Isambililo 5

Ba Kakutika Musuma

1-5. Bushe cipilibula cinshi ukukutika, kabili mulandu nshi kwacindamina, ukucilisha pa kulongana kwa cilonganino?

¹ Ukulunduluka kobe pamo ngo mutumikishi wa kwa Yehova kwashintilila apakalamba mu nshila ukutikilamo. Ukupulinkana ubumi bobe bonse ukukutika kubomba ulubali lwacindama mu kusambilila. Ulakutika lintu uleumfwa mu kuba no kusakamana kwabikwako itontonkanyo, lelo nga ukusakamana kobe takutontelwe pa filesoswa, amashiwi yalandwa yapama fye pe bwe. Ukwabulo kutwishika walilandapo ku bantu bamo abapeelako fye ukusakamana kunono. Te mulandu ne miku intu basuminishenye na iwe, walishibe ukuti tabaleumfwa icishinka mu cituntulu na muli fyo tabalenonkelamo mu fintu walesosa. Ifyo, lyene, tulingile ukuba abasakamana, ukuba bakakutika basuma pa nshita shonse, no kucilisha lintu tulesangwa kuli kosi wa masomo ya bulesa! Nga fintu Amapinda 1:5 yalanda: “Kuti no wa mano aumfwa no kulundako ukusambilila.”

² Ukulongana kwa cilonganino kwaba lubali lwa programu wa masomo uwapayanishiwilwa ifwe ukupitila mu kuteyanya kwa kwa Yehova. Pa kukutikisha tulanga umucinshi kuli Yehova no kupayanya kwakwe ukwa kusambilishiwa kwesu. Lelo Lesa alishiba imibumbilwe yesu no kuti inshita shimo kuti twaleke tontonkanyo lyesu ukululumba, e co mu bwite bwakwe ubwa kulya pa ca kulya ca ku mupashi cafumba ico apayanya mu kwebekesha atila: “Umfwisheni kuli ine, lyeni ne cisuma, . . . Teyamikeni amatwi yenu, iseni na kuli ine, umfweni, ukuti mube aba mweo.” (Esa. 55:2, 3) Nga tuli no kukwato mweo wa ciyayaya no kwafwilisha bambi ukunonke co cilambu, lyene tukabilo kukutikisha no kumfwikisha amatontonkanyo ya kwa Lesa.—Heb. 1:1, 2; 2:1.

³ Ukupeepeka amatwi na kabili kulangilila ukuicefya kwalinga, kabili ifwe bonse twakwato mulandu usuma uwa kubeela baicefya. Ifwe bonse kuti twasambilila ukufuma kuli umbi; takwaba nangu umo uwa ifwe uwaishiba fyonse. Nelyo cingatila uulelanda talongoloka nelyo takwata imibele imbi ya kwa kalanda wakampuka, ukuicefya kwine kwine kulingile ukututungulula ku kupeelo kwafwilisha no kukoselesha mu kukutikisha kwesu no kwankulako ku fintu alelanda. Kabili nani wingeshiba ifyo limbi kuti akumya ku lubali lumo nelyo alanda pa cipuseneko ico tushatala atumfwapo? Ukufuma mu tunwa twa tunya, ukulandila mu nshila ya ku mupashi, Yehova kuti apayanya ukubuutusha.—Mat. 11:25.

⁴ Ukupeelako ukusakamana kwaba ukwacindama ukulosha ku kulongana kwa cilonganino pantu ifintu tusambilila filingile ukubomfiwa mu bumi bwesu. Caba kupitila mu kunonka “ukwishiba kwalungikwa,” e mo tukwatila amaka ya kufwala ubuntu bupya. (Kol. 3:9, 10, NW) Lelo nga tatukutika mu kusakamanisha, nga twafilwo kupeelo kusakamana ku fishinka fikalamba, limbi te kuti tutesekeshe mu kufikapo ukwaluka kukabilwa mu bumi bwesu na muli fyo ukukula kwesu kwa ku mupashi limbi kuti kwashingilishiwa. Na kabili, calibe cacindama ukuba na maka ya kupeela ifyasuko fyalungama mu kupitulukamo kwa pa kanwa nelyo ukwa kulemba. Lelo fintu cili icacilishapo ukucindama, mu butumikishi bwa mwi bala, ukuba na maka ya kupeela kuli onse uwingatwipusha umulandu we subilo lyesu lyawamisha lintu tuteesa!

⁵ Lintu ulelundulule cibelesho ca kupeeleshako kusakamana ku filandwa, ukawamya amaka yobe aya kwibukisha ifintu umfwa.

6-8. Ni shani fintu wingasungo muntontonkanya obe ukukanalulumba ilyo ilyashi lilepeelwa?

⁶ Ifya kukutika. Calyanguka ukuleke fintu fimbi ukutupuulaula pa kulongana. Limbi kuti twasendwa ne fintu fimbi ifyacicitika mu kasuba nelyo ukusakamikwa pali cimo icili no kucitwa mailo. Lelo nga umo talekutikisha ku filesoswa, mulandu nshi uwa kubelapo? E co kuliko ukukabila kuli umo umo ukwa kuisalapula, ukulama amatontonkanyo yakwe. Umo alingile ukupampamina pa kupeelako kusakamana kwakumanina ku kulanshanya kulipo, no kukanasuminisha umuntontonkanya wakwe ukululumba. Cilingile ukuba kwati umo nakupe cifimbo ca muntontonkanya pa matontonkanyo yonse ayapusene ne lyashi lilelandwapo. Uko e kutontomesha.

⁷ Inshila isuma iya kuicingilila ku muntontonkanya ululumba nelyo icibelesho ca kwelenganya kulalembe fishinka na malembo yalebomfiwa kuli kalanda. Lemba ifishinka mu kwipifya, apantu ifingi kuti fyapuulaule tontonkanyo lyobe, ilintu ifinono kuti fyakwafwilisha ukutontomesha. Ifi fishinka limbi kuti fyaba ifya mutengo kuli iwe pa nshita imbi. Lelo, nangu ca kuti tawakatale aufibomfya na kabili, filafwilisha ukusungo kusakamana kobe ukwapampamikwa pa filesoswa. Uba uwabimbwamo mu kushika mu lyashi lilelandwapo kabili kuti waumfwikisha ifishinka fikalamba ifya kwa kalanda.

⁸ Mu kulanshanya kwa lyonse caba cilangililo cisuma ica kuti umbi alekutika nga aleimyako ifipusho fyabamo mucetekanya pa lyashi lilelandwapo. Na lintu ulekutika ku lyashi lyapekanishiwa nalyo line, ciba bushininkisho busuma ubwa kuti umuntontonkanya obe uli pa lyashi nga walaimya ifipusho fyabamo ukupelulula kabili lyene ukupembelelo kumona nga kalanda alayasuka fyene. Pa kati ka fintu fimbi, ipushe we mwine ifyo wingabomfye fyebo filepeelwa.

9. Ni shani fintu umusenselo wayangufyanya uwa kutontonkanya wingabomfiwa ku kumwenamo kusuma ilyo ulekutika ku lyashi?

⁹ Umuntu umutuntulu mu cinkumbawile alangufyanya ukutontonkanya ukucila pa ulelanda, ukusuminishe nshita ya kuti amatontonkanyo yashikumine icilelandwapo yengile mu muntontonkanya. Capimwa ukuti icipimo ca pa kati ica kutontonkanya caba mupepi na mashiwi 400 pali miniti umo, lelo icipimo ca pa kati ica kulanda caba na mashiwi 125 pali miniti umo. Nangu cibe ifyo, uyu musenselo wa kutontonkanya kuti wabomfiwa ku busuma bwesu nga twingabelebesha pa fyebo filepeelwa, ukufisupawila, ukufipitulukamo, na muli fyo ukufipampamika mu kukosa mu muntontonkanya.

10, 11. Ni shani fintu inkuntu yalungama ingabe ca kwaafwa mu kukutika?

¹⁰ Ukwaafwa kumbi ukwa kumfwikisha ifishinka fyacindama ifilepeelwa na kalanda kwaba kukutika mu kuba ne nkuntu yalungama. Tacaba e buyo bwesu ukukutika mu kuba ne mimwene ya kulengulule fyebo fya kwa kalanda ne mipeelele. Mwi sukulu lya butumikishi kangalila wasontwa e washingamwa ukupeelo kufunda. Muli fyo ico cilenga fwe bashala ukuba abantungwa ku kutontomesha pa fyebo ifili fyonse ifya kwaafwa ifyo kalanda ali no kupeela.

¹¹ Na kabili, lintu kangalila we sukulu alepeelo kufunda kuli bakalanda basambi, tacabamo ukupelulula ku musambi umbi ukupingulapo nampo nga alesuminishanya no kufunda kupeelwe nelyo iyo. Lelo mu kushininkisha kuti caba ku busuma bwakwe ukuipusha umwine nampo nga ukufunda kumo kwine kulebomba na kuli wene, no bunonshi engakwata ukufuma muli kwene pa lwakwe. Muli ifyo pa kuba kakutika musuma alafwilishiwa ukulunduluka ku lyashi limo limo ilipeelwa mu cifulo ca kupelesho kulunduluka kwakwe ukuba fye ku tushita lintu apeelwa ukulanda.

12. Ni mu nshila nshi umo abana bengasambililo kuba bakakutika basuma?

¹² Imisepela na bana banono balingile nabo ukusambilishiwa ukuba bakakutika basakamanisha. Cilaafwa nga ca kuti bekele mu cifulo umo bali pe samba lya kubebeta kwa bafyashi. Nga kuti babelenga, cilabe ca kukoselesha kuli bene ukukwata kope wabo uwa citabo cilebomfiwa. Mu cinkumbawile, tacabamo mano ukubasuminisho kupoose nshita ku fyebo ifishikumine kuli programu. Pamo nge ca kubimbula ukukutika kuti baebwe fyo lintu babwelela ku ŋanda baleyaipushiwa ukuyalanda icintu cimo ico basambilile. Kabili balingile ukutashiwa mu cikabilila nga baibukisha nelyo balanda icintu cimo icacisoswa mu kati ka kulongana.—Amala. 31:12.

13, 14. Ni shani fintu ifibelesho fya miliile fingambukilo kukutika kwesu?

¹³ Ukutontomesha kulesa mu kwanguka nga twaba abasakamana ukukanaliisha pa ntanshi fye ya nshita ya kulongana, pantu ici cilalenga ukushipula. Ici caba pa mulandu wa kuti amaka ya mubili yafinininwa no kusungulula kwa fya kulya, ukushako fye ayacepa aya mibombele ya umo aya kutontonkanya. Mu kuba no kwiluka kwa muntontonkanya ukwaboteleshiwe fyo, kulabako busanso bwa kukutika fye no muleele ku cilesoswa, ukwabulo kwankulako nelyo ukutesekesha kwashika, nelyo fye ubusanso bwa kushipula umupwilapo.

¹⁴ Nakalimo icacilishapo kucindama caba kutantika bwino imibombele yobe pa kuti ulesangwa lyonse ku kufunda kupeelwa. Abasambi pa masukulu ayengi balapuswa ku masambililo kabili lyene ukwesha ukupituluka mu fyebo beka. Lelo te kuti unonkelemo ku kufunda uko ushumfwileko nakalya. Wilaleka ulupwa lobe nelyo ifibusa ukukulesha ukusangwa ku kulongana. Shininkisho kusangwako ku kumfwa icine cipeelwa ukufuma mu Cebo ca kwa Lesa mu kuba no mukoosha ubakililo bumi.

15, 16. Londolola ifyo twingesha no kuwamyako amaka yesu aya kukutika pa kulongana.

¹⁵ Ukwesha amaka yobe aya kukutika. Tupoosa amaawala yasano cila mulungu pa kulongana kwa cilonganino, kabili mu kati ka bukulu bwa iyo nshita tulakwate shuko lya kusambilila ukupitila mu kukutika. Bushe iwe pa lobe ulabomfya iyo nshita mu nshila yacilishapo kuwama? Bwingi bwaba shani ubwa fyebo fisuma fipeelwa cila mulungu na kalanda wa pa cintubwingi wibukisha? Pa numa ya kusangwa kwi sukulu lya butumikishi no Kulongana kwa Mulimo, bushe kuti walumbulamo imfundo ikalamba mu lyashi limo limo mu mashiwi yobe fye, nelyo bushe usango kuti inshita shimo te kuti wibukishe fye no waciba muli programu? Bushe napamo kuti wamwenamo mu kucilapo kukumanina pa kubikako kubombesha kwakulilako ku kutontomesha, nakalimo fye no kulemba ifyebo? Ukesheko. Lyene pituluka mu mfundo shikalamba mu kulanshanya na bambi pa numa ya kulongana.

¹⁶ Mu kati ka kulongana kwesu ukwafulilako ukwa cila mulungu, ifipusho filepushiwa kabili ibumba lilalaalikwa ukulandapo. Uko kulandapo ilingi kubelebesha amaawala ye sambililo lya muntu pa lwakwe ne myaka ya kubelesha. Lintu bambi balelandapo, bushe mu cituntulu ulakutika ku co balesosa? Bushe ulakutika mu kusakamanisha kwalinga ica kuti, lintu bapwisha, kuti wabwekeshapo mu mashiwi yobe yene ifishinka fikalamba ifya cintu bacisosa? Ukesheko ukucita fye ifyo fine, kabili ukacincimushiwa pa kusanga ifyo fikafulilako ifyo ukomfwilapo.

17. Cinshi cikafwilisha ukulama ukusakamana ilintu amaparagrafu yalebelengwa?

¹⁷ Mu kati ka uku kulongana ukubelengo kwingi nako kulacitwa. Amaparagrafu ya fyebo filesambililwa yalabelengwa pe sambililo lya Ulupungu lwa kwa Kalinda na pe Sambililo lya Citabo ilya pa Cilonganino. Bushe mu cituntulu ulakutika ku filebelengwa, nelyo bushe uleko muntontonkanya obe ukululumba mu kati ka kubelenga? Mwalibamo ifyebo ifingi mu maparagrafu ifyo inshita taisuminisha ukupwisha ku kulandapo. Kabili lyene ukubwekeshapo kwa fishinka fikalamba ku balelandapo kwafwilisha ukupampamika ifyebo mu kulengama mu muntontonkanya. Mwandi fingi ifyo twingasambilila nga mu cituntulu twakutika kuli conse icibelengwa pa kulongana! Cikakwaafwa ukucite co nga watonta amenso yobe pa fyebo fyapulintwa pamo pene no kukutika.

18-20. Ni shani fintu bakakutika baswatuka balambulwa?

¹⁸ Bakakutika baswatuka balalambulwa. Bakakutika baswatuka balishibe fyo kwabako ifingi ifya kusambilila kabili baba abapamfiwa ukukwate fingi ukufika apo bengapesha. Balomfwila ukupanda mano kwa pa Amapinda 2:3, 4 ukwa kuti: “Nga walilila ku kwiluka, wasanswile shiwi lyobe ku mucetekanya, . . . [fisokote] nga silfere.” Kabili ilyo balesapika, Yehova alabapaala, pantu alayo kuti: “E lyo uleiluka akatiina ka kuli Yehova, no kwishiba Lesa ukakusanga . . . ukeluko bulungami no bupingushi no kutambalala, inshila yonse isuma.”—Amapi. 2:5, 9.

¹⁹ Cabe ca cine ukuti pa kuba bakakutika basuma tufwile ukuisalapula fwe bene. Lelo fintu cabe ca kulambula! Ukukula kwesu kwa ku mupashi kulamoneka mu kwanguka. Ukwaluka kwabamo bunonshi kulabako mu bumi bwesu. Kabili amaka yesu aya kulenge mbila nsuma ukwishibikwa lintu tuli pa cisebele na mu butumikishi bwa mwi bala yalawaminako.

²⁰ Ilintu inshita ya kusambilila kwa pa lwesu limbi kuti yabe yapelebela, bonse twalikwate shuko lya kukutika apakalamba pa kulongana kwa cilonganino. Ifyo yabe yacindama, lyene, imibele ya kukutika kwesu! Kabili apo fintu tumfwa fibimbamo umulimo wesu kuli Yehova no bumi bwesu bwa ciyayaya, ifyo kwaba ukwalinga ukufunda kwa kwa Yesu ukwa kuti: “Cenjeleni ku fyo muumfwa”!—Luka 8:18.