Ilyo Incito Yabula!

“Ilyo incito yapwile, naumfwile kwati umuntu anjitila amenshi ayatalala. Naliyisuulile icibi.”—Tony, uwikala ku Germany.

“Naumfwile kwati bantwika icilibwe cafina. Apo ndi mufyashi umushimbe, nshaishibe ifyo nali no kulaliisha abana bandi babili ne fyo nali no kulaikala.”—Mary, uwikala ku India.

“Ala calimbipile ilyo incito yapwile, kabili nshaishibe nga naali no kwingila incito na kabili.”—Jaime, uwikala ku Mexico.

ABANTU iminshipendwa icalo fye conse, bacula fye nge fi fine Tony, Mary, na Jaime bacula. Mu 1999, catunganishiwe ukuti impendwa ya bantu balefwaya incito mu Europe na mu Central Asia yaali mupepi na mamilioni 23. Mu fyalo fimo fimo ifipiina, abantu abengi tabaingila incito. Inyunshipepala ya The New York Times mu July 2003 yatile, mu United States, “incito mupepi na mamilioni 2.6 shalipwile mu myeshi fye 28.”

Mu fyalo ifingi ukufwaya incito takwayanguka. Ku ca kumwenako, cila mwaka kulaba abantu abengi icine cine abapwisha amasukulu ya ku sekondari na ku koleji abafwaya incito sha kubomba. Kabili, te kutila umuntu nga alisambilila sana nelyo alishiba sana incito ninshi epela akengila incito ilya iine afwaya. E co abantu abengi baikalila fye ukuleka incito no kwingila imbi. Bamo batendeka no kubomba incito iyo bashapangile kubomba.

Bushe nga ca kutila tamubomba, cinshi mwingacita pa kuti musange bwangu incito? E lyo kabili nga mwaisanga, kuti mwacita shani pa kuti muisunge?