Yehova Nani?

PA NUMA ya kupanse nshila mu mpanga yasapa mu Cambodia, Henri Mouhot, kapansa umwina France uwa muli ba 1800, asangile impembwe yasaalala iyashingulwike itempele. Cali cishawasha ca mapepo icakulisha mwi sonde icitwa Angkor Wat. Mouhot alimwene ukuti cilya cikuulwa icatabililwe na limbwelimbwe capangilwe na bantunse. Alembele ukuti: “Cakuulilwe na kakuula wa kale uwalamwike nga Michelangelo, kabili calikulisha ukucila icishawasha icili conse icasha abena Greece nelyo abena Roma.” Tatwishike nangu panono ukuti kwali kelenganya wa ici cikuulwa cishaikulila, nangu cingati calilekeleshiwe pa minshipendwa ya myaka.

Lelo, e fintu ne buuku lya mano ilyalembelwe iminshipendwa ya myaka iyapitapo nalyo lisosa ati: “Pantu ing’anda yonse yakuulwa kuli umo; lelo uwakuulile ifintu fyonse ni Lesa.” (AbaHebere 3:4) Bambi napamo kuti batila: ‘Imibombele ya filengwa na Lesa yalipusana ne fintu fyapangwa na bantunse.’ Nangu cibe fyo, te basayantisti bonse abasuminisha uko kupaasha.

Pa numa ya kusumina ukuti “mwaliba ubumi mu mibombele iyaba mu fintu ifipeema,” Michael Behe, inkonkani ya kwa profesa wa sayansi isapika pa fyo ifintu fipeema fibomba uwa pa Lehigh University, mu Pennsylvania, ku United States aipwishe ukuti: “Bushe imibombele iyaba mu fintu ifipeema kuti yaelenganishiwa mu mucetekanya?” Atwalilila ukusose fyo basayantisti nomba baleelenganya ukwalula ifya kutendekelako mu fintu ifipeema ukubomfya inshila pamo nga sayansi ya kwalula imfyalo. Cine cine, ifintu ifipeema ne fishipeema kuti “fyapangwa”! Pa numa ya kubebeta insandesande shacepesha, Behe amwene imibombele iyapikana icipesha mano iyakwata ifiputulwa ifibombela pamo fyaelenganishiwa ne fintu ifyo ifyafwana pa kuti fibombe. Asondwelele shani? Atile: “Icafumamo muli uku kubombesha kwalundwapo ku kufwailisha kwa nsandesande, ukufwailisha ukwambila ku tuntu utunono nga nshi kuli bushininkisho bwaumfwika, ubwalondoloka bwino ubwa kuti ‘ulusandesande, lwaelenganishiwe fye!’”

Bushe nani kanshi Kelenganya wa fintu fyonse ifi ifyapikana?

Bushe Kelenganya Nani?

Icasuko cisangwa mwi buuku lya mano ilyakokwesha ilyambwilwe mu kubangilila, e kuti Baibolo. Mu mashiwi ya kwiswila, Baibolo ilatweba mu nshila yaanguka kabili iyaumfwika ulwa waelengenye ifintu fyonse ukuti: “Ku kutendeka Lesa alengele umuulu na pano isonde.”—Ukutendeka 1:1.

Lelo pa kuti aipusanyeko kuli bambi abetwa ati baLesa, Kabumba alishibisha ishina lyakwe ati: “E fyo asosa Lesa Yehova, uwalenga . . . imyulu, uwasasapule calo ne fifumamo uupeelo mupu ku bantu ababapo.” (Esaya 42:5, 8) Ishina lya kwa Lesa uwaelengenye ububumbo bonse, na baume na banakashi pe sonde ni Yehova. Lelo bushe Yehova nani? Ni Lesa wa musango nshi? Kabili mulandu nshi mulingile ukumumfwila?

Ubupilibulo bwe Shina Lyakwe

Ica ntanshi, cinshi ishina lya kwa Kabumba, Yehova, lipilibula? Ishina lya bulesa lilembwa mu filembo fine mu ciHebere (יהוה) kabili limoneka imiku mupepi na 7,000 mu malembo ya ciHebere mu Baibolo. Ili shina litontonkanishiwa ukuba umusango wa verbu wa ciHebere ha·wahʹ (“ukuba”) ulenga ukuti kube cintu. Kanshi ishina Yehova lipilibula ukuti “Uulenga Ukubako.” Mu mashiwi yambi, mano mano Yehova ailenga ukuba fintu alekabila ukuba pa kuti engacita imifwaile yakwe. Kuti aba Kabumba, Kapingula, Umupusushi, Katungilila wa Bumi, kabili kuti ailenga ukuba na fimbi pa kuti afikilishe amalayo yakwe. Ukulundapo, verbu wa ciHebere ukulingana no lulimi alangilila icintu icicili cilefikilishiwa. Ici cilelangililo kuti Yehova acili aleilenga ukuba kafikilisha wa malayo alaya. Cine cine, ni Lesa wa mweo!

Imibele ya kwa Yehova Iyapulamo

Baibolo ilondolola Kabumba kabili kafikilisha wa malayo alaya ukuti aba muntu twingafwaisha ukutemwa. Yehova umwine asokolwele imibele yakwe iyawamisha no kusoso kuti: “Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka; uusungila aba makana uluse, uulekelela amampuulu no bupulumushi no lubembu.” (Ukufuma 34:6, 7) Yehova aishibikwa nga Lesa wa luse. Ishiwi lya ciHebere ilyabomfiwa pano kuti na kabili lyapilibula “ukutemwa ukwa cishinka.” Yehova muli bucishinka alatwalililo kutemwa ifibumbwa fyakwe ilyo alefikilisha imifwaile yakwe iishaiwamina. Bushe te kuti mumfwe bwino ukutemwa kwa musango yo?

Na kabili Yehova alakokolo kukalipa e lyo alalekelela bwangu ifilubo fyesu. Cilomfwika bwino ukuba no muntu uushifwailisha ifilubo lelo uwaitemenwa ukutwelela. Nalyo line, tacilepilibulo kuti Yehova alatekelesha ububifi. Asosele ati: “Ine Yehova natemwo bupingushi [“ubulungi,” NW], napato kwiba no bupondamishi.” (Esaya 61:8) Nga Lesa watemwa ubulungi, takasuminishe ababembuka ku mufulo ukutwalilila mu bubifi bwabo. E co kuti twashininkisho kuti mu nshita yakwe iyalinga, Yehova akafumyapo ulufyengo lonse ulwaba mu calo conse.

Amano yalakabilwa pa kulinganya bwino bwino imibele ya kutemwa no bulungi. Mu mibombele yakwe kuli ifwe, Yehova alalinganya iyi mibele ibili mu nshila iyawamisha. (Abena Roma 11:33-36) Na kuba, amano yakwe kuti yamonwa konse konse. Ifipapwa fya bubumbo filashininkishe co.—Amalumbo 104:24; Amapinda 3:19.

Nalyo line, ukukwata fye amano takwakumanina. Pa kucita fintu alefwaya, Kabumba afwile ukukwatisha amaka. Baibolo imusokololo kuti alikwatisha maka. Itila: “Inwineni amenso yenu mu muulu, moneni; ni ani uwalengele intanda ishi? Untu afumya umulalo wa shiko mu mpendwa . . . Pa kuti afulisho kukosa . . . takubulapo nangu lumo.” (Esaya 40:26) Cine cine, Yehova “afulisho kukosa” ku kucita ukufwaya kwakwe. Bushe imibele ya musango yo tailelenga ukuti mutemwe Yehova?

Ubusuma bwa Kwishiba Yehova

Yehova ‘talengele [icalo] icimfulumfulu,’ lelo “acibumbile ku kwikalwamo” na bantunse ababa ifibusa fisuma ifya kwa Yehova. (Esaya 45:18; Ukutendeka 1:28) Alasakamana ifibumbwa fyakwe ifya pe sonde. Alengele abantunse batendeke ubumi bwapwililika mu mushi wapala ibala, e kuti paradise. Lelo abantunse balelyonaula kabili ico cilakalifya Yehova nga nshi. Nalyo line, ukulingana na fintu ishina lyakwe lipilibula, Yehova akafikilisha imifwaile yakwe iya pa kutendeka intu akwatila abantunse ne sonde. (Amalumbo 115:16; Ukusokolola 11:18) Akabwesesha Paradise pe sonde ku bantunse abaitemenwa ukumumfwila nga bana bakwe.—Amapinda 8:17; Mateo 5:5.

Ibuuku lya kulekelesha ilya Baibolo lilondolola ifyo imikalile ikaba intu mwingaipakisha muli ilya Paradise. Litila: “Akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka; pa kuti ifya ntanshi nafiya.” (Ukusokolola 21:3, 4) Iyo e mikalile yawamisha Yehova afwayo kuti mukaipakishe. Mwandi ni Wishi umusuma! Bushe muli abaitemenwa ukusambilila ifingi pa lwa wene na fintu afwaya mucite pa kuti mukekaleko mu Paradise?

Amalembo yonse ayambwilwe yafumine mu Baibolo wa Cibemba, kano nga calangililwa mu kupusanako.