Cinshi Cikacitikila Imisumba?

“IMIMONEKELE ya misumba yesu kuti yatulanga ifyo ku ntanshi kukaba.” E fyasosele Ismail Serageldin uwa kuli ba World Bank. Lelo ukufuma ku fyo twamona, tacilemoneka kwati ifintu fikawama ku ntanshi.

Iciwemeko ca kuti abantu baleesha na maka sana ukuwamya imikalile mu matauni. Mu Musumba wa New York, ni nomba line fye umulimo wa kuwamya Times Square iya mu Manhattan wapwishishiwe. Kale, epalesangwa fyonse ifye shiku, ifya miti ikola, na bumpulamafunde. Amatuuka ayapya na mayanda ya mangalo e fyatantama mu mbali ya misebo, ukulenga batandashi abengi ukwisa mu kutandala. Ukulingana na magazini wa National Geographic, Naples, ku Italy, “umusumba uusuma, uwakuulwa ukufikapo, uyo inshita imo walependelwa pa misumba pamo ngo musumba wa London no wa Paris,” waishileonaulwa icibi mu Nkondo ya Calo iya Cibili. Naples yabele musumba uwa bumpulamafunde kabili uwa cimfulumfulu. Lelo lintu umusumba wasalilwe ukuti e kukabela ukukumana kwa fya mapolitiki mu 1994, cali kwati wakuulwa cipya cipya pantu kwali ukuwamya kwine kwine ukwe tauni lya uko.

Ca cine, pa kukwata imisumba yacingililwa, iya busaka kano pali ukubombesha. Ukucingililwa kusuma ilingi line kubako nga ca kuti bakapokola bali abengi. Na kabili abakulonda nga bafula balamona ifingi ifyo abantu balecita. Incende shimo isha cintubwingi lyonse shilaceeceetwa na bakamera ba TV na bakapokola bashifwala mayuniformu. Ilyo muleenda mu parka no kupita pa tumfukumfuku twa menshi utwa kupanga fye, ukupita pa fyabaswa, nelyo ukupita mwi bala lya maluba, napamo umo mwine e mu ncende babika ifya kusopelako umutende.

Limo limo ukuwamya imikalile kulakosela abapiina. Tontonkanyeni pa lwa kukuuka kwa ndupwa ishisambashi ukuya mu ncende shaikalamo abapiina ishabela mupepi no musumba. Icilenga ukukuuka kwa musango yo ciba kwaluka kwa fya bunonshi—e kutila “ukuleka ifya kupangapanga no kwalukila ku milimo ya kutangata abantu, ukuleka ukushintilila pa bantu abasambilila ukulabomba imilimo no kushintilila sana pali fimashini ukubomba iyo milimo.” (Ukulingana ne citabo ca Gentrification of the City, icalembwa na Neil Smith na Peter Williams) Apo incito sha cibe tashilekabilwa sana, isha mu maofeshi e shilefwaikwa nga nshi, umo mwine e mukonkele no kufwaisha kwa mayanda ayakulu kabili ayasuma. Ukucila ukuti baleya no kubwela na bamotoka ku ncende shabela mupepi no musumba, abengi ababombela mu maofeshi kabili abafola indalama ishingi nga nshi balasalapo ukuwamya amayanda yabongolweke kale.

Ici e cilenga imikalile ukuwamako umo bakuukila. Lelo ilyo imikalile ya muli ishi ncende yawamako, imitengo ilanina. Ilingi abapiina balafilwa ukukumanisha ukwikala muli shi ncende umo babomba no kwikala pa myaka iingi!

Bushe e Mpela ya Musumba?

Mu misumba e mulemoneka ukwaluka kuleisa ne fya kupangapanga ifipya. Ilyo abalebomfya Intaneti nge nshila ya kushitilapo no kucitilapo amakwebo balefulilako, kuti calenga ifintu ukuwama nga nshi. Kale kale ifya kupangapanga ifipya fyalenga cayangukila aba makwebo ukukuushisha ubukwebo bwabo ku nse ya misumba no kusenda ababomfi abengi.

Ilyo ukushita no kubombela pa kompyuta kuleya kuleseeka, napamo abantu te kuti balefwaya sana ukuya ku cifulo ca makwebo ukuli cinkupiti wa bantu. Icitabo ca Cities in Civilization citila: “Tulemona ukuti ababomfi bamo, maka maka ababombako fye iya lubali, bakalabombela ku ng’anda nelyo pa ncende shimo uko kwine bekala, . . . ici cikalenga ukucefyanyako bamotoka mu misebo.” Uushila amaplani Moshe Safdie na o wine atungenye ukuti: “Muli ino nkulo, kuti twasalanganya imishi iingi nga nshi, no kuleka abantu muli iyo mishi ukukwata ififwaikwa nga filya fine fyaba mu matauni no kubalenga ukwishiba ulwa misumba iikalamba iyapakamo intambi ukupitila muli kompyuta na intaneti.”

Cinshi Cili no Kucitikila Imisumba?

Incenshi ishingi shasumina ukuti nangu kube ifya kupangapanga, imisumba ilapeela ifikabilwa no bunonshi ifikatwalilila ukulenga abantu ukwisa mu misumba. Te mulandu ne fyo ku ntanshi kukaba, imisumba ya lelo ili mu bwafya pali nomba! Kabili tacilemoneka kwati amafya ya mayanda na yakumine ifya kupoosa ubusali, amafya ayaleshingwana na bapiina abalefulilako fye yali no kupwa. Kabili tapaba nangu umo uwaeshako ukusanga inshila ya kupwishishamo bumpulamafunde, ukonaula ifilengwa na Lesa, nelyo ukukowesha umusumba.

Bamo kuti bapelulula ukuti amakamfulumende yafwile fye ukupoosa indalama ishingi pa misumba ya yako. Lelo nga twatontonkanya pa fyalembwa filangilila ifyo amakamfulumende yapwishisha mu kwangalila bwino ifyuma fya yako, bushe ca mano ukutontonkanya ukuti indalama e shingapwisha amafya ya mu misumba? Imyaka iingi iyapita icitabo ca The Death and Life of Great American Cities catile: “Abantu batemwa ukulanda pa fishifikilishiwa ifya kuti nga twalikwete indalama shalinga ukubomfya . . . , kuti twatobaula amayanda yonse ayabi kabili ayatitikana . . . Lelo moneni ifyafuma mu mintapendwa ya ndalama twabalilepo ukupoosa mu kukuula cipya cipya ifikuulwa: Ifi fine fikuulwa ifileta indalama shinono fisanguka incende sha bulungani, ifyo batobaula kabili ifishafwa kantu ku cintubwingi kabili fyabipisha ukucila na mayanda yalipo ayatitikana kabili ayaonaika.” Aya mashiwi yamoneka ukuti yacili ya cine.

Lelo nga ca kuti indalama tashingafumyapo ubwafya, ninshi cinshi cingabufumyapo? Tufwile ukwibukisha ukuti imisumba ipangwa na bantu, te fikuulwa fye ne misebo. Kanshi bantu e bafwile ukwaluka nga ca kuti imikalile ya mu musumba ili no kuwama. Lewis Mumford alembele mu citabo cakwe ica The City in History ukuti: “Abantu nga ca kuti balesakamana kabili na basambilila ukuba ne mibele isuma e bunonshi busuma ubwa musumba.” Kabili nga ca kuti ukubomfya imiti ikola, bucilende, ukukowesha ubwikashi, ukonaula impanga, umucishacinani mu mikalile, ubonaushi, ukulembaula ku fibumba, ne fyapale fi fili no kufumishiwapo, fingi fikabilwa ukucila pa kufusha fye bakapokola nelyo ukupenta ifikuulwa cipya cipya. Abantu bafwile ukwafwiwa nga nshi ukuteulula imintontonkanishishe yabo ne micitile.

Ukwaluka mu Butungulushi

Abantunse te kuti bafumyepo amafya muli uyo musango. E co ukwesha ukupwisha amafya ya kumine imisumba pali lelo—te mulandu ne fyo uko kwesha kuli ukusuma—takwakabombe nangu panono. Lelo, abasambilila Baibolo tabapeshiwa amano, pantu bamona amafya yali mu misumba ya lelo nge ca kumwenako fye cimo pa fingi ifilangilila ifyo umuntu afilwa ukutungulula bwino lino isonde. Amafya yaba mu misumba ya lelo ayalefulilako no kubipilako fye yali bushininkisho bwa mashiwi ya mu Baibolo ayasangwa pali Yeremia 10:23 ayatila: “Te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.” Amatukuto ya muntu aya kufwaya no kuti aiteke yafumamo amafya yakalamba—ayamonekela sana mu misumba twikalamo.

Abena musumba aba mwi sonde lyonse kuti basansamushiwa ku bulayo bwa mu Baibolo ubwalembwa pa Ukusokolola 11:18, ubwa kuti Lesa ali no “konaula abaleonaule calo.” Ubu bulayo bulangilila ukuti ifintu fikawamina abantunse ku nshita ya ku ntanshi. Ubulayo butila Lesa e ukalaangalila isonde ukupitila muli kamfulumende, nelyo Ubufumu. (Daniele 2:44) Abantu tabakatale abekalapo imikalile ya bupiina bwabipisha, bonse bakakwata amayanda ne fikabilwa ku muntu, bakaba abacindama, kabili tabakabale abapelelwapo. Mu kuteka kwa kamfulumende wa kwa Lesa, abantu bakekala bwino icine cine, bakaba no bumi busuma nga nshi, kabili bakakwata na mayanda yashaiwamina.—Esaya 33:24; 65:21-23.

Ici calo cipya e nshila fye yeka iya kupwishishamo amafya yaleshingwana ne misumba ya lelo.

[Ifikope pe bula 8, 9]

Abantu baleesha na maka sana ukuwamya imikalile mu matauni

Naples, Italy

New York City, U.S.A.

Sydney, Australia

[Abatusuminishe]

SuperStock

[Icikope pe bula 10]

Icalo cipya ica kwa Lesa e cikafumyapo amafya yaleshingwana na bena musumba pali lelo