Ifyo Abafyashi Banakashi Balepwisha Amafya Bakwata
UBWAFYA ubo abafyashi banakashi abengi bakwata sana kubomba pa kuti basakamane aba pa ng’anda. Kwaliba na fimbi ifingi ifilenga ukuti abafyashi abanakashi bamo balekusha abana beka ukwabula uwa kubaafwa.
Margarita uwikala ku Mexico mushimbe na bana babili. Akusha fye abana eka. Atila: “Calyafya ukusambilisha abana imibele isuma no kubakusha muli bukapepa. Ku numa uku umwana wandi umulumendo afumine ku mutebeto ninshi nakolwako panono. Nalimusokele ukuti nga akabwekeshapo, nshakamusuminishe ukwingila mu ng’anda. Ilyo abwekeshepo, nshamusuminishe ukwingila mu ng’anda lelo nalyumfwile ububi sana pa co nacitile. Nomba icaweme tabwekeshepo ukukolwa na kabili.”
Tapakokwele, Margarita atendeke ukusambilila Baibolo. Baibolo yalimwafwile ukusambilisha abana bakwe imisango isuma. Ino nshita Margarita na bana bakwe ni bakabomba ba nshita yonse aba Nte sha kwa Yehova.
Lintu Abalume Baya ku Calo Cimbi
Abaume abengi abekala mu fyalo ifipiina balaya ku fyalo fimbi ifikankaala ukufwaya incito, ukusha abakashi beka na bana. Laxmi, nyina uwikala mu Nepal atila: “Apo abalume bandi baila ku calo cimbi nomba papita ne myaka 7. Abana tababa ne cumfwila sana kuli ine nge fyo baleumfwila bawishi. Bawishi abalabapo pa ng’anda nga calyanguka.”
Te mulandu no kwafya kwa fintu, Laxmi alebomba bwino. Apo tafika sana apatali mu kusambilila, alifwaya aba kusambilisha abana bakwe abakalamba ifya kubomba imilimo ya ku sukulu iyo babapeela ukuyabombela ku ng’anda. Lelo apoosa sana amano ku kubasambilisha pa lwa kwa Lesa pa kutungulula isambililo lya Baibolo cila mulungu. Lyonse alasambilila Baibolo no kulanshanya ilembo lya bushiku na bana bakwe kabili alabasenda mu kulongana kwa Bwina Kristu.
Abafyashi Banakashi Abashasambilila Sana
Mu fyalo fimo ubwafya bumbi bwa kuti banamayo abengi tabasambilila sana. Aurelia uwikala ku Mexico uwakwata abana 6 alondolola ubwafya bwa banamayo bashasambilila. Atila: “Bamayo lyonse balelanda ati namayo tafwile ukusambilila. E calengele ukuti mfilwe ukusambilila ukubelenga kabili nalefilwa ukwafwa abana bandi ukubomba imilimo ya ku sukulu. Ala naleumfwa ububi. Nomba apo nshalefwaya ukuti abana bakacule nge fyo ine naculile, natendeke ukubombesha pa kuti basambilile.”
Nangu ca kutila umufyashi mwanakashi tasambilila sana, kuti ayaafwa abana bakwe ukusambilila. Fya cine filya balanda ukuti: “Banamayo nga basambilila ninshi bakasambilisha bwino abana babo abaume.” Bishnu uwikala ku Nepal, uwakwata abana batatu, tasambilile lelo ukufwaisha kwakwe ukwa kusambilila icine ica mu Baibolo no kufwaisha ukusambilisha abana bakwe kwalengele abikako amano ukusambilila ukubelenga no kulemba. Aleshininkisha ukuti abana bakwe balebomba imilimo ya ku sukulu, kabili lyonse aleya ku sukulu ku kulanshanya na bakafundisha ba bana bakwe.
Ukulosha ku kusambilila pa fya kwa Lesa ne fya kuba ne misango isuma, Silash umwana umwaume uwa kwa Bishnu alanda umulandu atemenwe banyina atila: “Ico natemenwe sana pa kubombesha kwa bamayo mu kutusambilisha ca kuti nga twalufyanya, baletupeela ifilangililo fya mu Baibolo pa kutulungika. Iyi nshila balebomfya pa kutusambilisha yalebomba bwino kabili yalengafwa ukukonka ukufunda kwa bamayo.” Bishnu alisambilisha abana bakwe abalumendo, bonse batatu balatiina Lesa.
Antonia uwikala ku Mexico, nyina uwakwata abana babili, atila: “Amasambililo nasambilile ya kufika fye mu gredi 6. Twaleikala mu mushi fweka, isukulu lya ku sekondari ilyapalamine ku ncende twaleikala lyali ukutali sana. Lelo nalefwaya abana bandi ukusambilila sana ukucila ine. Pa mulandu wa kufwaya ukuti abana basambile, natendeke ukupoosa inshita iikalamba sana mu kubasambilisha. Nabasambilishe ifya kubelenga, ukulemba, ne fya kulemba amanambala. Umwana wandi umukashana alelemba ne shina lyakwe kabili alishibe no kulemba amakalata yonse aya alufabeti ninshi talatendeka no kuya ku sukulu. Umwana wandi umulumendo alishibe ukubelenga bwino ninshi talatendeka no kuya ku sukulu lya baice.”
Ilyo bamwipwishe ifyo alecita pa kuti asambilishe abana ifya kwa Lesa no kubasambilisha imibele isuma, Antonia atila: “Nalesambilisha abana amalyashi ya mu Baibolo. Umwana wandi umwanakashi alelanda amalyashi ya mu Baibolo ukubomfya umubili, ninshi talatendeka no kulanda. Umuku wa kubalilapo umwana wandi abelengele Baibolo ku cintubwingi ninshi ali ne myaka ine.” Abafyashi banakashi abengi abashasambilila sana balebomba bwino mu mulimo wa kusambilisha abana babo.
Ukukaana Intambi Ishabipisha
Ulutambi abena Tzotzil aba ku Mexico bakwata lwa kushitisha abana babo abakashana ku cupo ilyo bali fye ne myaka 12 nelyo 13. Ilingi line abakashana babashitisha ku baume ababacilile sana ubukulu abafwaya ukukwata umukashi wa cibili nelyo uwa citatu. Nga ca kutila uyu mwaume tatemenwe umukashana, kuti abwesesha umukashana ku bafyashi bakwe no kupoka indalama shakwe. Ici e cacitike kuli Petrona. Banyina balishitishiwe ku cupo, bafyele umwana e lyo pa numa balilekene na balume babo. Ifi fyonse fyacitike ninshi banyina bali fye ne myaka 13! Umwana wa kubalilapo banyina kwa Petrona bafyele alifwile, e lyo balibashitishe ku cupo na kabili imiku ibili. Abana bonse pamo abo bafyele bali 8.
Petrona talefwaya ico ukumucitikila. Alondolola ifyo acitile. Atila: “Lintu napwishishe isukulu lya ku praimari, naebele bamayo ukuti nshilefwaya ukuupwa lelo ndefwaya ukutwalilila ukusambilila. Bamayo banjebele ati tapali ifyo bengacita lelo batile mfwile ukweba batata.”
Batata banjebele ati, “Nkakufwaila umwaume uwa kukuupa. Walishiba iciSpanish. Walishiba ukubelenga. Finshi fimbi ulefwaya? Nga ulefwaya ukusambilila, ufwile ukulailipilila we mwine indalama sha ku sukulu.”
Petrona atila: “Nacitile fye nga fintu batata balandile. Nalebila ifya kufwala no kubikapo ifya kuyemfya pa kuti nsange indalama isha kubomfya ku fyo nalefwaya.” E fyo apuswike ku ku mushitisha ku cupo. Lintu Petrona akulile, banyina batendeke ukusambilila Baibolo, ici calengele banyina ukushipa ukusambilisha abaice ba kwa Petrona abakashana imibele isuma iya mu Baibolo. Banyina kwa Petrona balisambilishe bwino abana babo pa bubi bwaba mu kukonka intambi isha kushitisha abakashana ku cupo. Bapeele icilangililo ukulanda pa cabacitikile lintu bali abaice.
Ulutambi ulo abengi bakonka lwa kuti mu lupwa ni bashibo beka fye e bafwile ukusalapula abana abaume. Petrona atila: “Banamayo mu mutundu wa bena Tzotzil babasambilisha ukuti balicepako pa baume. Abaume tabasunga bwino banamayo. Abana abalumendo na bo balakonka ifyo bawishi bacita, kabili beeba banyina ukuti: ‘Te kuti munjebe ifya kucita. Batata nga tabanjebele ifya kucita, te kuti ng’umfwe kuli imwe.’ Kanshi banyina tabasambilisha abana babo abalumendo. Nomba ino nshita apo bamayo balisambilila Baibolo, balicimfya ubu bwafya pantu balisambilisha bandume yandi Baibolo. Bandume yandi balisambilila ifyo ilembo lya Abena Efese 6:1, 2 lilanda. Litila: ‘Mwe bana, beni aba cumfwila ku bafyashi benu. . . . Cindika wiso na noko.’”
Mary umufyashi uwikala ku calo ca Nigeria, na o atila: “Icalo nakulileko, ulutambi lutila abafyashi abanakashi tabafwile ukusambilisha nelyo ukusalapula abana abalumendo. Lelo ukukonka ifyo Baibolo yalanda pali Loisi na Yunike—banakulu na banyina kwa Timote, kwalengele nakosapo ukukaana ulutambi lwa mu calo cesu no kutendeka ukusambilisha abana.”—2 Timote 1:5.
Lelo ulutambi lumbi ulwaba mu fyalo fimo lwaishibikwa nga “ukusembulula abanakashi.” Ifyo bacita kusembulula ku bwanakashi. Uwalandile ifyo ulu lutambi lwaba ni Waris Dirie, umwiminishi waibela uwaishibikwa sana mu kabungwe ka United Nations Population Fund. Waris Dirie balimusembulwile ku bwanakashi kuli banyina lintu ali ne myaka 5 mu kukonkana no lutambi lwa bena Somalia. Muli Lipoti imo batila, banamayo na bakashana mupepi na 8 nelyo 10 milioni abekala ku fyalo fya ku Middle East na mu Afrika napamo bali no kusembululwa. Nelyo fye ni mu United States, baletunganya ukuti abakashana 10,000 napamo bali no kusembululwa.
Cinshi cilenga ukuti kube ulutambi lwa musango yu? Bamo batontonkanya ukuti ku bwanakashi kwaliba ulubembu kabili batila kulenga umwanakashi ukukowela kabili te kuti opwe. Umulandu umbi uo basembulwila ku bwanakashi wa kuti ukusembululwa bushininkisho bwa kuti umukashana ni nacisungu kabili wa cishinka. Banyina kwa mwana nga bafilwa ukukonka ulu lutambi kuti balenga abalume babo ukufulwa e lyo na bantu bambi mu mushi.
Abafyashi banakashi abengi, na lyo line balisanga ukuti takwaba umulandu wine wine ulenga balecite fyo. Icitabo ca bena Nigeria icitila, Repudiating Repugnant Customs cilanda ukuti abafyashi banakashi abengi balikaaninina ndai ulu lutambi ulwa kusembulula abana babo abakashana.
Ca cine abafyashi banakashi mwi sonde fye lyonse balebomba bwino mu kucingilila abana babo no kubasambilisha te mulandu na mafya bakwata. Bushe abantu balatasha ukubombesha kwabo?
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 5]
“Ifingi ifyo basambilila filanga ukuti takuba ukulunduluka ukuli konse nga banamayo tabalebombako mu fya bunonshi e lyo na mu fya mikalile ya muntu. Nga banamayo baitumpamo muli iyi milimo, bwangu bwangu kuti mwamona aba mu lupwa balaba no bumi busuma, balalya bwino; balakwata indalama ishingi kabili balasunga indalama ishingi ku banki. Te lupwa fye lumo ulunonkelamo, lelo na bekala calo bonse.”—Uwalandile aya mashiwi ni Kalemba Mukalamba uwa ba UN Kofi Annan pa March 8, 2003.
[Abatusuminishe]
UN/DPI abakopele icikope ni ba Milton Grant
[Akabokoshi ne Fikope pe bula 8]
Bamayo Baliipeeleshe pa Mulandu Wesu
Umulumendo we shina lya Juliano uwa ku calo ca Brazil atila: “Lintu nali ne myaka isano, bamayo balikwete incito iisuma. Lelo ilyo nkashi yandi afyelwe, bapingwilepo ukuleka incito pa kuti baletusunga. Bampanda mano ba pa ncito balyeseshe ukulesha bamayo ukuti beleka incito. Batile nga bana baupwa kabili bafuma pa ng’anda—bamayo tabakasangemo icibwesha nangu cimo mu milimo yonse iyo babombele. Lelo kuti natila ba mpanda mano balilubile; nshakalabe ukutemwa kwa bamayo.”
[Ifikope]
Banyina kwa Juliano bali na bana babo. Ku kuso kuli Juliano ilyo ali ne myaka isano
[Ifikope pe bula 6]
Bishnu asambilile ukubelenga no kulemba kabili pa numa ayafwile abana bakwe abaume ukusambilila amasambililo yasuma
[Ifikope pe bula 7]
Umwaice wa kwa Antonia alabelenga Baibolo pa kulongana kwa Bwina Kristu
[Ifikope pe bula 7]
Petrona ni kabomba wa nshita yonse pe ofesi lya musambo ilya Nte sha kwa Yehova ku Mexico. Banyina kwa Petrona abaishileba baNte pa numa, balasambilisha abaice ba kwa Petrona
[Icikope pe bula 8]
Waris Dirie aishibikwa ngo uulandilako banamayo ukukaana ulutambi lwa kusembulula abanakashi
[Abatusuminishe]
Abakopele icikope ni ba Sean Gallup/ Getty Images