Watchtower LAIBRARE YA PA INTANETI
Watchtower
LAIBRARE YA PA INTANETI
Cibemba
  • BAIBOLO
  • IMPAPULO
  • UKULONGANA
  • g04 April amabu. 25-29
  • Bushe Abantu Baalula Ifintu—Balapwisha Amafya?

Vidio mulefwaya tamuli

Mukwai yafilwa ukutambika

  • Bushe Abantu Baalula Ifintu—Balapwisha Amafya?
  • Loleni!—2004
  • Utumitwe utunono
  • Ifipalileko
  • Abalefwaya Ukwalula Ifintu Kale
  • Ifintu Abantu Baalula
  • Te Bonse Abafwaya Ifintu Ukwaluka
  • Ukwaluka Ukushiwamya Ifintu
  • Bushe Yesu Kristu Alyalwile Ifintu?
  • Abantu Balapamfya Ukuti Ifintu Fyaluke
    Loleni!—2004
  • Icacila Pa Kwalula Fye Ifintu
    Loleni!—2004
  • Mulandu Nshi Ibelele Nshita ya Kupingulapo?
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—1995
  • Bushe Inte sha kwa Yehova ni ba Protestanti?
    Amepusho ayo Abantu Bepusha Sana
Moneni na Fimbi
Loleni!—2004
g04 April amabu. 25-29

Bushe Abantu Baalula Ifintu—Balapwisha Amafya?

UBUKWEBO bwa bufufuntungu, akapaatulula mu bafwaya abantu balekonke funde, ulufyengo mu bwikashi, ifipatala fishafikapo, amasukulu yashafikapo, abantu baliila bambi indalama mwi shina lya mipepele, e lyo no konaula isonde—ifi fintu filenga fwe bengi ukubipilwa. Iyi milandu e ilenga na bantu ukufwaya ukwalula ifintu.

Abantu abaalula ifintu baba fye isonde lyonse, kabili bafwaya ifintu ukwaluka umwabele funde kabili ukucite ci mu muyano. Kwena aba bantu tabapondokela ubuteko nelyo ukubwalukila, pantu aba bantu abengi tabapula mwi funde nelyo ukucita ulukaakala. Bamo bamo abaalula ifintu balikwata ififulo fya pa muulu mu bwikashi kabili e batendeka amapange ya kwalula ifintu. Bambi bacincisha no kupamfya ababa mu bulashi ukucitapo cimo.

Abaalula ifintu besha ukulenga abantu ukutontonkanya na kabili pa fyo babombela pa milandu imo. Tabailishanya fye; balikwata inshila sha kuwamishamo ifintu. Pa kuti balenge abantu ukwangwa ku mapange yabo, kuti bapaapaata icintubwingi, balailishanya mu misebo, nelyo ukusabankanya ifyebo fyabo pa mulabasa. Cilakalifya apakalamba nga ca kuti abantu tabaleangwa ku balefwaya ukwalula ifintu.

Abalefwaya Ukwalula Ifintu Kale

Abantu balyalula ifintu ifingi ukutula fye ku kale. Baibolo itweba ati mupepi ne myaka 2,000 iyapitapo, kalanda wa ku cintubwingi atashishe Felix, umulashi wa mu citungu ca bena Roma ica Yudea, na mashiwi ya kuti: “Muli luno luko muli ukwaluka pa mulandu wa kutontonkanisha libeela kwenu.” (Imilimo 24:2) Mupepi ne myaka 500 pa ntanshi ya kwa Felix, shi mafunde umuGriki, Solon aiminine pa kuwamya imikalile ya bapiina. Icitabo ca The Encyclopædia Britannica cilondolola ukuti, Solon “apwishishe ifintu fyabipa ifyatumbwike mu bupiina” mu Atena wa pa kale.

Mu mipepele na mo mwaba abengi abafwaya ukwalula ifintu ukutula fye na ku kale. Ku ca kumwenako, Martin Luther aeseshe ukwalula icalici lya Roma Katolika, kabili ici e calengele kube buProtestanti.

Ifintu Abantu Baalula

Abaalula ifintu kuti bafwaya no kwalula ifya lyonse. Abaalula ifintu bamo bafwaya imikalile ukwalukilila. Ifi e fyo cali ku kabungwe ka Lebensreform (akabungwe kalefwaya ukwalula imikalile) mu Germany mu kutendeka kwa myaka ya ba1900. Pa mulandu wa kuti amaindastri yatendeke ukufulilako, abantu abengi batendeke ukuyumfwa ukuti ubumi baleikala tabwali ifyo bwalekabila ukuba kabili baleyumfwa ukuti tabacindama. Aba bantu baleti abantu bafwile ukulaikala filya baleikala kale. Balekoselesha abantu ukuba no bumi busuma, ukwangala amangalo ya pa nse, ukubomfya ukuundapa kwa cifyalilwa no kulalya imisaalu.

Bambi abaalula ifintu basokolola ulufyengo no kupamfya ubuteko ukupwisha ubo bwafya. Ukutula muli ba1970, utubungwe tushifwaya isonde ukonaulwa twaliilishanya pa fyo isonde lileya lileonaulwa. Aya mabumba yamo yaba nomba tubungwe tusangwa mwi sonde lyonse. Aba bantu tabailishanya fye pa fintu fileonaula isonde. Balalanda na pa nshila sha kupwishishamo aya mafya. Balyafwilishako ukwalula ifunde, no kulesha abantu ukupoosa ifisooso ifikwete sumu muli babemba no kwipaya ifisabi beta ati whale.

Muli ba1960, Icilye ca Second Vatican Council caiminine pa kwalula fimo mwi Calici lya Roma Katolika. Muli ba1990 na mo mwali abantu abali no kwalula ifintu aba mu calici line ilya Roma Katolika. Ku ca kumwenako, balefwaya ukwalula umulandu wa kukanaupa. Abalefwaya ukwalula ifintu aba mwi calici lya Church of England balengele ifintu ukwaluka ku kuleka abanakashi balesontwa ukuba bashimapepo.

Te Bonse Abafwaya Ifintu Ukwaluka

Fimo ifyo abantu ba-alula fyaliwamya sana ifintu. Ku ca kumwenako, mu Baibolo tusangamo ifya kumwenako ifingi ifya ntungulushi sha nko na bambi abaletele tungilile ukwaluka kusuma. Imilimo ya musango yu yabukulwile ukupepa, yaliwemye imikalile ya bantu, kabili yaliteemwine Lesa. (2 Ishamfumu 22:3-20; 2 Imilandu 33:14-17; Nehemia, ifipandwa 8 na 9) Mu myaka ya nomba line, pa mulandu wa kukomaila sana pa buntungwa, insambu sha bekala calo, ne nsambu sha bantunse, abapiina na bapakaswa balicingililwa no kupokololwa.

Lelo, ilyo ifintu fya-aluka, ilingi kulaba ifintu fimbi ifitumbukamo ifyo tushenekela. John W. Gardner, umulashi wa muli ba1900 atile: “Icipapusha ca kuti ilingi abantu baalula ifintu balafilwa ukumona bwino ifili no kutumbuka mu milimo yabo.” Natumone ifya kumwenako fimo.

Ukutendeka mu myaka ya kubangilila iya ba1980, akabungwe ka European Community kateyenye ukwalula ifintu mu bulimi ku kucingilila inama sha mu mpanga. Amafunde yapya aya bulimi yalengele impanga ukucila pali bahekita 300,000 iya kulimapo mu Germany na Italy yaikala fye ukwabula ukulimwa. Te mulandu no kuti ubufwayo bwa kucitile ci bwali ubusuma, kwali amafya bashaenekele. Akabungwe ka United Nations Environment Programme katile, “nangu ca kuti pa kubala abantu balisekelele ukuti ukucite ci kuti kwalenga impanga ukuwama, limo ‘ukusunga’ impanga ukwabula ukulimapo kuti kwaleta amafya—ukulenga abantu ukuleka ukulima ifyo balelima kale no kukanasunga bwino imiti ya mu mpanga nelyo ukukanalimba bwino iyi miti.”

Pa lwa milimo ya kwafwa abapiina, akabungwe ka International Fund for Agricultural Development katile: “Imilimo yonse iya kuwamya imikalile ya bapiina ukubomfya utubungwe ilaafya sana. Ilingi utubungwe tulapangwa no kutungululwa ukulingana ne fyo abalashi balefwaya. . . . ‘Abantu bakwata ififulo fya pa muulu’ bangalila utu tubungwe pa kuti banonkelemo.”

Ica kumwenako cimbi kabungwe ka banamayo, aka-alwile imikalile ya banamayo mu fyalo ifikankaala pa kulenga bakwata insambu sha kuvota no kulenga bakwata amashuko ya kusambilila sana no kukwata incito sha pa muulu. Lelo na bamo abafwaisha banamayo ukulubulwa balasumina ukuti uku kwaluka kwalipwishishe amafya yamo no kukusha amafya yambi. Kalemba Susan Van Scoyoc aipwishe ati: “Bushe twaliwamya imikalile ya banamayo nelyo, mu kufwaya banamayo ukubomba imilimo imo ine na baume pa ncito bushe twalilenga abaume ukwafwa banamayo imilimo ya pa ng’anda nelyo bushe twalenga abanakashi ukwikala mu bulanda bwine bwine?”

Ukwaluka Ukushiwamya Ifintu

Bamo abaalula ifintu balwila fye ifintu ico cine. Ilyo alelondolola ico aleita ati ukwaluka ukushiwamya ifintu Fredrick Hess, uwasambilila ifya kwalula amasukulu, atile: “Icilenga mu kwalula ifintu mwatumbuka ifyabipa ni fintu ukwaluka ukwine kwaba. Ukucila ukupwisha amafya, ukwalula ifintu kwalikusha” amafya kwalingile ukupwisha. Akonkanyapo ukuti: “Pa mulandu wa kuti ubuteko bumo na bumo bulaikwatila ifintu bufwaya ukwalula, iyi milimo ya kwalula ifintu ilatendeka cipya cipya pa numa ya myaka inono.”

Limo mu milimo ya kwalula ifintu abantu kuti bapwishishishamo fimbi ifipusene no bwafya balefwaya ukupwisha, kabili ici kuti caleta na mafya yambi. Akabungwe ka Lebensreform aka mu Germany, kalengele kwaba isambilisho lya kuti kufwile kwaba ukuwamyako umushobo wa bantunse pa kusala abafyashi abengakwata abana abakwata ubumi busuma. Lelo abantu abakwete imimwene imbi imbi pa lwa kwalula imikalile babomfeshe bubi bubi ifi fyebo, ku kutungilila amapange ya kabungwe ka National Socialists aya kulenga kwaba umushobo uusuma pali yonse.

Limo na bafwaisha ifintu ukwaluka tabasekelamo mu fitumbukamo. Kofi Annan, Kalemba Mukalamba uwa kabungwe ka United Nations ailishenye ati: “Ndemona icikalifya sana ca kuti bonse twalishiba ifyalubana ne fyo tufwile ukucita, lelo tulafilwa ukubombelapo. Inshita shimo aba muli aka kabungwe abatungululwa na kalemba mukalamba balapeelwa umulimo wa kubombelapo, lelo takuba indalama sha kubomfya ku kubomba uyu mulimo. Inshita shimo, ilyo kulecitika ifya kupesha mano kabili ilyo tulefwaya abantu beshibe ifilecitika, takuba abafwaya ukucitapo cimo pa mulandu wa fintu fyabipa ifyacitika ku numa.”

Abafwaya ukwalula ifintu tabengenekela icinabwingi ukutemwa imilimo yabo, pantu mu kwesha ukwishibisha abantu ubuyo bwabo, balenga ubumi bwa bambi ukukosa. Jürgen Reulecke, profesa wa lyashi lya kale kabili uwasambilila sana pa bantu baalula ifintu, uwa-ambwilwe mu nyunshipepala ya Die Zeit atile: “Abaalula ifintu baaba muunga mu mubili.” Kabili, nangu ca kuti abengi abafwaya ukwalula ifintu tabapula mwi funde kabili tababomfya ulukaakala, bamo tabatekanya nga bamona ukuti ifintu tafilebombelwapo bwangu. Nga cabe fi, abaalula ifintu kuti balenga abantu babomfya ulukaakala no kupula mwi funde.

Bushe ukwalulwa kwa fintu ifingi mu myaka ya nomba line kwalilenga abantu ukuba ne nsansa mu bumi? Tacimoneke fyo. Ku ca kumwenako, mu Germany, ukufwailisha kwacitilwe kwalangile ukuti pa myaka 35 iyapitapo, insansa sha bantu mu bumi tashafulilako. Nge mipepele? Bushe ukwaluka mu mipepele kwalilenga abantu abengi ukutendeka ukuya ku macalici? Bushe abapepa balisekelamo mu macalici? Iyo, pantu ubushinino bulanga ukuti abantu abengi mu fyalo ifikankaala tabatemwa ukuya ku kupepa.

Bushe Yesu Kristu Alyalwile Ifintu?

Abantu bamo kuti batila Yesu Kristu alealula ifintu. Bushe ca cine? Ili lipusho nalicindama ku uli onse uufwaya ukuba umubomfi wa cine uwa kwa Lesa, pantu ici cisanshamo ukukonka sana intampulo sha kwa Kristu.—1 Petro 2:21.

Tatwingatwishika ukuti Yesu alikwete amaka ya kwalula ifintu. Apo ali muntu wapwililika, alikwete amaka ya kulenga ifintu ukwaluka apakalamba. Lelo Kristu taimishe lulu wa konaula abalashi abashikonka ifunde nelyo bashimakwebo abashakwata ubufumacumi. Talengele abantu ukuilishanya ku cintubwingi mu misebo pa lufyengo, nangu ca kuti na o wine ali no kufyengwa icabipisha. Inshita shimo Yesu ‘talekwata apa kusaisho mutwe.’ Na lyo line tapangile ibumba ilya kuilishanya ukuti ubuteko bupoose amano ku bashakwata mayanda. Ilyo bamo bailishenye pa ndalama, alondolwele ati: “Ababusu muli na bo pe.” Yesu taleipoosa mu fikansa fya calo.—Mateo 8:20; 20:28; 26:11; Luka 12:13, 14; Yohane 6:14, 15; 18:36.

Kwena, amafya pamo ngo bupiina, amafisakanwa, no lufyengo fyalengele Kristu ukubipilwa. Na kuba, Baibolo ilanga ukuti abipilwe cibi pa mibele ya bulanda abantu balimo. (Marko 1:40, 41; 6:33, 34; 8:1, 2; Luka 7:13) Lelo apeele ubwafwilisho bwaibela. Ico Kristu aletontonkanyapo te kwalula fye ifintu, lelo kwalula umupwilapo inshila abantunse batekelwamo. Uku kwaluka kukaletwa no Bufumu bwa mu muulu ubwa kwa Kalenga wa bantunse, Yehova Lesa, kabili uukala-angalila bwene ni Yesu Kristu Imfumu. Ili lyashi lili no kulandwapo mu cipande cikonkelepo.

[Amashiwi pe bula 26]

“Icipapusha ca kuti ilingi abantu baalula ifintu balafilwa ukumona bwino ifili no kutumbuka mu milimo yabo.”—John W. Gardner

[Amashiwi pe bula 27]

“Ndemona icikalifya sana ca kuti bonse twalishiba ifyalubana ne fyo tufwile ukucita, lelo tulafilwa ukubombelapo.”—Kofi Annan, Kalemba Mukalamba uwa kabungwe ka United Nations

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 28, 29]

“Naibikile mu Kapoosa Mweo ku Kucingilila Isonde”

Hans ali ni kensha wa ngalaba pa myaka 48, kabili pa myaka ukucila pali 35 alelolekesha pa milimo ye shitima limo ilya pa menshi. Ku mpela ya ncito yakwe, ali ni kangalila we shitima lya pa menshi ilyalebomfiwa ku kabungwe kacingilila isonde. Alondolola ati:

“Lyonse naletontonkanya ukuti abantunse balingile ukusunga bwino isonde ne fyabamo. E co ilyo napeelwe ishuko lya kuba kapitao mwi shitima lya pa menshi ilya kabungwe kacingilila isonde, nalisumine ilyo line fye. Umulimo wesu wali wa kusokolola ifintu ifingonaula isonde. Ilyo twapekenye lulu pali bemba, twasendele aba ku mulabasa pa kuti abantu beshibe ifilecitika. Twatendeke ukwenda pali bemba no kwesha ukulesha abantu ukupoosa ifisooso pali bemba ifyonaula umubili no kulwalika abantu. Muli lulu umbi, twaeseshe ukulesha abantu ukulaipaya ifya pali bemba beta ati seal no twana twa fiko.

“Uyu tawali mulimo wa bakwata umwenso. Nabikile ubumi bwandi mu kapoosa mweo ku kucingilila isonde ku konaulwa. Inshita imo ilyo twaleilishanya ku cintubwingi, naikakiile ku nanga ye shitima lya pa menshi kabili iyi nanga yantwele pa nshi pali bemba. Inshita imbi, nali mu bwato bwa injini, uku lubali kwali ne shitima lya pa menshi ilikalamba. Umuntu umo apooneshe idalamu lya cela ilyafina pa bwato bwesu, icalengele bwapilibuka. Nacenekwe icabipisha.”

Hans asukile akutuluka ukuti nangu ca kuti ubufwayo bwa aka kabungwe bwali fye bwino, alebika ubumi bwakwe mu kapoosa mweo ukwabula no kuti ifintu fiwame mwi sonde. (Lukala Milandu 1:9) Ilyo fye afumine muli aka kabungwe, atendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova kabili aishileba Inte yabatishiwa. Pali leelo mutumikishi wa nshita yonse. “Baibolo yalingafwile ukukutuluka ukuti isubilo lya cine cine lyeka fye ilya kusakamana isonde kupitila mu Bufumu bwa kwa Lesa ubwa buMesia.”

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 29]

Alwishishe Ukuti Ifintu Fyaluke

Sara (te shina lyakwe) afyalilwe ku Asia pa kati ka myaka ya ba1960. Ali mupungwe ilyo kwali ukwaluka mu calo cakwe ukwalengele kwaba ubuteko bupya, ubwalaile ukuti ifintu fili no kwaluka mu mapolitiki na mu mikalile. Pa kubala abekala calo balitemenwe uku kwaluka, lelo muli ulya wine mwaka bulya buteko bupya bwatendeke ukupakasa abalebulwisha, nga filya fine ubuteko bwa kale bwalecita. Abantu abengi balibipilwe, kabili Sara aingile mu kabungwe kalelwisha ubu buteko bupya. Alondolola ukuti:

“Aba mu kabungwe kesu akalelwisha ubuteko, balekumana nge bumba, kabili twaleilishanya ku cintubwingi. Nalekambatika ifipepala fya fyebo ku fibumba mu misebo ya musumba ukalamba no kupeela abantu amahandibilu ilyo abashilika banjikete. Basukile bandekako. Te fyo cali kuli bambi mwi bumba lyesu. Abanandi babili abanakashi balibekete no kubepaya. Ubumi bwandi bwali mu busanso, e co batata bankonkomeshe ukufuma mu calo.”

Ilyo afikile ku Bulaya, Sara atendeke ukusambilila Baibolo kabili alibatishiwe ukuba Inte ya kwa Yehova. Pali leelo mutumikishi wa nshita yonse. Sara alanda pa fyo alecita, atila:

“Ico nalefwaisha bulungi ne cingapwisha amafya yesu aya mikalile. Nalimwene ukuti ubuteko bupya mu calo cesu bwatendeke no bu bwine buyo lelo bwakoseshe ifintu ica kuti bwalekele ukwangwa ubuyo bwa buko no kutendeka ukucusha abantu. Nakutulwike no kuti akabungwe ka kuilishanya kantu nalimo takakwete maka ya kupwisha amafya ya mu calo cesu. (Amalumbo 146:3, 4) Nomba nalishiba ukuti icingapwisha amafya ya bantunse Bufumu bwa kwa Lesa ubwa buMesia.”

[Icikope pe bula 27]

Icibumba ca “Berlin Wall” cawile mu 1989

[Icikope pe bula 28]

Bushe ukwaluka mu mipepele ukwacitika kwalilenga abantu abengi ukulaya ku macalici?

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 25]

Top right: U.S. Information Agency

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 27]

Kofi Annan: UN/DPI Photo by Evan Schneider(Feb97); Background: WHO/OXFAM

    Impapulo sha mu Cibemba (1982-2025)
    Isaleni
    Isuleni
    • Cibemba
    • Peleniko Bambi
    • Ifyo Mwingasala
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ifya Kubomfya
    • Amafunde Yesu
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Isuleni
    Peleniko Bambi