Kuti Mwacefyako Amasakamika!

“MU myaka ya nomba tacayanguka ukubomba incito, ukusakamana ulupwa, pa nshita imo ine no kubombako imilimo imbi.” E fisosele icitabo calembelwe nomba line pa fya lupwa. Ca cine, tuleikala mu nshita sha masakamika. Lelo ici tacili ca kupapusha ku basambilila Baibolo, pantu, yalisobela ukuti shino shili no kuba “inshita ishayafya.”—2 Timote 3:1-5.

Jesús wishi wa bana batatu atila: “Ukuba uwasakamikwa takwabipa. Kwishiba fye ifya kucefyako ukusakamikwa.” Ca cine, tacayanguka ukucefyako amasakamika. Lelo cayanguka fye mu kulanda. Nangu cibe fyo, kwalibako inshila shisuma ne fishinte fya mu Baibolo ifingamwafwa.

Ifyo Mwingashipikisha Amasakamika ya pa Ncito

Bushe imibombele yenu ilamusakamika? Imibombele yenu pa ncito ikabipilako nga ca kuti tamulelanda amafya mukwete. Baibolo pa Amapinda 15:22, itila, “ukushaba kupanda amano amapange yafulunganiwa.”

Abafwailikisha pa lwa masakamika yasangwa pa ncito bena bakoselesha “ukulanda ku bene ba ncito: pantu nga mwabeba ubwafya mulekwata, e lyo bengamwafwa.” Lintu mulebeba tamufwile ukulanda bukali bukali nelyo mu kufuupuka. Lukala Milandu 10:4 ilanda ati: “Ukufuuka kushimye membu shikalamba.” Elyo mulelanda na bamwingisha incito sengaukeni ukukuntukilwa bwangu ne fikansa. Napamo kuti mwaeba abene ba ncito ukuti ukucefyako amasakamika kuti kwalenga ababomfi ukubombesha.

Lintu tulelanshanya pa bwafya bumo mu kutekanya ici kuti catwafwa ukupwishako na yambi amafya ya pa ncito, pamo ngo kukansana no kulwishanya na babomfi banensu. Fwailisheni inshila shisuma isha kupwishishamo ubwafya. Pa kufwailisha isho nshila shisuma limbi kuti mwabelengako na mu fitabo fimo. Muli luno lupapulo inshila ishingi isha kwafwa shalilembwa.a Lelo nga ca kuti ubwafya bulekulilako fye kuti cawama ukufwayako incito imbi.

Ukucefyanyako Ubwafya bwa Ndalama

Ukufunda kwa mu Baibolo na ko kuti kwamwafwa ukucefyako ubwafya bwa ndalama. Yesu Kristu atukonkomesha ukuti: “Mwilasakamikilwa imyeo yenu ifyo mukalya nelyo ifyo mukanwa, nelyo imibili yenu ifyo mukafwala.” (Mateo 6:25) Kuti cacitika shani? Ukupitila mu kutetekela ukuti Yehova Lesa akatupekanishisha fyonse ifyo tukabila. (Mateo 6:33) Ukulaya kwa kwa Lesa te malanda kanwa fye iyo. Ubu bulayo bwalikosha abena Kristu abengi nga nshi pali lelo.

Kwena, tulekabila “amano yene yene” lintu tulebomfya indalama. (Amapinda 2:7; Lukala Milandu 7:12) Baibolo itwibukishako ukuti: “Tatwaletamo kantu muno calo, kabili tatwingafumyamo kantu. E co, pa kuba ne fya kulya ne fya kufwala no mwa kwikala, tuteke imitima kuli ifi fintu.” (1 Timote 6:7, 8) Ukwishiba ifya kuteko mutima ku tunono uto tukwete kulafwa sana. Ibukisheni Leandro, uo balekunkulushisha pa cicinga pa mulandu wa kulemanina mu busanso bwa pa musebo. Wene no mukashi batampile ukubomfya indalama bakwete bwino bwino. Leandro alondolola ukuti: “Twaeseshe ukukanaonaula indalama. Fimo ifyo twalecita ni fi, twaleshimya amalaiti tushalebomfya, pa kuti tucefyanyeko umutengo wa kulipila ku malaiti. Ukulosha kuli motoka tulatantikila libela ukwa kuya pa kuti tatonawile amafuta.”

Abafyashi kuti basambilisha abana babo ukuba ne mibele isuma. Carmen umwana mwanakashi wa kwa Leandro asumino kuti: “Lyonse nalefwaya ukulashita conse ico namona, lelo abafyashi balingafwa ukulashita fye ico ndekabila. Pa kubala, calinkosele ukuteuluka. Lelo abafyashi balinsambilisha ubupusano bwaba pa fyo ndefwaya fye na pa fyo ndekabila icine cine.”

Ukulanshanya—Kulacefyako Amasakamika

Pa ng’anda pafwile ukuba cifulo ca nsansa, lelo ilingi line imikalile ya pa ng’anda e ileta sana amasakamika. Mulandu nshi? Icitabo ca mutwe wa kuti Survival Strategies for Couples citila: “Abaupana . . . abakwatako amasakamika, nelyo abakaluka batila icilenga sana ukupusana kukanalanshanya.”

Ifishinte fya mu Baibolo filafwilisha abaupana ukuwamyako imilanshanishishe yabo. Baibolo itila kwaliba “inshita ya kutalala, ne nshita ya kusosa” kabili itila “icebo, ifyo cawama mu nshita iyene ya ciko!” (Lukala Milandu 3:1, 7; Amapinda15:23) Ukwishiba amalembo ya musango yu kukamwafwa ukusengauka ukulanda amalyashi ayengafulwisha abena mwenu sana sana nga nabanaka nelyo nabasakamikwa. Bushe teti ciwamishe ukulanda inshita imbi—lintu abena myenu bengaitemenwa ukumfwa?

Ca cine, nga ca kuti tamwacibomba bwino, kulaba ukootoka nelyo ukusampauka. Lelo cinshi cingacitika nga twalangisha ubukali lintu tulelanda ku bena myesu? Baibolo itucinkulako ukuti “icebo ca kulungulusha ciimyo bukali.” (Amapinda 15:1) Ukupusanako, “ifyebo fya nsansa luto lwa mpuma, kuloowa ku mutima, kabili butuntulu ku mubili.” (Amapinda 16:24) Kwena cilakabila ukubombesha pa kuti mu kulanshanya kwa mulume no mukashi tamuli “ukusasuka ne cipyu no bukali no kootoka no musaalula.” (Abena Efese 4:31) Lelo ukubombesha kwa musango yo, kulaletako ubusuma. Abaupana abalanshanya balasansamushanya no kutungililana. Amapinda 13:10 yatila: “Ku [bepushanya, NW] kwaba amano.”b

Ubwafya Abafyashi Basanga pa Kulanshanya na Bana

Ukulanshanya na bana tacayanguka—sana sana inshita nga naicepa. Lelo Baibolo ikoselesha abafyashi ukulalanda na bana babo inshita iili yonse. Kuti bacite fyo nga ‘nabekala mu ng’anda nelyo baleenda mu nshila.’ (Amalango 6:6-8) Leandro alando kuti: “Umufyashi afwile afwaya inshita ya kulanda na bana. Nga tuleya no mwana wandi umwaume muli motoka, ndashukila aka kashita ukulanshanya nankwe.”

Nalyo line, te bafyashi bonse bacisanga icayanguka ukulanshanya na bana babo. Alejandra, umwanakashi uwaba na bana batatu, asuminisha ukuti: “Nshaishibe ifya kukutika ku mwana. Ukukanalanshanya bwino kwanengele ukuba uwakalipa kabili naleyumfwa uwa mulandu.” Umufyashi kuti awamyako shani? Tampileni pa kwishiba ifya ukuba “uwayanguka ukuumfwa.” (Yakobo 1:19) Dokota Bettie B. Youngs atila: “Ukumfwa bwangu kulacefyanyako amasakamika.” Mulekutikisha. Lolesheni pa menso ya bana benu lintu balelanda. Mwilamona amafya ya bana benu nga yanono. Koselesheni abana benu ukulanda ifili ku mukoshi. Bepusheni amepusho yalinga. Balangisheni ukuti mwalibatemwa kabili na mubacetekela ukuti bakacita fyonse ifyo mubeba. (2 Abena Tesalonika 3:4) Pepeleni pamo na bana benu.

Cikabila ukubombesha pa kulalanshanya bwino kabili lyonse mu lupwa. Lelo ici cilafwa ukucefyako amasakamika mu lupwa. Ukulanshanya kukalenga mwe bafyashi ukwishiba lintu abana benu basakamikwe. Mukafunda bwino abana benu nga muleishiba ifyo bayumfwa ne fyo balepitamo. Mu kulekeleshako, abana abakoseleshiwa ukulanda ku bafyashi ifilebasakamika te lingi amasakamika yabatungulula ku kucite fyabipa.

Ukwikatana—E Nkama ku Kubomba Imilimo ya pa Ng’anda

Nga ca kuti bonse umulume no mukashi balaya ku ncito, ukubomba imilimo ya pa ng’anda nako kwine kulaleta isakamika. Banamayo ababomba kabili abakwata abana bamo balifumyako imilimo ya pa ng’anda ne ci calicefyako amasakamika. Basondwelela ukuti tacayanguka kabili teti cibombe ukulapekanya ifya kulya fisenda inshita yalepa. Ibukisheni fintu Yesu ayaswike umwanakashi uwalemupekanishisha ifya kulya ifingi sana. Yesu atile: “Ifinono fye e filekabilwa, nelyo cimo fye.” (Luka 10:42) E ico mwifusha fya kupekanya. Icitabo ca The Single-Parent Family cakoselesha ukuti: “Ipikeni ifikwete umuto e lyo ne fili fyonse mwingepikila mu mupika umo pakucefyako ifipe fya kusuka.” Ca cine, nga mwafumyako incito shimo isha pa ng’anda amasakamika yakacepako.

Nelyo mwayangushako imilimo ya pa ng’anda, kukalabako imilimo imbi iingi ikalakabilwa ukubombwa. Namayo umo uubomba incito atila: “Lintu nali umwaice, nalebomba incito iili yonse. Lelo apo nomba ni nkota, teti mombe nga fintu nalebomba kale. Ukubombesha uko nalebombesha ku numa uku nakundetelela. E ico bonse balupwa lwandi balansakamana, ne ci cilangafwa ukucefyako ukusakamikwa.” Ca cine, nga ca kuti bonse pa ng’anda baitemenwa ukubomba, imilimo ya pa ng’anda teti ifulile bambi. Icitabo pa lwa kukusha abana catila: “Ukupeela abana imilimo ya kubomba pa ng’anda ni nshila iisuma sana iya kukushishamo abana no kubalenga ukufikapo. Ukubomba iyi milimo lyonse kusambilisha abana imisango iisuma no kubafwa ukutemwa ukubomba incito.” Ukubombela pamo imilimo ya pa ng’anda na kabili kupeela abafyashi ishuko lya kuba pamo na bana.

Umukashana we shina lya Julieta atila: “Bamayo balomfwa bwino nga nabafwako ukubomba incito ya pa ng’anda. Na ine ndayumfwa bwino kabili ndayumfwa ukuti nalishintililwapo. Ici calingafwa ukusunga bwino ing’anda. Ukusambilila ifya kubomba imilimo ya pa ng’anda nakunsambilisha ifyo mfwile ukwisabomba ku ntanshi.” Mary Carmen na wena atila: “Lintu twali fye abaice, abafyashi bandi balitusambilishe fwe bana ifya kuisunga bwino. Uku kusambilisha kwalitwafwa sana.”

Inshila Shisuma Isha Kupwishishamo Ukusakamikwa

Twakulasakamikwa lyonse, tulefwaya nangu tatulefwaya. Nalyo line, kuti mwaishiba ifya kucefyako ukusakamikwa. (Moneni umukululo pe bula 10.) Ukukonka ifishinte fya Baibolo kulafwa. Ku ca kumwenako, nga muli no bwafya ubulekulilako, ibukisheni ukuti “kuli icibusa icilambatilo kucilo wa bwananyina.” (Amapinda 18:24) Londolweleni ubwafya mukwete ku cibusa ca mano nelyo ku bena myenu. Uwasambilila pa fya mikalile ya bantu Ronald L. Pitzer atila: “Mwilaesha kufisa ubwafya mukwete. Londolweleni umuntu uwatekanya kabili uwingakutika no kwangwako kufyo muleyumfwa ne fimusakamike.”

Na kabili Baibolo ilando kuti, “umuntu wa luse ateteso mweo wakwe.” (Amapinda 11:17) Ca cine, cisuma ukuisakamana. Baibolo itila: “Ulupi lumo ulwa kutusha lusuma ukucile ndupi shibili isha kucucutika no kufuluko mwela.” (Lukala Milandu 4:6) Nga mulekwatako akashita ka kucitako utuntu fye utwa pa lwenu ici cilafwa sana—limbi inshita ya lucelo kuti mwakwatako akashita kanono aka kunwa tuti, aka kubelenga, ukupepa kuli Lesa, no kutontonkanya fye mu mutalalila.

Ukutukushako mubili ne fya kulya fisuma na fyo filafwa sana. Icitabo cilanda pa kukusha abana catila: “Lintu muleipeelako inshita no kubomba pa fimukumine mwe bene, ninshi, cimo cine, no kututila ifyo mukalabomfya ku ntanshi. . . . Lyonse lintu mulebomfya akali konse mukwete moneni ukuti muli icibwesha, pantu limbi mukaipoosa mu malangulushi, nelyo tamwakashale nangu kamo.”

Ukulundapo, Baibolo kuti yayafwa umuntu ukulundulula imibele ikabilwa pa kucefyanyako ukusakamikwa, imibele pamo nga “ukufuuka,” ukutekanya, ne cikuuku. (Abena Galatia 5:22, 23; 1 Timote 6:11) Na kabili, Baibolo ilapeela isubilo—ubulayo bwa calo cipya icileisa umo icili conse iciletela abantu ubulanda cikapita! (Ukusokolola 21:1-4) E ico cili bwino ukulundulula umusango usuma uwa kubelenga Baibolo cila bushiku. Nga mwingatemwa ukusambilila Baibolo, Inte sha kwa Yehova kuti batemwa ukumwafwilisha ukwabula ukumulipilisha.

Ici tacilolele mu kuti Umwina Kristu wena takwata masakamika nangu panono. Lelo Yesu atile kuti cacitika ukusengauka ‘ukufinininwa ku . . . masakamika ya mikalile.’ (Luka 21:34, 35) Kabili nga mwaishiba Yehova Lesa ukuti ni cibusa wenu, akaba icubo icine cine kuli imwe! (Amalumbo 62:8) Kuti amwafwa ukucefyanyako amasakamika.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 30]

“Lintu nali umwaice, nalebomba incito iili yonse. Lelo apo nomba ni nkota, teti mombe nga fintu nalebomba kale. Ukubombesha uko nalebombesha ku numa uku nakundetelela”

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 10]

Ifya Kucefyanyako Amasakamika

◼ Muletuusha sana cila bushiku

◼ Mulelya ifya kulya ifisuma. Mwilaliisha

◼ Muletukusho mubili lyonse, pamo ngo kukumpauka pa kwenda

◼ Nga mwasakamikwa, ebeniko cibusa wenu

◼ Inshita ikalamba muleba no lupwa lwenu

◼ Akanyeniko bambi imilimo atemwa ebeni bambi ukumwafwa imilimo ya pa ng’anda

◼ Ishibeni ilyo umubili no mutontonkanyo finakile

◼ Imikileni amabuyo ayengafikwapo; mwilaipeela imilandu nga mwapelebela panono

◼ Teyanyeni bwino ifintu; tantikeni bwino bwino ifya kucita

◼ Beni ne mibele ya Bwina Kristu pamo nga ukunakilila no kutekanya

◼ Fwayeni inshita ya kuba mweka

[Icikope pe bula 27]

Ukulanda mucinshi mucinshi pa mafya mulekwata na bamwingisha incito kuti kwacefyanyako amasakamika pa ncito

[Icikope pe bula 28]

Abafyashi kuti balanshanya na bana babo inshila sha kukanaowilamo indalama

[Icikope pe bula 28]

Ilyo uli umwaice, ebako bambi ifilekusakamika pa kuti bakwafwe

[Icikope pe bula 28, 29]

Bonse pa ng’anda kuti bayafwilishako ukubombe milimo