Isambililo 29

Ukuwamyako Ishiwi

ABANTU balakumwa sana ku fisoswa e lyo ne nshila fisoselwamo. Nga ca kutila uulelanda na imwe akwata ishiwi lisuma, ilya citemwishi, ilya bucibusa, kabili ilya cikuuku, bushe tamufwaisha ukukutika ukucila nga ca kutila ishiwi lyakwe lyaba ilya fye nelyo ilyakauka?

Ukukwata ishiwi lisuma takwashintilila fye pa kuwamye shiwi. Kuti casanshamo no buntu bwa umo. Ilyo umuntu alelunduluka mu kwishiba icine ca mu Baibolo no kucibomfya, kuti caishibwa ukuti alealuka nga mwaumfwa imilandile yakwe. Imibele ya bukapepa pamo ngo kutemwa, ukusekelela, ne congwe ilomfwika mwi shiwi lyakwe. (Gal. 5:22, 23) Nga cine cine naangwa abo alelandako, kuti caumfwikila na kwi shiwi lyakwe. Nga ca kuti alatasha ukucila ukuilishanya, cikomfwika mu mashiwi alebomfya na mu myumfwikile ye shiwi. (Inyimbo 3:39-42; 1 Tim. 1:12; Yuda 16) Nga ca kuti umo aleituntumba, nakosa mu kanwa, alelengulula, nelyo nakaluka, e lyo umbi ali uwaicefya, uwatekanya, uwa cikuuku, kabili uwa kutemwa, kuti mwaishiba ubupusano nangu nga tamumfwa ululimi alelanda.

Inshita shimo icilenga ishiwi ukulubana napamo bulwele ubwaonawile umukolikoli nelyo ubulema bwa cifumanda. Amafya ya musango yo kuti yaba ayabi ica kuti teti yalungikwe muli buno bwikashi. Lelo, ukusambilila ukubomfya bwino ifilundwa fya kulandilako kuti kwamwafwa ukuwamyako ishiwi.

Pa kubala fye calicindama ukwishiba ukuti amashiwi ya bantu yalipusanapusana. Ubuyo bwenu te bwa kufwaya ukupashanya ishiwi lya umbi iyo. Lelo, wamyeni ishiwi lyenu ukufika apo lingapela ukuwama, ne myumfwikile ya liko iyo ine. Cinshi cingamwafwa ukucite fi? Kwaba ifya kwafwa fikalamba fibili.

Imipeemene Isuma. Nga mulefwaya ukuwamya sana ishiwi, mulekabila umwela uwingi pamo ne mipeemene isuma. Ukwabule fi, ishiwi lyenu kuti lyaumfwika ilyatompoka, kabili imilandile kuti yaba iya kuputawisha.

Ukukula kwa cifuba te kutila bapwapwa e ko bakulila; cakula fye umulandu wa mafupa ya pa fipeya. Lelo bapwapwa bakulila pa muulu fye wa lukoma. Ulukoma lwaikata ku mbafu shabela mwi samba, kabili e lwalekanya icifuba ne nkombe.

Nga mwaingisha fye umwela unono pa kupeema, ukapwa bwangu bwangu. Ishiwi lyenu talyakabe na maka, kabili mukanaka bwangu. Pa kupeema bwino, mulingile ukwikala nelyo ukwiminina abaololoka no kubwesha ifipeya ku numa. Lintu muleingisha umwela pa kuti mulande, mwilawingisha fye mu lubali lwa pa muulu ulwa cifuba. Intanshi lekeni umwela wisule mu lubali lwa kwi samba ulwa bapwapwa. Ilyo waisulamo, ulubali lwa pe samba ulwa mbafu luli no kutanunukila mu mbali. Ilyo line, no lukoma luli no kuselela pa nshi, male male ukusunka inda na mala, ica kuti mwaumfwa no mushipi nelyo ica kufwala calafyenta pa mala. Lelo bapwapwa tababa mu nda; baba mu mbafu. Ku kwesha, bikeni ukuboko kumo pa mbafu sha ku kuso kumbi ku sha ku kulyo lwa mwi samba. Nomba peemesheni. Nga mulepeema fye bwino, tamwalebwesha pa mala no kwimya ifipeya. Lelo, mukomfwa fye imbafu shileya pa muulu no kukula.

Nomba, bombeleni pa kufumya umwela. Mwionaula umwela pa kuuleka ufume fye ulubilo. Ufumyeni panono panono. Mwiesha ukuucilikila ukupitila mu kukosha umukoshi. Ici cikalenga ishiwi ukumfwika ilya kutintilila nelyo ilyatwa. Amaka yafuma mu micincili ya mu nda na pa kati ka mbafu e yasunka umwela ukuufumya, ilyo ulukoma lwena e lulenga umwela ufume bwangu bwangu nelyo panono panono.

Nga fintu fye uwa lubilo aipekanishisha ukubutuka, e fyo na kalanda afwile ukwishiba bwino imipeemene ukupitila mu kwesha lyonse. Iminineni abaololoka ne fipeya ukulola ku numa, ingisheni umwela uwingi wisule muli bapwapwa kabili ufumyeni panono panono no kulapenda amanambala ukufika apo mwingapesha ilyo mulefumya umwela. Lyene esheni ukubelenga mu kupongomoka ilyo mulepeema ifi fine.

Nenuneni Imicincili Itintiike. Na cimbi icingalenga ishiwi ukuwama ni ci—ukukakuka! Nga namukakuka pa kulanda kuti mwapapa ifyo ishiwi lingawaminako. Umuntontonkanya no mubili fifwile ukukakuka, pantu umuntontonkanya nga naukanshika ne micincili ilatintika.

Pa kuti umuntontonkanya utekanye, mufwile ukumona bwino abantu mulelandako. Nga mubakumenye fye mu butumikishi bwa mwi bala, ibukisheni ukuti nangula mwasambilila Baibolo pa myeshi fye inono, mwalishiba ifyacindama ifingi pa lwa bufwayo bwa kwa Yehova ifyo mwingabebako. Kabili ico muleila ku myabo ni co balekabila ukwafwa, nampo nga nabeshiba nelyo iyo. Lubali lumbi, nga mulelanda mu Ng’anda ya Bufumu, abengi mwi bumba bantu ba kwa Yehova. Fibusa fyenu, kabili tabalefwaya mufilwe. Pano isonde ponse, ni fwe fweka ilingi fwe balanda kwi bumba lya bucibusa kabili ilya kutemwa.

Nenuneni imicincili ya pa mukoshi ukupitila mu kulaibukisha iyo micincili no kufwaya ukuinenuna. Ibukisheni ukuti utuminofu twe shiwi tulatetema ilyo papita umwela. Imyumfwikile ye shiwi ilaaluka ilyo imicincili ya pa mukoshi iletintika nelyo ukunenuka, kwati fye fintu imyumfwikile ya cilimba ca nsale (guitar) yaluka ilyo yatintika nelyo ukunenunwa. Ilyo mwanenuna utuminofu twe shiwi, ishiwi lyumfwika ilya pa nshi. Ukunenuna imicincili ya pa mukoshi kulalenga ne myona ukushinkuka, kabili ici cikafwilisha sana ishiwi lyenu.

Lekeni umubili onse ukakuke—amakufi, amaboko, ifipeya, umukoshi. Ici cikafwilishako ishiwi ukufika apatali. Ishiwi likafika apatali nga ca kuti umubili onse waba nge ca kupoosa ishiwi, lelo nga naukanshika, ishiwi talyakafike apatali. Iciunda ce shiwi, icipangwa ku mukolikoli, cilatanukila na mu fipunda fya mu myona na mu cifuba, mu meno, mu muulu wa kanwa, na mu mpito sha ku mukoshi. Ifi fyonse e fikapima apo ishiwi likafika. Nga mwaikata palya patanukila iciunda ca cilimba ca nsale, iciunda cikomfwika ica kashiminina; ica kutanuna iciunda tacifwile ukwilikishiwapo nga cili no kutanununa iciunda ukufika apatali. E fyo caba na mu mafupa ya mu mubili, ayaikashiwa ku micincili. Nga mulesansula bwino ishiwi mukalaalula bwino ishiwi no kulekanyalekanya imilandile ukulingana no kuyumfwa kwa ku mutima. Cikangukila ibumba ilikalamba ukumumfwa ukwabula ukuti mupunde.

IFYO ISHIWI LIPANGWA

Icilenga ifiunda fya mashiwi fyonse caba mwela ufuma kuli bapwapwa. Bapwapwa babomba nge myuba iisunka umwela ukupita pa mukoshi no kwingila mu mukolikoli, uwaba pa kati ka mukoshi. Mu mukolikoli, mwaba utuminofu tubili utwalepa mu butali. Utu twine e tufumya iciunda. Utu tuminofu tubili tulesula no kucilika apapita umwela mu mukolikoli pa kuti umwela uleingila no kufuma, na pa kuti muli bapwapwa mwiingila fiko. Ilyo tulepeema fye, takuba iciunda cipangwa ilyo umwela ulepita pali utu tuminofu. Lelo ngo muntu alefwaya ukulanda, imicincili ilatinta utu tuminofu twe shiwi, kabili tulatetema ilyo umwela ulefuma kuli bapwapwa ulepeka pali twene. E cilenga kube iciunda.

Utu tuminofu twe shiwi nga twatintika sana, e lyo tucilamo ukutetema ne co cilenga ifiunda ukufuma ifyatwa. Lelo nga ca kuti twanenuka sana, ifiunda fiba ifya pa nshi. Pa numa ya kufuma mu mukolikoli, iciunda cingila ku muulu wa mukoshi, ukuya ku kalikoliko. E lyo cafumina mu kanwa na mu myona. Umu nomba e mulundwako ifiunda finono fimo ifyalula, ukukusha, no kukosha ishiwi lifumine mu kati. Mu muulu wa kanwa pamo no lulimi, ameno, imilomo, ne ncendwa filabombela pamo ku kumumunga ici ciunda ica kuti ififuma nomba fiba mashiwi yomfwika bwino bwino.

Ishiwi lya muntu lyaba cipapwa, takwaba icili conse icapanga umuntunse icingalingana ne shiwi lya muntu ku kwalukaaluka. Ishiwi kuti lyaumfwika nga umuntu ali no mutembo ku mutima, nga nanakilila nelyo nga nakaluka, nangu nga ali no lupato lwabipa. Nga ca kuti ishiwi lyalafuma bwino kabili mwasambilila ukulanda bwino, kuti lyalaaluka mu kupusanapusana e lyo no kulanda imilandile ingafika abantu pa mitima.

UKUCIMFYA AMAFYA YAMO

Ishiwi lya pa nshi. Ishiwi lya pa nshi te kutila e lyanakilila. Nga ca kuti lilalukaaluka bwino, bambi kuti batemwa ukukutikako. Pa kuti bambi bomfwe, ishiwi lifwile ukuba ne ciunda calinga.

Nga mulefwaya ishiwi lyenu lilefika apatali, mufwile ukusambilila ifya kucita pa kuti ishiwi lilefika apatali. Pa kucite ci kano mwaishiba ifya kulenga umubili onse ukukakuka, ukulingana ne filandilwe muli lino isambililo. Ukulenga umubili wenu ukukakuka pamo no kulabelesha ukulaing’wing’winsha. Imilomo ifwile ukukumyanya fye panono, te kwikatana pamo mu kukosa. Ilyo muleng’wing’winsha, mufwile ukumfwa na mu mutwe na mu cifuba muletetema.

Inshita shimo icingalenga ishiwi ukunakilila atemwa ukutwa kulwala nelyo ukukanalaalisha. Kwena, ico nga capita ishiwi likawama.

Ishiwi lyatwa sana. Nga ca kuti utuminofu twe shiwi twatintika sana ishiwi lilatwa. Nga ca kuti ishiwi lileumfwika ilya kutintilila bakomfwa na bo e fyo bakaba. Nga mwanenuna imicincili ya pa mukoshi pa kuti utuminofu twe shiwi tunenuke, kuti mwacefyako ishiwi. Esheni na maka, ukubelesha ukucite fi lyonse ilyo mulelanda na umo. Ukupeemesha na ko kulaafwa.

Ishiwi lyumfwika kwati mulelandila mu myona. Inshita shimo icilenga myona ukucilika, lelo ilingi line te fyo ciba. Inshita shimo umuntu nga alenga imicincili ya pa mukoshi na mu kanwa yatintika sana, alacilika ifipunda fya mu myona e kuti umwela te kuti upite bwino. Ici cilenga mu myona muletetema. Mufwile ukukakuka nga tamulefwaya cibe fi.

Ishiwi lyakauka. Abengi tabankulako bwino kwi shiwi lya musango yo. Kuti lyalenga abengi ukufwaya ifya kuipokololako pa kwasuka.

Inshita shimo, icingafwa uwa musango yo caba kutwalilila ukwesha ukwalula ubuntu bwakwe. (Kol. 3:8, 12) Nga mwalicita ifyo, ukubomfya fimo ifingaafwa ukuwamya ishiwi kuti kwamwafwa. Nenuneni pa mukoshi ne ncendwa. Ici cikawamya ishiwi kabili likaba ilyashikimikwa bwino pantu talyakalefumina mu meno.