Fundeni Umwana Wenu Umwanakashi Ilyo Ashilakula

Umuntu nga akula kulaba ukwaluka kwalekanalekana ukucitika ku mubili. Icilenga cishibikwe ukuti umwana umwanakashi nakula, kuwe cisungu.

ABAKASHANA balasakamikwa sana ilyo bawe cisungu, pantu ici ilingi line cilabaletela umwenso. Filya fine ciba ku kwaluka kwa mubili pa kukula, ukuwe cisungu kuti kwasakamika umwana. Abakashana abengi balomfwa umwenso nelyo balasakamana ilyo batendeka uyu musango wa banakashi. Ne cilenga, fyebo fya bufi ifyo bomfwa, e lyo no kukanaishibapo fye nangu cimo pali uyu mulandu.

Abakashana abo bafundila limo ilyo bashilawa icisungu tabatiina ilyo batendeka ukuba ku mpepo. Na lyo line, abafwailisha pali uyu wine mulandu basangile ukuti abakashana abengi tabeshiba nangu cimo. Mu kufwailisha kumo ukwali mu fyalo 23, abakashana abengi batile, ilyo bashilakula takwali uwabebeleko pa lwa kuba ku mpepo. Ilyo uyu musango wa banakashi wabapumikishe, tabaishibe ica kucita.

Abanakashi abashafundilwe pa lwa kuya ku mweshi, e bo cabipiile sana ilyo bawile icisungu. Mu kufwailisha kumo, abanakashi balondolwele ifyo bayumfwile ilyo ici cacitike. Batile, “tabaishibe ifya kucita,” “calibafulungenye,” kabili bali ne “nsoni,” no “mwenso.”

Umuntu nga amona umulopa alatiina icine cine pantu ilingi line umulopa nga wafuma ninshi umuntu naicena nelyo pali apalekalipa. Kanshi twamona ukutila, nga ca kuti umwana tafundwa bwino pa lwa kuwe cisungu, intambi, ifya kwelenganya no kukanaishiba kuti fyalenga amona kwati ali ne cilonda no kumfwe nsoni nga aba ku mpepo.

Umwana wenu afwile ukwishiba ukuti ukuba ku mpepo te ceni lelo cintu icicitikila abakashana bonse. Mwe bafyashi, ni mwe mwingafwa umwana wenu ukukanaba no mwenso nelyo ukukanasakamikwa. Kuti mwamwafwa shani?

Abafyashi E Bafwile Ukufunda Abana

Ifyebo filanda pali uyu mulandu wa kuba ku mpepo fifuma ukwalekanalekana, pamo nga kuli bakafundisha, ku fipatala, mu fitabo, na mu fya kutambatamba ifilanda pa bumi bwa bantu. Abafyashi abengi basanga ukuti ifyebo ififuma kuli ishi ntulo filalondolola bwino icicitika ku mubili, icilenga umukashana ukuba ku mpepo ne fyo engaisunga uwa busaka. Na lyo line, abakashana balafwaya ukwishiba fimo ifyo ifitabo fishalandapo. Nangu ca kutila balishiba ifya kucita nga baba ku mpepo, ilingi line balapeshiwa amano ku fyo bomfwa nga cabe fyo.

Banakulwibo, bankashi nabo abakalamba, kabili sana sana banyinabo kuti baafwa abakashana ukwishiba bwino ifyo ciba pa kuba ku mpepo. Ilingi line, abakashana bafwaya sana banyinabo e babalondolwela uyu mulandu.

Finshi bashibo abashimbe bengacita? Abakashana abengi balomfwe nsoni ukulanda na bashibo pa fya kuba ku mpepo. Bambi bafwaya bashibo ukubakoselesha no kubalangulukilako. Lelo bambi bena tabafwaya bashibo ukulandapo icili conse pali uyu mulandu.

Mu fyalo ifingi impendwa ya bafyashi abaume abashimbe naifula muli ino myaka.a Kanshi abafyashi abaume abashimbe abengi, ku ntanshi bakakabila ukwishiba ifya kusambilisha abana babo abanakashi pali uyu mulandu wa kuba ku mpepo. Aba bashibo bakakabila ukwishiba ifishinka fimo pa lwa kuba ku mpepo ne fyo abana babo abakashana bapitamo ilyo balwele. Abafyashi abaume kuti baipusha banyinabo nelyo bankashi shabo pa fyo bengafwa abana babo.

Ilyo Mwingatendeka Ukulanshanya

Mu fyalo ifikankaala ifili nga mu United States of America, South Korea, ne fyalo fimbi ifya ku Western Europe, abakashana abengi bawe icisungu ilyo bakumanya imyaka 12 nelyo 13. Lelo, bambi balakula bwangu, bakula ninshi bali ne myaka 8, e lyo bambi na bo balacelwa mpaka bakwata imyaka 16 nelyo 17. Mu fyalo fimo ifya mu Afrika na mu Asia, abengi tabawa bwangu icisungu. Nga ni ku Nigeria, abengi bawe cisungu ilyo bakumanya imyaka 15. Ifilenga abantu ukuwa bwangu icisungu nelyo ukukokola, mikalile, imiliile, imibombele, ulupwa umo bafuma, e lyo ne ncende uko bekalila.

Cilawama sana nga mwatendeka ukweba umwana wenu ifi fyebo ilyo ashilakula. E co mulingile ukutendeka bwangu ukulanshanya no mwana wenu ifyo umubili waluka ne fyo ukuba ku mpepo kwaba, nalimo ilyo ali fye ne myaka 8. Limbi kuti mwamona kwati namubangilila sana ukulanda pali ili lyashi, lelo nga ca kuti umwana wenu akwete imyaka pa kati ka 8 na 10, kuti kale kale nalimo no mubili wakwe walitendeka ukwaluka mu kati pa mulandu wa kuti amahormone yalenga umuntu ukukula yalafula sana pali iyi nshita. Nga aya alekula, mukamona no mubili watampa ukwaluka. Amabele yalatendeka ukukula ne mishishi na yo ilamena pa mubili. Abakashana abengi balakula bwangu (balalepa bwangu no kwina) ilyo bali mupepi no kuwa icisungu.

Ifyo Mwingalandapo

Abakashana abapalamina ku kuwe icisungu ilingi line balafwaisha ukwishiba ifyo ciba. Kuti pambi balyumfwa abakashana banabo balelandapo ilyo bali pa sukulu. Abakashana abengi balaba ne fipusho lelo tabeshiba ifyo bengepusha. Nalimo balomfwa insoni ukulanda pali ici cintu.

Na bafyashi bene apa kutendekela palafya. Nangu cingatila abafwile ukulanda sana pa fya kuba ku mpepo ni banyinabo, ilingi line bamona kwati teti balondolole bwino kabili bamona kwati tabafwile ukulandapo. Nalimo na imwe e fyo mumfwa. Bushe kuti mwatendeka shani ukulanshanya no mwana wenu pa lwa kuwe cisungu no kuya ku mweshi?

Ilyo mulelondolwela umwana wenu uushilakumanya imyaka 13 lelo uuli mupepi no kuwe cisungu, akomfwa nga ca kuti mwayangusha ifyebo kabili tamulepita mu mbali. Kuti mwalanda pa fintu pamo nga imiku akalaya ku mweshi, inshiku engalapoosa na pa mifumine ya mulopa. Kanshi mu kubangilila fye lilya mulemusambilisha, kuti cawama ukumufunda na pa fyo alingile ukuisunga ilyo ali ku mpepo. Na kabili kuti mwayasuka ifipusho umwana engepusha ifyapala ifi: Nkalaumfwa shani ilyo ifi fikatendeka? nelyo Bushe cikaba shani?

Pa numa, kuti pambi mwalandapo na pa fyo ciba mu mubili pa kuti umo abe ku mpepo. Ilingi line kuti mwasanga ifitabo ififunda pali uyu wine mulandu ku babomfi ba mu fipatala, ku malaibrare nelyo mu matuuka ya fitabo. Ifitabo fya musango yo kuti fyalondolola bwino ifyo ukuba ku mpepo kwaba. Abakashana bamo kuti batemwa ukuibelengela ifi fyebo. Bamo nabo kuti batemwa mwababelengela.

Fwayeni icifulo icisuma ukushili congo e ko mulandile. Tampileni ukulanshanya pa fyo umuntu atendeka ukukula. Nakalimo kuti mwatila: “Muli ishi nshiku shileisa kukaba fimo ifikakucitikila, lelo taulingile ukusakamikwa, pantu e ficitikila abakashana bonse. Bushe nawishiba ico ndelandapo?” Nelyo nyina kuti atila, “Ilyo nali umukashana nge fi uli, natendeke ukufwaisha ukwishiba ifyo ciba umuntu nga aba ku mpepo. Twalelandapo na banandi ku sukulu. Bushe abanobe balikwebako pali ili lyashi?” Esheni ukumfwa ifyo aishibapo no kumulondolwela bwino bwino. Mwishibe no kuti, ilyo mwatendeka fye ukulanshanya, nakalimo ni mwe fye mwakulalanda.

Apo muli banakashi kuti mwalondolwela umwana wenu ifyo cali ilyo mwakulile. Finshi mushaishibe? Finshi mwalefwaya ukwishiba? Fyebo nshi fyamwafwile? Esheni ukumulondolwela ukuti nangu ca kuti tulasakamikwa no kumfwo bubi ilyo tulwele, Yehova apangile umwanakashi ukuti aleya ku mpepo. E co mufwile ukwasuka amepusho yonse ayo umwana wenu engepusha.

Mufwile Ukutwalilila Ukufunda Umwana Wenu

Te muku umo fye mufwile ukufunda umwana wenu pa kuya ku mweshi, mufwile ukutwalilila. Tamulingile ukulanshanya ifyebo fyonse pa muku umo. Ukulanda ifyebo ifingi pa muku umo ku mukashana umwaice kuti kwamufulunganya. Abana beshiba ifyebo panono panono. Kabili kuti mwalanda pa fyebo fimo fine pa nshita shalekanalekana. Ilyo abakashana balekula, cilaya cileyanguka ukwishibilapo na fimbi pa kuya ku mweshi.

Icishinka na cimbi ca kuti, ifyo bafwaya ukwishiba pa lwa kuba ku mpepo filaya filealuka ilyo balekula. Ilyo umwana wenu abelesha ukuya ku mweshi, na lyo line kukaba na fimbi ifyo akafwaya ukwishiba pali uyu mulandu. E co mufwile ukutwalilila ukumufunda no kwasuka amepusho yonse ayo engepusha. Mulelanda sana pa fingamwafwa ukulingana no mushinku wakwe na pa fyo engomfwa bwangu.

Ni Mwe Mufwile Ukutendeka Ukulanshanya

Kuti mwacita shani nga ca kuti umwana wenu umwanakashi talefwaya ukulanda pali ili lyashi? Limbi kuti aleumfwa fye insoni sha kulanda pali ili lyashi limukumine. Nelyo kuti alefwaya fye mukalandepo inshita imbi pa kuti atontonkanyepo pa fyo engepusha. Limbi kuti asosa ukuti alifishiba fyonse ifyo afwile ukwishiba.

Mu United States ilyo abafwailishe pali uyu mulandu baipwishe abakashana bali mu gredi 6, nga balishibe ificitika umo nga akula, abengi batile balishibe ificitika. Lelo ilyo babepukishe, cali fye icayeba ukuti tabaishibe ifingi e lyo ne fyo baishibe tafyali fya cine, pantu ni filya basambilisha mu ntambi e lyo fimbi fyali fya kwelenganya fye. E co umwana wenu nangu asoso kuti alishiba bwino ifyo ukuwe cisungu kwaba, na lyo line mufwile ukulanda nankwe.

Mwe bafyashi mufwile ukutwalilila ukulandapo. Ni mwe mufwile ukumweba. Icishinka ca kutila, umwana wenu alekabila ukwishiba ifi fintu, nampo pali iyo nshita alemona kwati talekabila ukumwafwa nelyo nga namona ukuti mufwile ukumwafwa. Te kwesha ukufuupulwa nelyo ukumona kwati tamulelondolola bwino nga ca kuti talebikako amano ku fyo mulemweba. Tekanyeni. Mu kuya kwa nshita umwana wenu akeluka ukuti mwalicitile bwino ukumufunda.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 11]

Icingaafwa sana umwana wenu, kutendeka ukulanda pali ili lyashi ilyo ashilawe cisungu

[Akabokoshi pe bula 13]

IFYA KULANSHANYA NO MWANA WENU PA KUBA KU MPEPO

❖ Fwailisheni ifyo aishibapo. Londololeni omfwe ifyo ashaishiba bwino. Mwebeni icine pali ili lyashi.

❖ Shimikeni ifyo cali kuli imwe. Nga mwamulondolwela ifyo cali ilyo mwatendeke uyu musango wa banakashi, kuti mwayafwa umwana wenu ukukanaumfwa ububi nga alwala.

❖ Mwebeni ifyo engafwaya ukwishiba. Ifipusho ifyaseeka ifyo abakashana bepusha fya kuti: “Kuti nacita shani nga nalwala ilyo ndi ku sukulu.” “Finshi ningabomfya nga nindwala?” “Kuti nafibomfya shani?”

❖ Londololeni mu nshila yayanguka. Ifyebo fifwile ukulingana no mushinku wa mwana.

❖ Lyonse mulemusambilisha. Tendekeni ukulanda no mwana wenu pali uyu mulandu ilyo ashilawe cisungu, kabili mulelandapo lyonse ilyo calinga na lintu fye atendeka ukuba ku mpepo.

[Icikope pe bula 12, 13]

Mufwile ukwishiba bwino umwana wenu. Nalimo kuti taleumfwa fye bwino ukulanda pali ili lyashi limukumine