Isambililo 23

Iciunda no Kupemwina

1, 2. Mulandu nshi tufwile ukulanda mu kupongomoka kwalinga?

¹ Nga ca kuti bambi tabalekumfwa mu kwanguka, ukukatama kwa fintu ulesosa kuti kwaluba. Ku lubali lumbi, nge ciunda cobe cacishamo kupongomoka, kuti cakalifye bumba na muli fyo ukubapuusaulo kufuma ku mfundo shisuma shintu upekenye. Ukukabila kwesu ukwa kwangwa iciunda calinga kwabo kwashininkishiwa mu Mayanda ya Bufumu ayengi, umo abasukapo pa kulongana ukufuma lwa ku ntanshi mu Ŋanda ya Bufumu ilingi bashumfwika ku bali lwa ku numa. Inshita shimo uulelanda ukufuma ku cisebele pambi kuti abulwe ciunda cakumanina na muli fyo afilwo kupuutamo ibumba lyakwe. Mu mulimo wa mwi bala, namo, tulakumanya abantu abashumfwikisha kabili kulabako icongo ca kucimfyanya naco, nampo nga cintu cifuma mu mayanda tutandalila nelyo ku nse. Conse ici cilangisho kuti tulakabilo kupeelako kulanguluka kwabamo kusakamana ku ciunda calinga.

² Icapongomoka mu kulinga ku kumfwika bwino. Ukulanguluka kwa ntanshi mu kupimo bukulu bwa ciunda ca kubomfya mu kuwamisha kubebetwa ku cipusho ca kuti, Bushe amaka yafwaikwa aye shiwi yacibomfiwa? Uko e kuti, bushe wacumfwika ku mutande wa ku numa ukwabulo kupaata ku bali ku ntanshi? Uko kuti pambi kwaba kulanguluka kwakumanina ku musambi uletendeka, lelo abakokweleko balingile ukutukuta ukwishibisha imbali shakonkapo na sho. Kangalila we sukulu alingile ukupima kufika ku cipimo nshi umusambi umo umo engafundwa pali iyi mibele.

3-10. Mibele nshi itwafwilisho kupimo bukulu bwa ciunda ico tulingile ukubomfya?

³ Iciunda ku kulinge mibele. Kalanda afwile ukwibukila ulwa fyashingulukako fyalekanalekana ifyo alelandilamo. Citanununa amaka yakwe aya kwiluka, cimulengo kucilapo ukuba uwakondenkana kabili cilamusuminisho kulanda kwi bumba lyakwe no kulikatilila mu kwangukisha.

⁴ Imibele yalipusanapusana mu Mayanda ya Bufumu yalekanalekana no kushintilila pa bukulu bwe bumba. Pa kulame mibele ulingile ukulame ciunda cobe. Ukupeele lyashi mu Ŋanda ya Bufumu cifwaye ciunda cakulako ukucila mu muputule wa mu ŋanda ya muntu umupya alesekelela. Ukulundapo, ibumba linono ilikele fye lwa ku ntanshi mu Ŋanda ya Bufumu, pamo nga pa kukumana kwa mulimo wa mwi bala, kuti lyafwaye ciunda cacepako ukucila lintu Iŋanda ya Bufumu iswile, pamo nga pa Ukulongana kwa Mulimo.

⁵ Lelo nangu fye ni yi mibele taiba cimo cine lyonse. Icongo ca kupumikisha cilema ku nse na mu kati ka Ŋanda ya Bufumu. Motoka alepita, ishitima lilepita lwa mupepi, icongo capongomoka ica finama, ukulila kwa bana, uwafika mu kucelwa—fyonse ifi fifwayo kuteuluka mu maka yobe aye shiwi. Ukufilwo kufishiba no kwingilishako iciunda kuti kwalenga icintu cimo, napamo icishinka cakatama, ukupuswa.

⁶ Ifilonganino ifingi fyalikwata ifisoselo. Lelo nga ca kuti takuli ukusakamana mu mibomfeshe, kabili iciunda cilealukaaluka ukufuma ku kupongomoka ukufika ku kunaka, kuti pambi cabe cafwaikwa ukufundo musambi pa kukanalanguluke yi mibele. (Mona Isambililo 13 pa lwa kubomfya ifisoselo.)

⁷ Pa tushita tumo kalanda kuti asanga uyu mulandu we shiwi uwayafya ukubelesha pa mulandu fye wa mibele ye shiwi lyakwe. Nga iyi e mpika yobe kabili ishiwi lyobe talifika kutali, kangalila we sukulu akacilanguluka mu kupeelo kufunda. Kuti pambi atubulula ukubelesha kwe shiwi kunono nelyo imitantikile ya kukansha iyo ikaafwa ukulundulula no kukushe shiwi lyobe. Nangu cibe fyo, imibele ye shiwi iyine caba cishinka ca kufunda icaibela kabili tacakakomailwepo mu kulanguluka iciunda cobe.

⁸ Te yonse mibele iyabako ingapiminwa ku lyashi limo ilili lyonse. Ukufunda kulingile ukupeelwa pa lyashi lyapeelwa pali iyo nshita, te ponse fye apamoneka ukufwaya ukuwamya. Nangu cibe fyo, nga ukukabila kwamoneko kubako, kangalila we sukulu kuti pambi asoka umusambi ulwa mpika shingacitikako shintu engakumanya pe samba lya mibele yalekanalekana, nangu cingatila umusambi natashiwa pa lyashi lyakwe lya nomba na slipi wakwe wa kufunda nacongwapo “C.”

⁹ Ni shani fintu umusambi engapima nampo nga iciunda cakwe nacilinga? Ukwankulako kwe bumba e cimo ica fya kupiminako fyawamisha. Kalanda wabelesha akamwenekesha abo bali ku numa mu Ŋanda ya Bufumu mu kati ka mitendekele yakwe kabili akaba na maka ya kupima ukufuma ku mimonekele ya pa menso ne mibele ya cinkumbawile nampo nga baleumfwa bwino, kabili kuti ayalule ciunda cakwe mu kulinganako. Ilintu “asonda” Iŋanda ya Bufumu, te kuti akwate ubwafya na kabili.

¹⁰ Inshila imbi kumona bakalanda bambi abali pali programu umo wine. Bushe baleumfwika mu kwanguka? Ciunda cakula shani balebomfya? Teulula icobe mu kulinganako.

11, 12. Mulandu nshi cabele cafwaikwa ukukwate ciunda calinga ku fyebo?

¹¹ Iciunda calinga ku fyebo. Ulu lubali lwa kulanshanya kwesu pa ciunda talulingile ukufulunganishiwa no kwalule shiwi. Pali nomba tuli abasekelela fye mu kulinganye ciunda ku fyebo fyaishibikwa ifilelandwapo. Ku ca kumwenako, nga mashiwi ya kusenuka ayalebelengwo kufuma mu Malembo, ukwabulo kutwishika iciunda kuti cateululwa mu kupusanako ukucila nga ca kuti umusambi alebelenga ukufunda pa lwa kutemwa pa kati ka bamunyina. Linganyako na kabili Esaya 36:11 ku fikomo 12 na 13 no kumona ukupusana uko kufwile kwaliko mu nshila uku kulondolola kwalandilwemo. Iciunda cifwile ukulinganishiwa ku fyebo lelo tacilingile kucishamo.

¹² Mu kwishiba icipimo ca ciunda ica kubomfya, bebete fyebo fyobe ne mifwaile mu kusakamanisha. Nga ulefwayo kwalulo kutontonkanya kwe bumba lyobe, wibatulumusha ku ciunda cacishamo. Nangu cibe fyo, nga ulefwayo kubacilimuna ku kubombe mibombele yacincimuka, napamo iciunda kuti cakosako. Nge fyebo filefwayo bukose, wifinasha ku kulanda mu kunakilila kwacishamo.

**********

13-16. Londolola ukukatama kwa kupemwina.

¹³ Pa kupeele lyashi lyobe, ukupemwina umwalinga kwaliba ukwacindama mupepi no kulingana ne ciunda cakumanina. Nga kwabulwako, ubupilibulo bwa bulondoloshi bulafimbilikishiwa mu kwanguka ne fishinka fikalamba ifyo ibumba lyobe lifwile ukwibukisha tafifwatikwa mu kubelelela. Ukupemwina kukupeelo kuicetekela no kuilama, kusuminisha ukulamo kupeema ne shuko lya mu nshita ilya kunonka ukutekanya pa fishinka fyayafya ifya lyashi. Ukupemwina kulange bumba ukuti naulame mibele, ukuti tauli no mwenso mu kucishamo, ukuti ulelanguluke bumba lyobe, no kuti naukwate cintu cimo ico ulefwaya ukuti bomfwe no kwibukisha.

¹⁴ Kalanda uuletendeka alingile ukwangufyanya ukunonka amaka ya kupemwina bwino. Intanshi, ufwile ukuba uwashininwo kuti ifyo uli no kusosa fintu fyacindama no kuti ulefwayo kuti fingebukishiwa. Nyina mu kulungika umwana wakwe inshita shimo atendeka ukulandapo kwakwe pa kusose cintu cimo pa kucebusho kusakamana kwa mwana. Te kuti asose shiwi na limbi ukufikila umwana apeelako kusakamana kwakumanina. Lyene nyina kuti asose cili mu muntontonkanya wakwe. Afwayo kushininkisha ukuti umwana te kuti asuule cintu alesosa no kuti cakulaibukishiwa.

¹⁵ Abantu bamo tabapemwina nangu fye panono, nelyo fye ni mu kulanda kwa nshiku shonse. Nga iyo e mpika yobe ukafwayo kulundulula iyi mibele pa kuwamya amaka ya butumikishi bobe bwa mwi bala. Mulya ukulanda kwesu kuba mu musango wa kulanshanya. Ukupemwina mu nshila iyo mwine ŋanda te kuti acilime lelo kuti akutika no kupembelela cifwayo musango walinga uwa kupemwina. Lelo ukukampuka no kwishiba ukupemwina mu kulanshanya kwaba ukwakatama kabili ukwa kulambula pamo nga fintu fye kwaba na pa cisebele.

¹⁶ Impika imo yakulisha mu kulundana no kubomfya kwalinga ukwa kupemwina mu lyashi yaba kukwate fyebo fyafulisha. Sengauke ci. Suminishako inshita ya kupemwina; kwaliba ukwakatama.

17-21. Londolola ukucindama kwa kupemwina umwa kwiminina.

¹⁷ Ukupemwina umwa kwiminina. Ukupemwina umwa kwiminina cipilibula fye ukumfwika kwe tontonkanyo; ukwimike mfundo shayampana; ukulangilile numbwilo, amashiwi, impela sha masentensi na maparagrafu. Ilingi ukwaluka kwa musango yo kuti kwalangishiwa ku kwalule shiwi, lelo ukupemwina na ko kwaliba ukwa kufumamo cimo ku kupeelako apa kwiminina mwi shiwi ku filesoswa. Kabili nga fintu amakoma (,) na masemikoloni (;) fyakwato bupilibulo bwapusana ku kulekanya amasentensi, e fyo ukupemwina kulingile ukulekana mu mibomfeshe.

¹⁸ Ukupemwina kwabikwa bubi bubi kuti kwayalula itontonkanyo lya mwi sentensi umupwilapo. Icilangililo ca ici mashiwi ya kwa Yesu yaba pali Luka 23:43, NW apatila: “Icine cine ndekweba ilelo, uli no kuba na ine mu Paradise.” Nga ca kuti koma nelyo ukupemwina kwali pa kati ka “ndekweba” na “ilelo” itontonkanyo lyapusanako apakalamba e lingafumamo, nge fyo camoneka ku kupilibula bubi bubi kwaseeka ukwa ili lembo. Ukupemwina kwalungama, kanshi, kwalikatama pa kupeela itontonkanyo lilefwaikwa.

¹⁹ Sambilila ukupemwina mu kulanda kwabulo kulolesha pali autulaini pa kumona apa kwiminina ponse apalembwa lintu ulebelenga. Apa kwiminina palembwa fye apengasuulwako limo limo mu kubelenga ni pali koma. Ukupemwina nelyo ukukanapemwina pali koma ilingi caba kusalapo kwa pa lobe. Lelo amasemikoloni, fulu stop (.), ifishibisho fya kwambula (“ ”), ne mipaka ya maparagrafu, fyonse fifwile ukusakamanwa.

²⁰ Kuti wacisanga ica kwaafwa mu kubelenga ilyashi nelyo iciputulwa ukufuma muli Baibolo ukubikamo ifishibilo muli kope. Shila akamupelwa kalola pa nshi pa kati ke longo lya mashiwi apo ukupemwina kwipi (nakalimo ukukokomokako fye) kuli no kubikwa; utumipelwa tubili nelyo “X” ku kupemwina kwalepako.

²¹ Nga ca kuti, pa lubali lumbi, wasanga mu kubelenga kobe ukwa kubelesha ukuti amasentensi yamo yali ayakolobana kabili mu kubwekeshabwekeshapo ulepemwina mu ncende shalubana, kuti pambi washila ifishibilo na pensulo ukukakanya amashiwi yonse ayapanga ilongo limo. Lyene, ilyo ulebelenga, wipemwina nelyo ukukokomoka ukufikila waisa ku lya kulekelesha ilya mashiwi yakakanishiwe capamo. Bakalanda babelesha abengi e fyo bacita.

22-24. Mulandu nshi cabele cafwaikwa ukupemwina pa kwalule tontonkanyo?

²² Ukupemwina pa kwalule tontonkanyo. Mu kutanuka ukufuma ku cishinka cikalamba cimo ukuya ku cinankwe, ukupemwina kupeele bumba ishuko lya kwetetula. Pa mbali ya ico, cicingililo kumfwa kwalubana. Cipeelo muntontonkanya inshita ya kuiteulula, ukwishibo kwaluka mu ntunga no kukonka ukulunduluka kwe tontonkanyo lipya lilepeelwa. Caliba icakatama kuli kalanda ukupemwina pa kwalule mfundo pamo nga fintu caba kuli namutekenya wa cimbayambaya ukunashako pa kwaluka.

²³ Mu lyashi lya kulanda kwa kukanalolesha pali autulaini, ifyebo fifwile ukuteyanishiwa nga nshi muli autulaini mu kusuminisho kupemwina pa kati ka fishinka fikalamba. Ici tacikabilo kupumfyanya ukukondenkana nelyo ukukakanya kwa lyashi, lelo imfundo shilingile ukupangwa bwino ica kuti wingalundulule cishinka cimo ukufika ku kalume, ukupemwina, kabili lyene ukuya kwi tontonkanyo lipya. Ififulo fya kufikapo pa kalume fya musango yo no kwaluka kuti fyacongwa fye na pali autulaini obe, nga cingafwaikwa, pa kukucinkulako.

²⁴ Ukupemwina pa kwalule tontonkanyo ilingi kwalibo kwalepako ukucila pa kupemwina kwa pa kwiminina; nangu cibe fyo, ukupemwina kwalepa takulingile ukucitwa mu kucishamo mu lyashi pantu ilyashi kuti lyaba ilya kutendusha. Pa mbali ya ico, limbi kuti kwaumfwika ukwa kubepekesha fye.

25-28. Langa fintu ukupemwina kutwafwilisha ukukomaila pa cishinka pamo pene ne fya kubomba ne mibele ya kupumfyanya.

²⁵ Ukupemwina pa kukomailapo. Ukupemwina pa kukomailapo ilingi kwaba kupemwina kwabamo kucebusha. Kupanga ukwenekela nelyo ukupeele bumba ishuko lya kubelebesha.

²⁶ Ukupemwina pa ntanshi ya cishinka cakatama kuletako ukwenekela. Ukupemwina pa numa kusuminisha ubupilibulo bonse ubwa mfundo ukumfwikwa mu kukumanina. Uku kubomfya kubili kwa kupemwina takwaba cimo cine, e co ulingile ukupingulapo ni kuli kwi ukwacilishapo kulinga ku mibele imo nelyo nampo nga konse kubili kuli no kubomfiwa.

²⁷ Ukupemwina kwa kukomailapo kulingile ukupeleela ku kulondolola kwacindamisha, nga te ifyo ukukatama kwa kuko kuti kwaluba.

²⁸ Ukupemwina lintu imibele yacifwaya. Ukucilima ilingi kufwaya kalanda ukupemwina akashita kanono. Nga ca kuti ukupumfyanya takukulishe kabili kuti wasansule ishiwi lyobe no kutwalilila, ilingi ici e cingacilishapo kuwama. Lelo, ngo kufulunganya kwafika ku kucilima ilyashi umupwilapo, lyene ufwile ukupemwina. Ibumba lyobe kuti lyatasha ukulangulukilako kobe. Na kuba, ilingi no kumfwa ninshi tabaleumfwa, pantu ukupumfyanya kwa pa kashita kanono nakubapusaula. E co bomfya ukupemwina mu kufumamo cimo, ukushininkisho kuti ibumba lyobe lyapokelelo bunonshi bwakumanina ubwa fintu fisuma fintu ulefwayo kubeba.