Isambililo 32

Ukushimpe Mfundo no Kwalule Shiwi

1, 2. Cinshi ico ukushimpe mfundo kucita ku lyashi?

¹ Ukushimpe mfundo no kwalule shiwi filapuminkana ku kulenge lyashi ukubamo bupilibulo no kubalabata. Ukwabula fyene, amatontonkanyo yalanyongana no buseko bulashingilila. Apo ukushimpe mfundo ilingi kwaba e kwayangukapo ukwishibisha pali fibili, tulepeelo kusakamana kuli kwene intanshi.

² Sunga mu muntontonkanya ico ukushimpe mfundo kuli no kupwilikisha. Kwaba kukomaila pa mashiwi nelyo amatontonkanyo mu nshila iyo iletako ubupilibulo bwalungikwa no kulangisha kwi bumba lyobe ukucindama kwa yako kwayampanako. Inshita shimo ukushimpa ukukabilwa kuba fye ukwafina nelyo ukwayanguka, lelo na kabili kulabako inshita lintu kufwaya ubupusano bwalengama.

3-7. Londolola ifyo umo engakwato kushimpe mfundo kusuma.

³ Ukushimpa amashiwi yakwetemo itontonkanyo mu masentensi. Apa kushimpa mu kutendekelako uba mulandu wa mashiwi ayo yaleshimpwa. Cibimbamo ukwishiba ayo mashiwi ayakwetemo itontonkanyo kabili, ku kukomailapo kwalinga nelyo ukushimpa, ukuyalengo kusoobokamo mu kwampana na mashiwi yayashingulwike. Nga amashiwi yambi ukucila pali ayo yakwetemo itontonkanyo e yashimpwa, ubupilibulo kuti bwafimbilikishiwa nelyo ukunyonganikwa.

⁴ Abantu abengi mu milandile ya lyonse, iya cila bushiku kuti balenga ubupilibulo bwabo ukumfwika. Kano fye nga wakwate cibelesho cimo, pamo ngo kukomaila pa mashiwi ya kusontelela icifulo, ulu lubali te kuti luleeteko impika ine ine. Ubunake bwapulamo ubuli bonse muli uyu mulandu wa pa kubika ukwebekesha uba ca kufumamo ca cibelesho cimo ica musango yo. Nga iyo e mpika yobe, bombela pali yene mu mukoosha. Mu cinkumbawile ifibelesho fya musango yo te kuti fiputulweko mu lyashi limo nelyo yabili, e co kafunda obe limbi te kuti akushingilishe nga apa kwebekesha imfundo pobe apalubana tapali apamonekesha ica kunyonganya ubupilibulo bobe. Lelo pa kulanda kwakwatishamo amaka no kwa kufumamo cimo, twalililo kubombapo ukufikila ukeshibishe apa kushimpa.

⁵ Ilingi ufwile ukutontonkanyapo apakalamba mu kubamo ukwiluka pa kushimpa imfundo ilyo ulepekanishisha ukubelenga kwa pa cintubwingi ukucila pa milandile yabulwo kulolesha pali autulaini. E fyo caba ku kubelenga kwa malembo ya mu lyashi pamo na mu kubelenga maparagrafu pe sambililo lya Ulupungu lwa kwa Kalinda pa cilonganino. Umulandu uo ukusakamana kwacilapo kufwile ukupeelelwa ku kushimpe mfundo lintu ukubelenga kuli no kucitwa waba wa kuti ilingi ifyebo tubelenga fyalembelwe no muntu umbi. E co tukabilo kufisambilila mu kusakamanishisha, ukubebete tontonkanyo no kubwekeshapo inumbwilo shine ukufikila twafibelesha.

⁶ Ni shani fintu ukukomailapo nelyo ukushimpe mfundo kupwilikishiwa? Kwabako inshila shalekanalekana, ishibomfiwe lingi mu kupuminkana: ukupitila mu kukushako iciunda, mu kukuntwa kwacilapo nelyo ukuyumfwa, mu kutembelekako imyumfwikile ye shiwi, mu kwimyako icipimo ce shiwi, ku numbwilo sha kukokomoka kabili ukwabulamo kupamfiwa, mu kulundako musenselo, mu kupemwina pa ntanshi nelyo pa numa ya kulondolola (nelyo fyonse fibili), mu kubomfyo mubili no kulumbulula kwa pa mpumi.

⁷ Pa kubalilapo ba uwayangwako apakalamba ku kumona nampo nga ukukomaila kobe kuli apalinga kabili kuli ukwa cipimo cakumanina ku kulenga mashiwi ya mpikwe ukusoobokamo. E co, mu kupekanye fyebo fyobe, shila pe samba lya mashiwi ya mpikwe nga uli no kufibelenga. Nga ulelanda ukwabulo kulolesha pali autulaini, kwata amatontonkanyo mu kulengama mu muntontonkanya. Bomfya mashiwi ya mpikwe mu fyalembwa fyobe kabili lyene shimpa ayo mashiwi.

8, 9. Mulandu nshi cabele cacindama ukuti imfundo shikalamba shishimpwe?

⁸ Ukushimpe mfundo shikalamba isha mu lyashi. Ulu e lubali lwa kushimpe mfundo ulubulilako ilingi line. Mu milandu ya musango yo tamubamo fipimo fya pa muulu mu lyashi. Tamube cisoobokamo pa muulu wa cili conse. Lintu ilyashi lyasondwelelwa ilingi te kuti cicitike ukwibukishe cili conse pamo nge cacisoobokamo. Nelyo cingatila ifishinka fikalamba nafipekanishiwa bwino ku kufilengo kusoobokamo, ukufilwa ukufikomailapo mu kulinga mu kulanda kuti kwafinasha ukufika ku cipimo uko pambi fingalufiwa.

⁹ Pa kucimfye yi mpika, ufwile intanshi ukubebete fyebo fyobe mu kusakamanisha. Ni cili kwi cili e cishinka cacindamisha mu lyashi? Ni cili kwi cikonkelepo kucindamisha? Nga walipushiwe ukulondolola icishinka cikalamba ica lyashi lyobe mwi sentensi limo nelyo yabili, kuti wasosa cinshi? Iyo e imo iya nshila shawamisha isha kwishibilamo ifishinka fikalamba. Pa numa ifi fyaishibikwa, ficonge mu fyalembwa fyobe nelyo manyuskripiti. Nomba kuti wakuulila pali ifi fishinka pamo nga kalume. Fili e fipimo fya pa muulu fya lyashi lyobe kabili, nge fyebo nafitantikwa bwino kabili wafipeela mu kuba ne fipimo fyakosa ifya kukomailapo, imfundo shikalamba shikebukishiwa. Iyo e mifwaile yobe mu kulanda.

**********

10-12. Londolola ico ukwalule shiwi kupilibula.

¹⁰ Ukushimpe mfundo kwayanguka kulenge bumba lyobe ukumfwikisha fintu ulesosa, lelo ukulekanalekana mu kushimpa kuntu ukwalule shiwi kusuminisha kuti kwalenga bene ukuipakisho kukutika. Bushe ulabomfya bwino ukwalule shiwi mu butumikishi bobe ubwa mwi bala na mu malyashi yantu ukwate shuko lya kupeela mu cilonganino?

¹¹ Ukwalule shiwi kwaba kwaluka kwalekana ukwa cipimo ce shiwi, umusenselo na maka ukwabelako ku kwikatilila ubuseko no kulangisha matontonkanyo yobe yalunduluka ne nkuntu pamo nga kalanda. Pa kuti kubombe bwino, ukwalule shiwi kobe kulingile ukukumanya imibele yonse iyo ifyebo fya lyashi ilili lyonse lingasuminishako. Mu cipimo ca pa muulu ica kwalule shiwi kuti pambi wakwata, mu cipimo cacepako, ukubimbuka, ukucincimuka no buseko bwaswatuka. Mu cipimo ca pa kati mwabamo buseko bwanakako, lintu mu cipimo ca pe samba mwabamo ukupeelako itontonkanyo no kusakamanisha.

¹² Taulingile nangu panono ukufwaya ukumfwika uushili wa cifyalilwa ukupitila mu kucishamo kwa kulumbulula. Imilandile yesu ilingile ukuba iisuma, te ya butakatifu butakatifu ukupala iya kwa shimapepo wa ciOrthodox, kabili te yalaaluka mu kukanalamwa pamo nga bakashimika ba mu matenti. Umucinshi walinga no kucindika ubukombe bwa Bufumu kuti fyacilikila ukulangisha ukuli konse ukwa musango yo ukushili kwa Bwina Kristu.

13, 14. Cinshi cipilibulwa ku kulekana mu maka?

¹³ Ukulekana mu maka. Nakalimo inshila yayangukisha iya kwalwilamo ishiwi yaba kulekanya maka ye shiwi lyobe. Iyi e nshila imo iya kulundulwilamo ilyashi ukufika pa kalume no kushimpe fishinka fikalamba fya lyashi lyobe. Nangu cibe ifyo, ukulundako iciunda cobe kweka te kuti lyonse kulenge fishinka ukusoobokamo. Mu milandu imo limbi kuti kwafilengo kupulamo nga nshi, lelo amaka yalundwako ayo fingapeelelwamo limbi kuti yaonaule mifwaile yobe. Limbi kuti cabe fyo ifishinka fyobe filefwaye cikabilila cacilapo no kuyumfwa ukucila pe shiwi lyacincimuka. Nga ni fyo, tembelekako iciunda cobe lelo lundako kukuntwa kobe. Kuti caba cimo cine nga ulelumbululo kusakamikwa nelyo umwenso.

¹⁴ Ilintu ukulekana mu maka kwabo kwafwaikwa ku kwalule shiwi, ukusakamana kulingile ukubomfiwa ukukanalanda mu kunakilile ca kuti bamo te kuti bomfwe. Iciunda na co tacilingile ukulundwako ukufika ku cipimo ca kukomya amatwi.

15-17. Ni shani fintu ukwaluka mu musenselo kuwamya ilyashi?

¹⁵ Ukulekana mu musenselo. Banono bakalanda baletendeka abengalekanyo musenselo pa cisebele. Tucita cene ilingi mu milandile yesu iya nshiku shonse pa mulandu wa kuti amashiwi yesu yaishilako fye ayene ilintu tuleyatontonkanyapo nelyo ukuyakabila. Lelo kalanda mupya pa cisebele ilingi te kuti aisuminishe umwine ukucite ci. Apekanya amashiwi yakwe ne numbwilo mu kusakamanisha, ica kuti amashiwi yonse yafuma pa cipimo cimo cine ca musenselo. Ukubomfya autulaini pa kulanda kuti kwayafwilisho kulungika ubu bunake.

¹⁶ Ilyashi lyobe lilingile ukulongoloka mu musenselo wa pa kati. Ifishinka finono, ukushimika, ifilangililo ifingi, na fimbipo, kuti fyakusuminisho kwangufyanya. Ifyebo fya kushinina ifyafinako, ifishinka fya pa kalume ne fishinka fikalamba ilingi fifwaya imipeelele yakokomokako. Mu tushita tumo, maka maka pa kukomaila kumo kwakosa, kuti wabomfyo kwebekesha kwakokomoka, ukwabulo kupamfiwa. Pambi kuti waiminina fye no kwiminina, mu kupemwina, ukwaba kwalula kwakumanina ukwa musenselo.

¹⁷ Amashiwi yanono aya kucenjesha. Te kwesho kulanda mu kwangufyanya ica kuti ukushimbula kobe kwayambukilwa. Ukubelesha kwawamisha mu fiputulwa fya kupitulukamo kwa pa mbali kwaba kwesha ukubelenga mu kupongomoka mu kwangufyanya apo wingapesha ukwabulo kuipununa. Bwekeshapo paragrafu imo ine mu kubwekelabwekelapo, ukutwalililo kulalundako umusenselo ukwabulo kuipununa nelyo kulufyanya ukulumbulula kobe. Lyene esho kubelenga mu kukokomoka ukufisha apo wingapesha, u-ku-la-kula a-ma-va-we-lo ukucilo kulaputaula mashiwi. Lyene yangufyanya no kukokomoka mu kwalulaalula na mu kulekanina ukufikile shiwi lyobe lyakondenkana kabili kuti lyacita cintu wingalifwayo kucita. Nomba lintu ulelanda, ukwaluka kobe mu musenselo kukalaishilako fye, ukulingana ne tontonkanyo lili mu co ulesosa.

18-20. Londolola ifyo umo engasambililo kwalule cipimo ce shiwi.

¹⁸ Ukulekana mu cipimo ce shiwi. Ukwaluka kwa cipimo ce shiwi nakalimo e nshila yakosesha iya kwalule shiwi, uko e kuti, mu cipimo icili conse. Kwena, ilingi tushimpa mashiwi ukupitila mu kusumbulako panono icipimo ce shiwi, ilingi ukwendela pamo no kulundako amaka panono. Mu mashiwi yambi kuti twatila, tupama pe shiwi, nga fintu cingaba.

¹⁹ Lelo ukwaluka kwalundwako mu cipimo ce shiwi cacila pali uku kulafwaikwa nga uli no kunonkelamo apakalamba ukufuma muli ulu lubali lwa kwalule shiwi. Esho kubelenga mu kupongomoka Ukutendeka 18:3-8 na 19:6-9. Mona ukulekana kwakulisha kwa musenselo ne cipimo ce shiwi ukufwaikwa muli ifi fikomo. Ukubimbuka no kucincimuka lyonse impeemeno ya fiko yaba mu cipimo ce shiwi icasumbuka ukucila pa bulanda no kusakamikwa. Ilintu ishi nkuntu shamoneka mu fyebo fyobe, shilumbulule mu nshila shilekabilo kulumbulwilwamo.

²⁰ Cimo ica filenga fikalamba ifya bunake muli ulu lubali lwa milandile caba kubulisha icipimo cakumanina mwi shiwi. Nga iyo e mpika yobe, bombelapo. Eshako ukubelesha ukwapala kulya kutubulwilwe mu kubangilila muli lino isambililo. Muli uno mulandu, nangu ni fyo, bombela pa kwimyako no kutembelekako iciunda ukucila ukulekanya umusenselo.

21-24. Mulandu nshi uo ukwalule shiwi kufwile ukulinganina ne tontonkanyo nelyo inkuntu?

²¹ Ukwalule shiwi ukulingana ne tontonkanyo nelyo inkuntu. Ukufuma ku kulanshanya kwesu kwa iyi mibele ukufika pano cabe caumfwika ukuti ukulekanya kwe shiwi te kuti kucitwe ku kukwata fye ukulekana. Inumbwilo shobe shifwile ukulingana ne mibele ya cintu ulesosa. Ni kwi, lyene, kuntu ukwalule shiwi kutendekela? Ukwabulo kutwishika, kutendekela ne fyebo fintu upekenye ukupeela. Nga ukwete fye ifyebo fya kushinina fyeka fyeka nelyo ukukonkomesha kweka kweka mu lyashi lyobe, kuti wakwato kulekana kwacepa mu mipeelele yobe. E co bebeta autulaini obe pa numa wapwisha no kushininkisha ukuti nukwata imbali shonse ku mipeelele yawamisha kabili iyabamo bupilibulo.

²² Lelo inshita shimo pa kati ka lyashi lyobe kuti wayumfwo kukabila kwa kwalulo musenselo. Wayumfwo kuti ilyashi lyobe lilekokomoka mu kucishamo. Cinshi ico wingacita? Pano napo ukulanda kwabulo kulolesha pali autulaini kwaliwamapo. Kuti wayalule mibele ya fyebo fyobe ilintu ulelanda. Shani? Inshila imo kuti yaba ukuleko kulanda no kutendeko kubelenge lembo kufuma muli Baibolo. Nelyo pambi kuti wasangulo kulondolola kumo ukubo bwipusho, mu kuba no kupemwina kwa kukomailapo. Napamo kuti wafyantikamo icilangililo, ukuciteulwila ku fyebo fya kushinina ifili muli autulaini obe.

²³ Ishi nshila ishibomfiwa mu kati ka lyashi, kwena, shaba sha bakalanda babelesha. Lelo kuti wabomfya imfundo shimo shine mu kupekanya ifyebo fyobe mu kubangilila mu kupeelwa kobe ukwa lubali.

²⁴ Calisoswo kuti ukwalule shiwi kwaba ni ntwilo mu lyashi. Nga umusango walungama wabomfiwa kabili mu cipimo calinga, kuti kwaletako umundowendowe wakumanina ku fyebo fyobe no kufilenga ukuba ifya kutemuna kwi bumba lyobe.