Isambililo 36

Ukusondwelela Kwayana no Kupime Nshita

1-3. Ni shani wingalengo kusondwelela ukwampana no mutwe wa lyashi lyobe?

¹ Ico usosa mu kulekelesha ilingi e cibukishiwe ntanshi. E co ukusondwelela kwa lyashi lyobe kwawaminwo kupekanya kwabamo kusakamana. Kulingile ukutonta sana pa fishinka fikalamba ifyo ulefwayo kwibukishiwa no kulenga umutwe wa lyashi ukumfwika mu kufishapo. Pamo nge ca kufumamo ca fyonse fibili imipekanishishe yobe ne mipeelele fifwile ukucincimushe bumba ku kucitapo cimo. Ni kuli ici eko tulekucincisha ukusakamana lintu waisa pa “Ukusondwelela kwayana, ukufumamo cimo” pali formu wa Ukufunda kwa Milandile.

² Ukusondwelela ukwayampana mu kulungatana no mutwe wa lyashi. Pa mfundo pa fya kwampanyo kusondwelela ku mutwe wa lyashi, tuletubululo kuti upituluke mwi Sambililo 27. Ukusondwelela kobe takukabila kulondolola cipya cipya umutwe wa lyashi mu mashiwi yafulisha, nangula ca kuti abasambi bamo, no kucilisha abapya, limbi kuti bacisango kube ca kwaafwa; lelo kulingile ukuloshako kusakamana ku mutwe. Lyene, pa citendekelo ca mutwe wa lyashi mu kulungatana, langa ico ibumba lingacita.

³ Nga ca kuti ukusondwelela takuli ukwaampana ku mutwe wa lyashi, te kuti kupwishishishe ifyebo no kufikakanya pamo. Nelyo fye nga wabomfya ukusondwelela kwalungatana ukwa kusupula, ukupeelako imbali sha fishinka fikalamba, nalyo line ukwabulo kutwishika ukafwayo kulundako isentensi lya kulekelesha limo nelyo yabili, ukulumbulule mfundo ikalamba nelyo umutwe wa lyashi.

4-9. Mulandu nshi uo ukusondwelela kobe kulingile ukulanga bakomfwa bobe ica kucita?

⁴ Ukusondwelela kwalanga bakomfwa ica kucita. Apo ilingi line imifwaile yobe mu kulanda iba kucincimusha ukuti bakomfwa bacitepo cimo nelyo ukucincisho kuti bapokelele imimwene imo, mu kushininkisha, lyene, amatontonkanyo ya kusondwelela aya lyashi yalingile ukulenga ifyo fishinka ukumfwika. Imifwaile ikalamba iya kusondwelela, kanshi, yaba kulange bumba ica kucita no kubakoselesho kucicita.

⁵ Pali uyu mulandu, ukulunda ku kulenga imifwaile ya lyashi lyobe ukumfwika, ukusondwelela kulingile ukuba ukwacincila, ukushinina, amaka yakunta. Ilingi kuti casangwe fyo amasentensi yepi yaliwama mu kulumya ukusondwelela. Lelo, te mulandu ne mipangilwe ya masentensi, imilandu isuma iyo bafwile ukucitilapo cimo ilingile ukupeelwa, ukusanshamo no bunonshi ubo bukasangwa mu kucite fyo.

⁶ Ukusondwelela kulingile ukukonka mu kubamo amano icilondolwelwe mu lyashi. Muli fyo, cintu ulesosa mu kusondwelela kobe cili no kukunta ibumba lyobe ku kubombela pa cilondolwelwe kale mu mubili wa lyashi. Ukusondwelela kobe kukalenga cintu bali no kucita ukumfwika no kukomailapo pa kuti bakabombelepo pa cishinte ca fintu ifyo filandilwepo mu lyashi kabili bakakuntwa maka maka ku kucita cene pa mulandu wa kuluma kwa kusondwelela kobe.

⁷ Mu butumikishi bwa ku ŋanda ne ŋanda ukusondwelela ilingi takuba na maka. Ici cicitika lintu mwine ŋanda ashilangilwe mu kushininkisha ico tuleenekela wene ukucitapo, atemwa ukupokako lumo ulwa mpapulo, ukusumina ukuti tukabwelelako nelyo cimo icapalako.

⁸ Ukusondwelela pa mbali shipeelwa mwi sukulu na ko te kuti kube na maka nga kwasupula fye ifyebo mu kwanguka kabili takuseseshe ibumba ukucitapo cimo. Ulingile ukulandapo ifyo ifyebo fingabomfiwa, nelyo mu nshila imbi ifyebo filingile ukulangwo kuba ifya mutengo kwi bumba.

⁹ Bakalanda bamo bacisango kube ca kwaafwa nga nshi ukusondwelele lyashi ne fyebo fya mu Baibolo ifyaba no kusupula kwipi kwa lyashi lyonse, ukubomfya malembo ya mpikwe no mutwe wa lyashi pamo nge citendekelo ca kuko. Ukupitila mu kusupula ilyashi muli iyi nshila mu kuba na malembo yanono ukulandwapo nga fintu wingacita pa mwinshi, tawakalenge fye icishinka ca lyashi ukumfwika epela lelo kuti wapeele bumba icintu cimo ica kusenda no kubomfya ilyo balebwekeshapo ifishinka fipulilemo mu lyashi. Iyo e mifwaile ikalamba iya kusondwelela, kabili iyi nshila tayaba fye iyayana epela lelo mu kufumamo cimo ipwilikishe yo mifwaile.

**********

10-14. Peela imitubululo pa lwa butali bwa kusondwelela.

¹⁰ Ukusondwelela kwa butali bwalinga. Ubutali bwa kusondwelela tabulingile kupiminwa ku nkoloko, nelyo cingati ilingi ico e cicitika. Ukusondwelela kuba ukwa butali bwalinga nga ca kuti kuli ukwa kufumamo cimo kabili nga kwapwilikishe mifwaile ya kuko. E co, ukuyana kwa butali bwa kuko kulingile ukupiminwa ku fya kufumamo. Ici e co kafunda obe akacita lintu ulebomba pa “Ukusondwelela kwa butali bwalinga,” pali slipi wa Ukufunda kwa Milandile.

¹¹ Ku kulinganya ukusondwelela mu kwampana ku butali bwa fyebo fya mubili, mona ukusondwelela kwipi ukwe buku lyonse lya kwa Lukala Milandu nga fintu kusangwa pali Lukala Milandu 12:13, 14, kabili linganya kwene ne Lyashi lya kwa Yesu ilya pa Lupili no kusondwelela kwakwe pali Mateo 7:24-27. Pano pali imisango yapusana ibili no butali bwa kusondwelela, lelo yonse ibili ilapwishishisha imifwaile ya iko.

¹² Ukusondwelela takulingile ukuba ukwa kupumikisha kwi bumba. Amashiwi yalelandwa tayalingile fye ukusonta mu kumonekesha ku mpela ya lyashi, lelo yalingile na kabili ukukwata icishibilo ca kupwisha. Cintu wasosa ne nshila wacisoselamo filingile ukupwisho kulanda kobe. Tacilingile ukutwalilila mu kukanakabilwa. Nga ca kuti tauli na maka ya kukakilile lyashi lyobe capamo kabili nalyo line ukwikatilila ubuseko ukupulinkana ukusondwelela, lyene kulingile ukubombelwapo cipya cipya. Kucili nakulepesha.

¹³ Nga ca kuti uli kalanda uletendeka, ilingi calibe cawamisha ukupanga ukusondwelela kobe ukwaipipako ukucila pa kuntu uleyumfwa ukuti pambi e kwingakabilwa. Kupange ukwaanguka, ukwa kulungatika no kwashininkishiwa. Wileka kube ukwa mutatakuya.

¹⁴ Nga ulepeele lyashi limo pa malyashi yakonkana, nelyo nga ulelanda pa Ukulongana kwa Mulimo, lyene ukusondwelela kobe kukakakanyamo imitendekele ya lyashi lilekonkapo na muli fyo kuti kwaipipako. Nangu ni fyo, ulubali lumo na lumo lulingile ukukwato kusondwelela ukulepwilikisha imifwaile ya lyashi. Nga kwacite co, ninshi kuli ukwa butali bwalinga.

**********

15-18. Nga ukupime nshita takusakamenwe, cinshi cifumamo?

¹⁵ Ukupime nshita. Te butali bwa kusondwelela bweka bwacindama; ukupime nshita ya lubali lonse ulwa lyashi kwaliwamino kusakamanwa. Pali uyo mulandu “Ukupime nshita” lubali lwalembwa lweka pali slipi wa Ukufunda kwa Milandile.

¹⁶ Ukucindama kwa kupime nshita kwalinga mu lyashi takulingile kucefiwa. Nga ca kuti ilyashi lili ilyapekanishiwa bwino, ukupime nshita na ko ninshi kufwile kwalilangulukwapo, lelo nga ca kuti kalanda, mu kutukuta kwa kubikamo ifyebo fyonse, alye nshita, mu cituntulu talepwilikishe mifwaile yakwe. Ici ciba pa mulandu wa kuti abali mwi bumba kuti batendeko kusukasuka no kulolesha pa nkoloko shabo no kukanasakamana sana ku fintu alesosa. Ukusondwelela, ukulingile ukusanshamo umulimo wa fyebo no kukunta ifyakatama ku kupwilikishe mifwaile ya lyashi, kukalufiwa. Nelyo kwingapeelwa, ilingi line ibumba te kuti linonkelemo pa mulandu wa kuti kalanda nalye nshita.

¹⁷ Te bumba lyeka libipilwa lintu kalanda alye nshita, lelo na kalanda wine. Lintu amona ukuti inshita yakwe yaya ilepwa kabili nakwate fyebo ifingi, kuti aesho kufititikanya mu kucishamo, ukonaula amaka ya fiko. Ici ilingi cifumamo kubulwo kuilama. Ku lubali lumbi, nga kalanda asango kuti takwete fyebo fyakumanine fya kulanda mu nshita ipeelwe, mu kwesho kulefyako limbi kuti afilwo kukakanya no kupulumpunta mu mipeelele yakwe.

¹⁸ Ilintu calibe ca cine ukuti kangalila we sukulu kuti alangilila ku musambi lintu inshita yapwa, cilalenge nsoni, ku musambi na kwi bumba, lintu ilyashi lyaputulwa pa ntanshi talilapwa. Kalanda alingile ukukwata ubuseko bwakumanina mu fyebo fyakwe pa kufwayo kufipeela. Ibumba kuti lyayumfwa kwati bashiwa balepeelela mu mwela nga bafilwo kumfwo kusondwelela. Umo uyo lyonse alye nshita mu malyashi yakwe alangisho kuti talangulukilako bambi nelyo apeelo bushininkisho bwa kuti tapekanya.

19, 20. Mulandu nshi ukupime nshita kwacililamo kucindama pa Ukulongana kwa Mulimo na pa maprogramu ye bungano?

¹⁹ Lintu bakalanda bafulilako bakwete ulubali muli programu, ukupime nshita kwalinga kwalicindama nga nshi. Ku ca kumwenako, limbi kuti kwabako imbali shisano pa Ukulongana kwa Mulimo. Nga kalanda umo na umo alyako fye miniti umo pa nshita apeelwe, kuti calengo kulongana ukucila mu nshita pa maminiti yasano. Lelo umo na umo acilyako fye nshita panono. Ica kufumamo ca kuti limbi bamo kuti bafuma lintu ukulongana kushilapwa mu kuti basange basi wa kubwelela ku ŋanda, nelyo abanabo ba mu cupo abashasumina abeshile ku kusenda bamo ku kulongana kabili balengwo kupembelela pa nshita yalepa limbi kuti bakalifiwa. Ifya kufumamo kuli bonse tafiwama.

²⁰ Amafya na kabili kuti yabako nga ca kuti kalanda mu malyashi yakonkana tapwishishishe nshita yakwe ipeelwe. Nga ca kuti, ku ca kumwenako, munyina uupeelwe ilyashi lya maminiti 30 pali programu we bungano apwisha pa numa ya maminiti 20, kuti calengo kupumfyanya muli Programu nga ca kuti kalanda akonkelepo napamo tacibo waipekanya ukutendeka apo pene.

21-24. Londolola mu kwipifya impika shimo ukukuma ku kupime nshita ne filenga shene.

²¹ Kwena, utuntu tumo tumo utulenga ukulye nshita twaba kukwata ifyebo fyacishamo kufula. Ici cili cintu cimo icilingile ukulungikwa lintu ilyashi lilepekanishiwa. Nga ca kuti ifishinka fimbi, ifishinka fyabangililako pali formu wa Ukufunda kwa Milandile, nafishibikwa bwino ukufika pali ino nshita, nangu cibe fyo, ukupime nshita takwakabe ni mpika. Nga ca kuti kale kale walisambilila ifya kusoobolamo ifishinka fyobe ifikalamba no kupekanya autulaini walinga, ukasango kuti ukupima kusuma ukwa nshita kukakonkamo ukwine kweka. Ukupime nshita kulelangulukwa mupepi na ku mpela ya formu wa kufunda pantu ku cipimo cikalamba kwashintilila pa mibele yabangililako iya milandile iyo yalandwapo kale.

²² Ilingi impika mu kupime nshita yaba kulye nshita. Kalanda waipekanya bwino ilingi akwate fyebo fyafula ifya kufunda, lelo afwile ukusakamana mu kuti ebomfya ifyacila pa fyo inshita ipeelwe ingasuminisha.

²³ Nangu cibe ifyo, bakalanda abapya nelyo abashilabelesha inshita shimo balapelebela. Bakafwayo kusambilila ukubomfya mu kukumanina inshita ipeelwe. Ku kutendeka limbi kuti bacisango kube cakosako ukupima amalyashi yabo mu kuti yafike pa butali bwafwaikwa, lelo balingile ukutukusha ukupalama ku nshita ipeelwe ukufika apo bengapesha. Nangula ni fyo, kano nge lyashi lyashako inshita iikalamba ku nshita ipeelwe, ukupime nshita te kuti kumonwe ngo bunake nga ca kuti umusambi alipekenye no kupeele lyashi lyamumungwa bwino, ilya kwikusha.

²⁴ Nampo nga ukupime nshita kwa kwa kalanda kulingile ukulangulukwa ngo bunake nelyo iyo kuti capimwa ku kumone fyo imipeelele yaambukile bumba. Lintu kangalila we sukulu alangililo kuti inshita yapwa, umusambi alingile ukuyumfwo muntungwa ukupwisha sentensi yakwe. Nga ca kuti muli iyo sentensi kuti aleta ilyashi lyakwe ku kusondwelela kwa kufumamo cimo ica kuti ibumba lyaumfwo kuti nabomfwe lyashi lyamumungwa bwino, lyene ukupime nshita takulingile kulangulukwa ngo bunake.

25-29. Ni shani fintu umuntu engashininkisho kuti ilyashi lyakwe nalilinga bwino mu nshita?

²⁵ Ni shani fintu wingatunguluka mu ukupime nshita kwalinga? Icakatama caba kupekanya. Calicindama ukupekanya, te fyebo fye fyeka ifikaba mu lyashi, lelo ne mipeelele ya lyashi. Nga ca kuti kuliko ukupekanya kwakumanina ukwa mipeelele, ukupime nshita ilingi kukaba ukwalungika.

²⁶ Pa kutantike lyashi lyobe langilila mu kumonekesha ifili fishinka fyobe fikalamba. Pe samba lya cishinka cikalamba cimo cimo kuti wakwata utufishinka tunono utuli no kulandwapo. Tumo, kwena, kuti twaba utwacindama ukucila pa tunankwe. Ishiba ni tuli kwi tuli utwakatama ku lyashi kabili ni tuli kwi utwingafumishiwamo nga cingafwaikwa. Lyene nga ca kuti mu kati ka lyashi lyobe, wasango kuti inshita yaya ilepwa, kuti cabe cayanguka ukulanda fye ifishinka fikalamba no kufumyamo ifyacepako.

²⁷ Ici cintu cimo ico pe fye tufwaikwa ukucita mu butumikishi bwa mwi bala. Lintu twaya ku minshi ya bantu, nga ca kuti baikala no kukutika kuti twalanda kuli bene pa maminiti yafulilako. Lelo tulaba na kabili abaipekanya ukupeela lilya lyashi limo line mu musango wakamununwa, ukusenda fye nakalimo miniti umo nelyo babili nga cingafwaikwa. Ni shani tucita cene? Tulakwata mu muntontonkanya icishinka cesu ica mpikwe cimo nelyo ifingi ne fyebo fyacindamisha ifikabilwa ku kucafwilisha. Tulakwata na kabili mu muntontonkanya ifyebo fimbi ifya bucindami bwacepako ifingabomfiwa ku kutanununa ukulanshanya, lelo tuleshibo kuti lintu imibele yacifwaya ifi kuti fyafumishiwamo. Iyi mibombele imo ine kuti yakonkwa mu kupeele lyashi pa cisebele.

²⁸ Ilingi calibe ca kwaafwa kuli kalanda ukulemba mu mbali ya lyashi lyakwe ukulangisho bwingi bwa fyo aciba no kufimba lintu hafu wa nshita yakwe yapwa, nelyo, nga lyashi ilyalepako, limbi kuti afwayo kulyakanya mu fyakaniko fine. Lyene lintu apita pali ifyo fishibisho fya nshita pali autulaini wakwe, alingile ukubebeta inkoloko ku kumona ifyo alebomba. Inshita nga ileya ilemupwila, iyo e nshita ya kutendeko kufumyamo ifyebo fishicindamishe ukucilo kupembela ukufika ku kulekelesha no kutitikanya ukusondwelela na muli fyo ukonaula amaka ya kuko. Nangu cibe ifyo, cilapuusaula nga nshi nga kalanda lyonse alelolesha pa nkoloko yakwe nelyo nga ca kuti alecite fyo mu nshila yamonekesha nga nshi, nelyo nga aebe bumba ukuti inshita yakwe yacepa e co afwile ukwangufyanya ukupita mu fyebo fyakwe. Ici cintu cimo icili no kubombwapo mu nshila ya cifyalilwa ukwabulo kupumfyanye bumba.

²⁹ Pa kutunguluka mu kupime nshita mu kulinga mu lyashi lyonse cifwaya imitendekele ya butali bwalinga, ukuti icishinka ca mpikwe cimo na cimo cilelundululwa mu kwakanishiwa kwalinga, no kuti inshita yalinga iya kusondwelela ishaleko. Tacili cintu cimo icili no kulangulukwapo fye lintu wamono kuti inshita yalapwa. Nga ca kuti waibukila ulwa nshita ukufuma fye pa kutendeka, ica kufumamo cikaba mipeelele yaakanishiwa bwino.