu tabayangwako ku fikacitika ku ntanshi. Iyo, pantu balabomfya ukupelulula kwabo no kwiluka ukuti ukwishiba ifikacitika ku ntanshi kuti kwabanonsha icine cine. Nga twaishibila kabela ifikacitika ku ntanshi, kuti twacitapo cimo icilekabila ukucitwa, pa kuti tunonkelemo capamo na batemwikwa besu.

Nangu cibe fyo, cilakabilwa nga nshi ukufwaya ifyebo pa lwa fikacitika ku ntanshi ukufuma ku ntulo yalungama. Kasesema Esaya asokele ati: “Abantu bakamweba ukwipusha ifyebo kuli bakasobela ba mashuko na ku ba ngulu . . . Mukabaasuke amuti, ‘Umfweni ico Shikulu alemusambilisha! Mwikakutika ku ba ngulu—tamwakasangemo busuma mu fyo bakamweba.’”—Esaya 8:19, 20, ukulingana na Today’s English Version.

Intulo yalungama iya fyebo ifituntulu pa lwa nshita ya ku ntanshi ni Katendeka wa Baibolo. (2 Petro 1:19-21) Ici citabo capuutwamo calikwata ubushininkisho ubwingi ubwa kuti ukusesema ukwingi kuntu Yehova, Lesa wa maka yonse, apayanya, kwalishintililwapo, nga filya fine, ukushinguluka kwa maplaneti ya mu muulu kuntu ifitabo filanda pa myendele ya maplaneti “kusobela” kwashintililwapo. Bebeteni ici ca kumwenako icilelangilila ifyo ukusesema kwa Baibolo kwalungika muli fyonse. Tutile umuntu uwalumbuka ilelo aileta pa lwalala no kusobela ifikacitika pa numa ya myaka 200 ku ntanshi, e kuti mu mwaka wa 2199. Mu fyo asobela muli ifyakonkapo:

◻ Kukabo bulwi ubukalamba pa kati ka fyalo ifishilati fibe fyalo fyakwatisha maka, ne fikatumbuka muli ubu bulwi fikaalula ifintu pe sonde.

◻ Imingalato iili no kubomfiwa ikasanshamo ukubombesha kwine kwine ukwa kukamya umumana ukalamba.

◻ Ishina lya muntu uukacimfya lyalumbwilwa libela, imyaka iingi ilyo ashilafyalwa na kufyalwa.

◻ Ifyo cikesaba kuli pele pele ku ukacimfiwa fyalondolwelwa libela ilyo kucili imyanda ya myaka iingi ku ntanshi.

Nga ca kuti ifi fyonse ifyasobelwa fyaisacitika, bushe ico te kuti cilenge abantu ukufwaya ukutontonkanya na pa fintu fimbi ifyo uyo muntu asosele pa fya ku ntanshi?

Na kuba ifi fine twalondolola e fyacitike. Ukupitila muli kasesema Esaya, ninshi kucili imyaka nalimo 200 ukuti Babele acimfiwe ku milalo ya bena Madai na bena Persia, Yehova asobele ifyakonkapo:

◻ Ukuti abena Madai na Persia bali no kulwo bulwi ubukalamba na bena Babele.—Esaya 13:17, 19.

◻ Imingalato bali no kubomfya yali no kusanshamo ukukamya umumana uwali ngo munyangala wa kucingilila. Ukulundapo, impongolo sha uyu musumba we linga shali no kushala ishaisuka.—Esaya 44:27–45:2.

◻ Kacimfya ali no kwinikwa ukuti Koreshe, uwasobelwe imyaka 150 libe talafyalwa.—Esaya 45:1.

◻ Mu kupita kwa nshita, Babele ali no kusanguka amapopa.—Esaya 13:17-22.

Fyonse ifi ifyasobelwe fyaishilecitika. E co bushe, tacili icalinga ukuti mwangweko ku kubebeta ukusesema kumbi uko Yehova abika mu Cebo cakwe icalembwa?

Inshita Yawamisha iya ku Ntanshi iyo Lesa Alaya

Cinshi cintu Baibolo yalaya? Baibolo yalaya ukuti mu calo cipya ica kwa Lesa, takuli nangu umo uukalasakamikwa pa lwa kukanaishiba ifya ku ntanshi. Moneni fintu Lesa alaya kuli abo abakaba aba mweo pali iyo nshita atila: “Tapakabe na wa kututumya [abantu bandi].”—Mika 4:4.

Baibolo na kabili yalaya ukuti Lesa ‘akafumbatule minwe yakwe, no kwikusha conse ica mweo ifyo cilefwaya.’ (Amalumbo 145:16) Bushe ubo bulayo bucili ukutali sana pa kuti bukafikilishiwe? Iyo! Baibolo yasobele kale sana ukuti iyi ine mibele tulemona ndakai e yali no kushininkisho kuti tuleikala mu “nshiku sha kulekelesha” isha buno bwikashi bubifi.—2 Timote 3:1-5.

Nomba line Kabumba wa kutemwa ali no kufumyapo iyi mibele yabipa. Akapwisha inkondo shonse, ifilenga amasakamika yonse mwi sonde aya pa fikacitika ku ntanshi, no kucula. Ukulundapo, ulupato, bukaitemwe, bumpulamafunde, no lukaakala tafyakabale afibako na kabili. Baibolo yalaya aiti: “Abalanda bakapyaninine calo, no kuilemeno bwingi bwa mutende.”—Amalumbo 37:10, 11.

Pa mapaalo yashaifulila abantu bakaipakisha muli ici calo cipya pakaba no bumi busuma. Nangu fye ni mfwa no bulanda bonse ubo iletako tafyakabeko. Lesa umwine atila: “Moneni, ifintu fyonse nafilenge fipya.”—Ukusokolola 21:4, 5.

Pali ilya nshita takwakabe uukalaponenwa ne fya kupumikisha ifyalula no konaula ubumi bwa bantu ilelo. Satana ne fibanda, abaletela abantu umwenso wa kutiine mipashi no kubabepa ubufi bwabipisha bakaba nabafumishiwapo. Ici cine ca kucincimusha cisangwa muli Baibolo. Takwabako intulo na imbi iyakwata ifyebo fya kwikusha icine cine kabili ifituntulu pa lwa nshita ya ku ntanshi.

[Icikope pe bula 24, 25]

Ukutiine mipashi ne myata ya kusumina mu mipashi fyalyampana

[Abatusuminishe]

Ukufumyako fye icikope ca mwanakashi uli mu mupila walengama: ifyashala twasuminishiwa na ba Les Wies/Tony Stone Images

[Icikope pe bula 26]

Mu calo cipya ica kwa Lesa tamwakabe ukutiine mipashi