Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Bushe Bubi Nshi Bwaba mu Kwishishanya Bwaice Bwaice?

Becky, uwa myaka 11, atila: “Shino nshiku bakalume pa sukulu balamfwaya nelyo balanjeba ukuti ndeenda na bo.”a

Liana uuli mwi gredi lyalenga 10 atila: “Abaice abengi pa sukulu baleshishanya. Na kuba, caliseeka ukumona bakalume na bakashana baeleitomona mu lukungu lwe sukulu.”

BABAICE abengi batendeka ukwishishanya ninshi bali abaice sana. Abasabankanya amalyashi batila e fyo cifwile ukuba—abati cangalo fye icisuma. Oneyda, uwa myaka 12 atila: “Abengi sana pa sukulu balikwata abo benda na bo.” Umukashana, Jenifer atila: “Ndebukisha abaice aba mwi gredi lya butatu abaleishishanya.” Lyene atila: “Ilyo nali ne myaka 11, natendeke ukukumbwa ukwishishanya.”

Kanshi twamona ico umo engamwena kwati napusanako nga ca kuti taleishishanyapo na umo. Cine cine, kuti balakuseka no kukupumya nga taulecitako ico. Apo alishibe ukuti ali mwaice sana ica kuti te kuti atendeke ukwishishanya, Jenifer alekaana bakalume abalemufwaya. Balecita shani nga abakaana? Jenifer atila: “Balempumya no kunseka.” Takwaba uwatemwa ukumupumya. Lelo, bushe ufwile ukutendeka ukwishishanya na umo pa mulandu fye wa kuti bambi balecite co? Bushe ukwishishanya kwine cinshi? Kabili cinshi kwabelako?

Ukwishishanya Cinshi?

‘Tatuleishishanya. Tuli fibusa fye.’ E fyo bakalume na bakashana abengi basosa nangu ca kuti balapoosa inshita ikalamba capamo. Lelo, te mulandu ne fyo mwaita ico cintu—ukwishishanya, ukwenda bonse, nelyo ukumonana fye—nga ca kuti kalume no mukashana baleyangwa sana no kwisha sana babili pa nshita iitali, ninshi te bucibusa fye bulipo. Kabili ukwishishanya takubapo fye nga mulemonana. Ukulanshanya pa Intaneti, pa lamya, ukulembeshanya bakalata, nelyo ukutumishanya ifyebo pa kompyuta, ifi fyonse kuti fyaba kwishishanya.

Lelo, icipusho ca kuti cinshi cicitika nga ca kuti kalume no mukashana balesangwa sana babili fye?

Amafya ya Kwishishanya

Pa Amapinda 30:19, Baibolo ilanda pa “myendele ya mwaume ku mukashana.” Aya mashiwi yatubulula ukuti ilingi palaba icintemwa pa cibusa ciba pa mwaume no mwanakashi. Nga ca kuti bonse nabafika pa bukalamba kabili balekonka ifishinte fya mibele isuma ifyo Lesa atupeela, ukwishishanya kulundulula ukutemwa, na kuli pele pele kuleta icupo ca mucinshi. Na kuba, Lesa abumbile umwaume no mwanakashi ukuti baletemwana. Lelo, ni shani nga ca kuti taulafika pa mushinku wa kuupa nelyo ukuupwa? Ukwishishanya bwaice bwaice, kuti kwakuletelela.

Mulandu nshi? Pantu nga ca kuti umulumendo no mukashana balepoosa inshita ikalamba capamo, ca cifyalilwa fye ukubimbula inkuntu shabo. Ilyo uleisa mu kwiluka ulwa ico, ninshi walitendeka kale ukufwaisha ukuba no yo muntu. Nga tamuli pamo, ninshi wakulatontonkanya fye pali wene. Lelo, ilingi line umo fye pali babili e ufwaishe co—kabili uyo muntu alalunguluko mutima. E lyo nangu fye bonse babili nabatemwana, abaleishishanya balalungulushiwa no kukalifiwa nga ca kuti umo pali bene takosweke nelyo ukufika pa mushinku wa kuupa nelyo ukuupwa. Bushe ubo bucibusa kuti bwaleta cinshi? Ipinda lya mu Baibolo litila: “Bushe umuntu kuti asendelo mulilo pa cifuba cakwe, na malaya yakwe ukupya iyo?”—Amapinda 6:27.

Tontonkanya pali Nina, uwacaice. Ashimika ati: “Naishibene no mulumendo pa Intaneti. Twalelanshanya pa kompyuta cila bushiku pa maawala ayengi. Natendeke ukumutemwa, kabili lyonse naletontonkanya pali wene. Tapakokwele twalekele ukumfwana. Ilyo fyapwile nalipopomenwe sana. Lyene antumiine lamya no kunjeba ati, ifi bucibusa bwesu bwapwa alaipaya. Ico canengele ukupopomenwa nga nshi.” Nina asondwelela ati: Nga naibukisha, ndamona ukuti: “Tamwali busuma nangu bumo.” Apo Bucibusa bwesu bwapwila papita ne myaka ibili, lelo ncili nalipopomenwa.” Nina ali umwaice sana ica kuti talingile ukutendeka ukwishishanya.

Ilyo Baibolo ilanda pa “myendele ya mwaume ku mukashana,” napamo ilosha na ku mwaume ukulaala no mwanakashi. Shino nshiku, icikonka pa kwishishanya kulaala kwa mwaume no mwanakashi. Kuti batendekela ku kwikatana fye amaboko. Kuti pakonka ukukumbatana no kuitomona. Capusanako nga ca kuti abakalambako babili abakobekelana e balelanga icintemwa ca musango yo. Lelo, nga ca kuti abalecite fyo baice abashilafika pa mushinku wa kuupana, ici kuti cabalamuna fye insuuna ya kulaalana iishikabilwa. Ifyo bengamona nga ukulanga icintemwa kuti fileya filebipilako fye nelyo ukusanguka imibele yakowela. Kuti fyalenga bacita fye no bulalelale.b

Ifyo bucisenene buleta fyalibipisha. Abalalelale bamo balambula amalwele. Bamo balaisuula abene kabili balonaula kampingu wabo. Abakashana bamo balapula amafumo. E mulandu wine Baibolo ikonkomesesha aiti: “Fulumuko bulalelale.” (1 Abena Korinti 6:13, 18; 1 Abena Tesalonika 4:3) Ukutaluka ku kwishishanya bwaice bwaice kuti kwakwafwa ukumfwila ili funde.

Ilyo Wingatendeka Ukwishishanya

Ici tacilolele mu kuti tawakabale awishishanya no muntu. Lelo, nga uli mupungwe, napamo uli mu nshita Baibolo ita ati: “umushinku wa bwaice.” (1 Abena Korinti 7:36, NW) E lyo uletendeka fye ukukula ukuba umwaume nelyo umwanakashi umukalamba. Pali iyi nshita, utendeka ukukula, lwa ku mubili, mu nkuntu kabili ne nsuuna ya kulaalana itendeka ukukula. Ifyo ufwaisha—pamo pene ne nsuuna ya kulaalana—filaluma sana. Lelo, limo icilenga ukuti umfwe fyo kwalukaaluka ukucitika mu mubili obe. E mulandu wine icintemwa ca ku bwaice cibela ca pa nshita inono fye. Umukashana umo umupungwe atila: “Naleishishanya fye no muntu pa mulungu fye umo no kupwa fyapwa.”

Kanshi cailanga fye ukuti ukutendeka ukwishishanya pa “mushinku wa bwaice,” takwawama. Cisuma ukulolela mpaka waishiba bwino bwino, waishiba ifyo watemwa, ifyo ushatemwa, na mabuyo wingemika. Na kabili ulingile ukuba umukalamba uwingasunga icupo. Ku ca kumwenako, Yehova enekela umulume ukupayanishisha ulupwa lwakwe—lwa ku mubili na lwa ku mupashi. Nga uli kalume, bushe waliipekanya ukufwaya incito no kusakamana abakashi napamo na bana fye? Bushe kuti wabafwilisha ukuba aba bumupashi? Ni shani nga uli mukashana? Umukashi alingile ukutemwa no kucindika umulume wakwe; afwile ukutungilila ifyo umulume alecita. Bushe cine cine nauipekanya ukucite co pa nshita ntali? Kabili bushe nauipekanya ukusakamana ing’anda lyonse—ukupekanya ifya kulya no kusakamana abana?—Abena Efese 5:22-25, 28-31; 1 Timote 5:8.

Ukulangilila: “Ku fyalo fya basungu, abacaice balafwaya sana ukwensha motoka wa lupwa. Lelo, bushe umwaice acita shani ilyo bashilamusuminisha ukwensha? Mu fyalo ifingi ufwile ukusambilila e lyo bakwesha nga nawishiba ilyo bashilakusuminisha ukwensha. Mulandu nshi? Pantu ukwensha mulimo wakakala sana. Nga watendeka fye ukwensha ninshi imyeo ya bambi no mweo obe fyaba mu maboko yobe. Kwena ne cupo cine mulimo wakakala! Pamo ngo mupungwe, napamo te kuti ube uwaipekanya ukwingilamo. E co, kuti cawama wacincintila itunko lya kwishishanya, pantu icikonka pa kwishishanya, kusanga uwa kuupana nankwe. E kutila nga taulaipekanya ukuupwa nangu ukuupa, te kwesha ukutendeka ukwishishanya.

Pa kusala bwino ico wingacita pali uyu mulandu, ukabila ico Baibolo ita ‘ukwishiba no bupanda.’ (Amapinda 1:4) Kanshi kuti cawama ukwipushako abakalamba abaishiba kabili ababelesha. Abafyashi ba Bwina Kristu ilingi e bengakwafwa ukumona nga naulinga ukuupa nelyo ukuupwa. Kabili kuti waeba abakosoka mu cilonganino ca Bwina Kristu ukukupandako amano. Nga ca kuti abafyashi bobe tabalefwaya ukuti utendeke ukwishishanya na umo, kuti cawama wabomfwila. Ico bafwaya kukwafwo “kutalusho kukalipwa.”—Lukala Milandu 11:10.

Nga ca kuti bamona ukuti taulaipekanya ukutendeka ukwishishanya, kuti bakweba ukuti pali ino nshita, ukucila ukupoosa fye amano ku muntu umo, ukwate ifibusa ifingi. Ukubishanya na bashimbe na baupwa nelyo ukuupa na bakalamba na baice, pamo na ba mushinku obe, kuti kwakwafwa ukuwamya ubuntu bobe no kumona bwino ifyo ubumi ne cupo fyaba.

Ukulolela mpaka wafika pa mushinku wa kuupwa nelyo ukuupa tacayanguka. Lelo, calicindama. Pa kubomfya “umushinku wa bwaice” ku kukula ukuba umukalamba wakosoka uwingashintililwapo, ukataluka amafya ayengi. Ukaipeela inshita ya kulunduluka ukuba umuntu uwingacincintila amafya no kubomba imilimo ikabilwa mu cupo. Ukaipeela ne nshita ya kukosoka lwa ku mupashi. Nga cabe fyo, ilyo kuli pele pele ukaipekanya ukutendeka ukwishishanya, bambi bakakumona bwino bwino ukuti cine cine naulinga ukuti bakwishibe.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 16]

Ukulanga icintemwa ilingi kulaleta amafya