Ifya Kwensha Bwino no Kutaluka ku Masanso
NANGU abantu abengi bamona ukuti ukwensha motoka kulafwaikwa sana pali lelo, mulafuma amasanso. Casangwa ukuti cila mwaka abantu ukucila pali 1,200,000 balafwa mu busanso bwa pa musebo pano calo! Kanshi kuti cawama ukusambilila ukwensha bwino. Natulande pali fimo ifingatwafwa ukulaensha bwino.
✔Ibebeteni
Lipoti yali mu lupapulo lwa Australian Journal of Social Issues yatile cimo ica-afwa sana banamutekenya ukucefyako amasanso ya pa musebo, kwensha bwino. E co, ilyo namutekenya talatendeka ukwensha, alingile ukuipusha ukuti ‘Bushe ndi fye bwino ica kutila kuti naensha fye bwino?’ Ukunaka kuti kwalenga umuntu ukukanatontonkanya bwangu no kukanacita bwangu ifilekabilwa pa kwensha. Icipani cilolekesha pa myenseshe mu Philippines catile ubukali, amasakamika, no kusansamukisha filalenga umuntu ukukanaensha bwino no kucita ifintu pa musebo ifingakalifya banamutekenya bambi no kuleta ifyongo.
Ifyo ubumi buli kuti fyalinga ukutontonkanyapo, pantu amalwele yamo ne filonda, filalenga namutekenya ukukanaensha bwino. Namutekenya uwacindika ubumi bwa bantu te kuti enshe motoka ilyo eshibe ukuti taenshe bwino pa mulandu wa kuti nanwa. Imiti ikola ne miti imo iya ku cipatala kuti yalenga namutekenya ukukanaensha bwino. Limo cilawama ukukanaima ubulendo nelyo ukweba umbi e waensha.
✔Ibebeteni nga Mulensha Bwino
Ilyo bamotoka balefula mu fyalo ifipiina, na banamutekenya abapya, abashilaishibisha ukwensha na bo balefulilako. Kanshi natulande pa fintu fibili ifyo namutekenya onse alingile ukucita pa kuti tapangile ubusanso.
Ukumwena kabela ifingaleta ubusanso! Mulemona ifilecitika pa musebo, moneni ifingaleta ubusanso pa fili ku numa yenu nelyo ku ntanshi, kabili mulebika amano ku kwishiba ifyo banamutekanya bambi bengafwaya ukucita, kumo ne fyo bengalufyanya. Apo imyotoka ishingi ishipunkana ni shilya ishipalamana sana, namutekenya wa mano taleka motoka yakwe yakonkana sana ne myotoka shimbi ilyo ale-ensha.
Cenjeleni ku fishingamoneka na ku fingamupumfyanya. Ilyo mule-ensha mulesesha umutwe pa kuti mwamona fyonse ifilecitika apo muli, kabili te kwesha ukulamwena fye fyonse pa filola fya ku motoka. Mwilapoosa amano ku fintu fimbi nga mule-ensha. Mwilacita ifintu na fimbi pamo nga ukulanda pa foni, nelyo fimbi fye ifingamupumfyanya.
Nga mule-ensha bampumpumpu: Lipoti imo yatile abensha bampumpumpu balafwa sana ukufika ku miku 37 ukucila ababa mu myotoka. Finshi fingamwafwa ukuicingilila ku masanso? Na imwe mulingile ukukonka fyonse ifyo twafuma mu kulandapo. E lyo kabili, akabungwe ka mu United States akacingilila amasanso ku bensha bampumpumpu katile: “Mufwile ukulamoneka.” Shininkisheni ukuti banamutekenya bambi balemumona. Muleasha amalaiti ya ku ntanshi. Mwilaba apo bambi bashingamumona. “Fwaleni ifingamucingilila.” Mulefwala ifingamucingilila, pamo nga icisote ne fya kufwala ifyatikama kabili ifyo bambi bengamumona bwangu. “Muleicingilila pa kwensha.” Muleibukisha ukuti bambi te kuti bamumone, kabili na pa kwensha mulebikako amano.
✔Bebeteni Motoka Wenu
Namutekenya afwile ukubika amano ku kucilikila amasanso, kabili motoka yakwe ifwile ukuba iituntuulu. Amabuleki yalingile ukulabomba bwino e lyo ne fyela fimbi ifya mu motoka filingile ukuba ifituntulu. Amataila tayalingile ukuba ayapwa pantu kuti yaleshelela pa musebo. Amataila nga nayapompeka bwino kuti mulepindulula bwino motoka no kuimika bwino. Imyotoka ishingi muno nshiku shilakwata imishipi pa fipuna. Pa kuti iyi mishipi yafwe abali mu motoka pamo na namutekenya wine, kano baikaka.
Mule-ensha ukulingana ne fyo umusebo uli e lyo ne nshita. Imisebo iyabomba ku mfula nelyo ku menshi makasa, ilalenga motoka ukukanaiminina bwangu kabili tacanguka sana ukuipindulula. Nga mule-ensha ubushiku, amalaiti ya ku ntanshi yalingile ukula-aka bwino kabili tamulingile ukubutusha motoka. Apo ubumi bupe ukufuma kuli Lesa, tulingile ukuicingilila, no kusambilila ukwensha bwino.
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 30]
IFINGALENGA AMAFUTA YELAPWA BWANGU
◼ Mule-ensha busaka busaka: Pa kwensha nga mulecita apa pene mwabutusha apa mwanasha, e lyo kabili nga muleimininaiminina, amafuta mu motoka kuti yalepwa bwangu.
◼ Muleshimya injini nga mwaimika motoka: Muno nshiku imyotoka tashikabila ukukaba pa kuti shitendeke ukwenda. Nga ca kutila mwalaimika motoka ukucila pa masekondi 30, muleshimya injini.
◼ Amataila yalingile ukuba ayapompeka: Amataila nga nayapompeka, yalashinguluka bwino, ne ci cilalenga amafuta ukukanapwa sana.
◼ Mwilabutusha: Ukubutusha motoka kuti kwaleta ubusanso kabili kuti kwalenga na mafuta ya mu motoka ukupwa bwangu.
[Ifikope pe bula 28]
❏ Mulemona ifilecitika pa musebo
❏ Mulefwala umushipi wa mu motoka
❏ Mwilacita ifintu na fimbi ilyo mule-ensha
❏ Mwilapoosa amano ku fintu fimbi
[Ifikope pe bula 29]
❏ Mulebika amano ku fishingamoneka pa musebo
❏ Amabuleki yafwile ukulabomba bwino
❏ Amataila yafwile ukupompeka bwino
❏ Amataila tayafwile ukuba ayapwa
❏ Mwilakonkana sana ne myotoka shimbi
[Ifikope pe bula 30]
❏ “Fwaleni ifingamucingilila”
❏ “Mufwile ukulamoneka”
[Ifikope pe bula 30]
❏ Mulebebeta amalaiti ya ku ntanshi