Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Ni Shani nga Abafyashi Bandi Baletila Nshilafikapo Ukwishishanya?

Janie,a uuli ne myaka 16, aebele banyina ukuti: “Mwashala mu fya kale, Mayo. Ino te myaka yaba 1950. Bonse baleishishanya! Nshili mukashana munono uo mufwile ukulaeba ifya kucita.”

KUTI ca kukalifya ukukweba ukuti taulafika pa mushinku wa kutendeka ukwishishanya. Uwacaice umo atila: “Ndafwaya ukucindika batata na bamayo nge fyo Baibolo ilanda, lelo nshitontonkanya ukuti balalungika ukundesha ukwishishanya. Nshaishiba ne fyo ningalanda na bo pali ci.” Ukupala uyu mulumendo, kuti wayumfwa ukuti abafyashi bobe tabalelanda ifya mano kabili tabalekulangulukilako. Kuti nakalimo nausanga umulumendo nelyo umukashana uo utemenwe sana kabili ulefwaya ukumwishiba bwino. Nelyo nakalimo uletontonkanya ukuti ukutendeka ukwishishanya kuti kwakwafwilisha ukulingana bwino ne fibusa fyobe. Michelle atila: “Kwaliba umupatikisha. Nga tauleishishanya, abanobe ku sukulu kuti batila walishama fye.”

Impanda mano imo mu fya lupwa yalandile pa kwishishanya aiti: “Takwaba ilyashi umo abafyashi bamoneka kwati tabakwata mano ilingacila pa lyashi lya kwishishanya.” Lelo pantu fye abafyashi bobe balemoneka kwati tabalelanda ifya mano, bushe e kuti cine cine tamuli amano mu fyo ba balelanda? Na kuba, Lesa alipeela abafyashi bobe umulimo wa kukusambilisha, ukukukansha, ukukucingilila, no kukutungulula. (Amalango 6:6, 7) Bushe nakalimo kuli ifyacindama ifilengele abafyashi bobe ukwangwa ku fingakuwamina? Umufyashi umo atila: “Ndemona ubwafya bulesungamina, kabili cilatiinya nga nshi.” Mulandu nshi ukwishishanya pa mushinku wacaice kutiinisha abafyashi abengi?

Insuuna Iingaleta Amafya Yabipisha

Beth, umukashana wa myaka 14, ailishanya ukuti: “Abafyashi bandi balenga camoneka kwati cibi ukutemwa umulumendo.” Lelo, abafyashi bobe nga Bena Kristu, balishiba bwino ukuti Lesa alengele abaume na banakashi na maka ya kucebushanya. (Ukutendeka 2:18-23) Balishiba ukuti uku kucebusha kwa cifyalilwa, ukuti kulomfwana no bufwayo bwa kwa Kabumba ku bantu ‘ukukumana pe sonde.’—Ukutendeka 1:28.

Kabili, abafyashi bobe balishiba ifyo insuuna iluma ilyo uli mu “nshita ya bwaice.” (1 Abena Korinti 7:36 NW) Na kabili balishiba ukuti tawabelesha sana ukulama insuuna. Nga watendeka ukulaikala sana no mulumendo nelyo umukashana, ukulanshanya pa foni, nelyo ukulembeshanya bakalata napamo ukubomfya E-mail, ukutemwana kukakula. Napamo kuti waipusha ukuti ‘cinshi calubana no kucite co?’ Lelo, ni nshila nshi iyalingana ne funde iyo wingapwishishamo insuuna? Bushe cine cine nauipekanya ukuti iyo nsuuna yobe ikwingishe mu cupo? Te sana.

Kanshi ukwishishanya ilyo uli umwaice kulaleta amafya yene yene. Baibolo isoka ukuti: “Bushe umuntu kuti asendelo mulilo pa cifuba cakwe, na malaya yakwe ukupya iyo?” (Amapinda 6:27) Ilingi, ukutendeka ukwishishanya ilyo uli umwaice kulenga wasuka wacita ubulalelale, ubwingalenga abacaice ukupula amafumo nelyo ukwambula ubulwele bwambukila mu bulalelale. (1 Abena Tesalonika 4:4-6) Ku ca kumwenako, umukashana uwe shina lya Tammy aletontonkanya ukuti abafyashi bakwe balemufyenga pa kumulesha ukwishishanya. E co mu bumfisolo atendeke ukwishishanya no mulumendo ku sukulu. Lelo, tapakokwele Tammy aliimite, kabili ubumi bwakwe bwalyalwike. Nomba asumino kuti cilubo, atila: “Ukwishishanya takwawama nge fyo abantu batunganya.”

Lelo ni shani nga umulumendo no mukashana bali abacenjela ica kuti basengauka imicitile ishayana? Nalyo line, paliba ubwafya bwa kubalamuna icintemwa bwaice bwaice. (Ulwimbo lwa Nyimbo 2:7) Ukubalamuna insuuna bwaice bwaice ilyo kucili imyaka iingi ku ntanshi pa kuti ikesepwa kuti kwakulenga ukukalifiwa no kucula.

Fimbi ico ufwile ukutontonkanyapo ni fi: Bushe cine cine walishiba imikalile ya muno calo ica kuti kuti waishiba imibele ulingile ukufwaya mu muntu ulefwaya ukuupana nankwe? (Amapinda 1:4) Na kabili, bushe kale kale walikwata imibele no kulamuka ifikakabilwa pa kuba umulume nelyo umukashi uwatemwikwa no kucindikwa? Bushe cine cine walilundulula ukutekanya no mupampamina ififwaikwa pa kuti icibusa cikakokole? Te kuti tupape ukuti ilingi line ukutemwana kwa bapungwe kulapwa bwangu sana. Ni limo limo fye kufumamo ifyupo fibelelela.

E co Monica uwa myaka 18 asondwelela bwino ilyo atila: “Abanandi bonse ku sukulu balenshimikila pali bacibusa babo abalumendo. Lelo icalecitika ca kuti baleupana bwaice bwaice nelyo ukwishishanya kwabo kwalepwa fye bwangu bwangu pantu tabaipekenye ukuupana.” Uwacaice uwe shina lya Brandon na o alanda ukuti: “Ilyo wailuka ukuti tauipekenye ukuipeelesha ku muntu uyo waipeeleshako kale pa mulandu wa kuti uleishishanya nankwe, cilakalifya sana. Pantu teti upwishe ukwishishanya ukwabula ukukalifya uo uleishishanya nankwe.”

Abafyashi bobe ukwabula ukutwishika balefwaya ukukucingilila kuli uko kukalipwa no kucula pa kukulesha ukwishishanya ukufikila wafika pa mushinku wa kuupa. Cine cine, balekonka fye ukupanda amano ukwapuutwamo ukusangwa pali Lukala Milandu 11:10 apatila: “Fumyo kufiitwa ku mutima, no kutalusho kukalipwa ku mubili obe.”

‘Ukukusha Imitima’

Lelo, ici tacilepilibula ukuti te kuti uipakishe ukubishanya na balumendo nelyo abakashana. Lelo mulandu nshi uwa kulabishanya fye no muntu umo? Mu mashiwi yambi ayashingulukako, Baibolo itukoselesha ‘ukukusha imitima’ mu kubishanya kwesu. (2 Abena Korinti 6:12, 13) Uku kupanda amano kusuma ku bacaice. Inshila imo iya kucitilamo ici kubishanya mu mabumba umuli abaume na banakashi. Tammy atila: “Mu kumona kwandi, cilawamisha nga mwacite fyo. Cisuma ukukwata ifibusa ifingi.” Monica atila: “Ukubishanya mwi bumba cine cine kusuma pantu kuti wamona abantu ba mibele yalekanalekana kabili kuti kwakulenga ukwiluka ukuti kwaliba abantu abengi abo ushilaishiba.”

Abafyashi bobe kuti bafwaya ukukwafwilisha ukupekanya ukuti uipakishe inshita ya kusangalala na bacaice bambi. Anne, nyina wa bana babili, alondolola ukuti: “Lyonse tulashininkisha ukuti pa mwesu pali insansa apo abana besu bengatemwa ukuba. Tulalaalika ifibusa fyabo, ukubapeela ifya kulya fyayanguka, no kubaleka ukwangala ifyangalo. Ukucita ifi takubalenga ukulaumfwe fyo bafwile ukufuma pa ng’anda pa kuti baipakishe inshita sha kusangalala.”

Kwena, nelyo fye mulebishanya mwi bumba ulekabila ukucenjela ku kwangwa sana ku muntu umo. Abacaice bamo batontonkanya ukuti cikulu fye bali na bantu bambi, ninshi tabaleishishanya. Sengauka ukuibepa kwa musango yo. (Amalumbo 36:2) Nga muleba pamo no muntu umo lyonse lintu mwakumana ne fibusa, ninshi kwishishanya.b Bombela pa kulingulula ifintu bwino muli bucibusa bobe na balumendo nelyo abakashana.—1 Timote 5:2.

Ubusuma bwa Kulolela

Cilakalifya ukwebwa ukuti ucili umwaice kabili taufwile ukutendeka ukwishishanya. Lelo abafyashi bobe tabalefwaya ukukukalifya. Lelo, baleesha na maka ukuti bakwafwilishe no kukucingilila. E co mulandu nshi ushinganonkelamo mu kubelesha kwabo ukucila ukutetekela umutima obe no kukaana ukupanda amano kwabo? Ku ca kumwenako, mulandu nshi ushingabalombela ukuti bakupandeko amano lintu ukasanga ubwafya no mulumendo nelyo umukashana? Amapinda 28:26 yatucinkulako ukuti: “Uutetekelo mutima wakwe muwelewele.” Connie wacaice atila: “Lintu umulumendo antemwa, icingafwilisha ukukaana umupatikisha wa kwishishanya kulanshanya na bamayo. Balanshimikilako ifyacitikile ifibusa na balupwa lwabo akale. Mwandi ico cilangafwilisha.”

Ukulolelako panono ilyo mushilatendeka ukwishishanya takwakapumfyanye ukukula kobe mu mano kabili takwakacefyeko ubuntungwa bobe. Apo taulatendeka umulimo wa bukalamba uwa kwishisha ne cupo, naukwata ubuntungwa bwa ‘kusamwa mu bwaice bobe.’ (Lukala Milandu 11:9 NW) Ukulolela na kabili kukakwafwilisha ukuwamyako imibele yobe, ukukosoka, ne cacindamisha, ukulundulula bumupashi bobe. (Inyimbo sha Bulanda 3:26, 27) Nge fyo Umwina Kristu wacaice umo atile, “ulingile ukuipeelesha kuli Yehova ilyo ushilaipeelesha ku muntu umbi.”

Ilyo uleya ulekula kabili ukulunduluka kobe kwamoneka kuli bonse, abafyashi bobe bakatendeka ukukumona ukuti nomba naukula kabili kuti watendeka ukwishishanya. (1 Timote 4:15) Kabili lintu wafikapo ukutendeka ukwishishanya, tabakakukaanye ukucite co.

[Amafutunoti]

[Ifikope pe bula 29]

Ukulaangwa sana ku mulumendo nelyo umukashana umo fye . . .

. . . ilingi line kulabalamuna insuuna

[Icikope pe bula 30]

Mu cifulo ca kulaangwa fye ku muntu umo, kusha umutima obe mu kubishanya kobe