Icipandwa 7

Kuti Nacita Shani nga Nshatemwa Ifyo Imoneka?

Bushe ilingi line nga wailolesha mu cilola tautemwa ifyo umoneka?

□ Ee □ Iyo

Bushe walitontonkanyapo pa kuya kuli badokota abaishiba ukubombela pa mibili ya bantu pa kuti ulemoneka bwino, nangu ukutontonkanya pa kutampa ukulalya fye panono pa kuti waondako?

□ Ee □ Iyo

Finshi ifyo wingatemwa ukwaluka ku mubili obe? (Shila pa fyo wingatemwa ukwalula.)

Umushinku

Ubukulu bwa mubili

Ifyo inkanda imoneka

Ifyo nafina

Umushishi

Ishiwi

NGA ca kuti ifipusho fya kubalilapo fibili waswike ukuti ee, e lyo washila na pa fintu fitatu nangu ukucilapo pa cipusho ca butatu, wilamona kwati na bonse e fyo bakumona: Nalimo abantu tabamona ukuti walibipa nge fyo we mwine uimona. Abantu abengi balacilamo sana ukusakamana pa fyo bamoneka. Na kuba, mu fyalo fimo umo bamo bafwailishe, basangile ukuti ukwina sana e ko abakashana abengi batiina ukucila fye ne fyo batiina inkondo ya fyanso fyakalipisha, nangu ifyo batiina ubulwele bwa kansa, nelyo ifyo batiina ukufwilwa abafyashi babo!

Kwena ca cine ukuti ifyo umoneka nalimo kuti fyalenga waisuula nangu iyo, kabili ifyo fine e fyo na bambi bengalakumona. Maritza, uuli ne myaka 19, alandile ukuti: “Ilyo nalekula, bankashi nandi babili bali abayemba icine cine, lelo ine nalinine sana. Ilyo nali pa sukulu, abantu balenseka sana. Bamayo mwaice na bo, banjinike ishina ilya kuti citumbo, kabili ili shina e lyo bainikeko na kabwa kabo akacililemo ukwina!” E fyo cali na kuli Juli, uuli ne myaka 16. Alandile ukuti: “Umwana we sukulu munandi umukashana aalenseka sana ati naali na meno ayakulu kwati ni kalulu. Nangu ca kuti nshalepoosako sana amano, naleumfwa ububi, na ino ine nshita ndomfwa insoni pa fyo ameno yandi yaba!”

Bushe Ulabika Sana Amano ku fyo Umoneka?

Kwena tacabipa ukubika amano ku fyo umoneka. Na kuba, Baibolo yalilanda pa banakashi na baume bamo abalemoneka bwino, pamo nga Sara, Rakele, Yosefe, Davidi, na Abigaili. Baibolo yalanda ukuti Abishagi aali umwanakashi “uwayemba nga nshi.”—1 Ishamfumu 1:4.

Nomba abaice abengi balacilamo ukubika amano ku fyo bamoneka. Abakashana bamo baishiba ukuti nga balefwaya balemoneka bwino bafwile ukoonda, kabili nga bamona ne fikope fiba muli bamagazini ba muno nshiku bamona kwati ifyo batontonkanya ukuti abantu bonse bafwile fye ukuba abaonda fishinka. Nangu ca kuti balishiba ukuti filya fikope bafiwaminisha fye pa makompyuta no kuti balya bantu abaonda balaicenga ifya kulya pa kuti boonde, bena ifi fyonse ifyo baishiba tabafibikako na mano! Kwena nga uleilinganya ku fikope fya bantu ifiba muli bamagazini kuti calakukalipa. Nomba tutile paliba icalenga ukuti witemwa ifyo umoneka, kuti wacita shani? Intanshi ulingile ukwishiba icishinka pa fyo umoneka.

Bushe Ifyo Uimona Fyalipusana ne fyo Waba?

Bushe walitala auimonapo mu cilola icishaba bwino? Nga wailolesha nalimo kuti wamoneka kwati waliina sana nangu kwati walyonda sana ukucila ifyo we mwine waba. Nomba kwena ifyo uimona te fyo waba.

Na baice abengi ifyo baimona fyalipusana sana ne fyo baba. Umfwa ifyo bamo basangile pa numa ya kufwailisha: Pa bakashana 100, paali 58 abaleti nabacilamo ukwina, nomba icishinka cali ca kuti 17 fye e bacililemo ukwina. Mu kufwailisha na kumbi ukwa banamayo 100, casangilwe ukuti 45 balemona kwati balicililemo ukwina kanshi ninshi baali abaonda icine cine!

Bamo abafwailisha pa fintu, batila abakashana abengi abasakamana ukuti balicilamo ukwina tabalingile no kulasakamana. Kwena ici cishinka nalimo te kuti ucitemwe nga ca kuti iwe walina. Nga walina sana, ninshi cinshi calenga?

Nalimo pali abo wapala mu lupwa. Abantu bamo bafyalwa fye abaonda. Nomba nga pali abo wapala ukwina, ninshi ni fyo fine, te kuti onde nakalya. Nangu tawinine no kwina uli fye uwalinga umubili, ukalamoneka kwati naucilamo ukwina. Ukutukushako umubili e lyo no kusala ifya kulya kuti fyakwafwa, nomba na lyo line nga ca kuti wafyalwa fye uwaina, ninshi te kuti onde.

Cimbi icingalenga, kwaluka kucitika ku baice fye bonse ilyo balekula ukuba abakalamba. Umukashana nga atampa ukukula, amafuta yalafulilako sana mu mubili ukucila ifyo yaali ilyo talatampa ukukula. Ilingi line, nga waya ulekula te kuti ulemoneka fimo fine, nalimo kuti ilyo wali ne myaka 11 nangu 12 walicililemo ukwina, nomba cilya wakula, kuti walamoneka umukashana wayemba fye bwino. Nomba tutile icalenga ukuti ucilemo ukwina mulandu wa kulya ifya kulya ifilenga umuntu ukwina bwangu nangu limbi mulandu wa kuti tautukushako umubili, kuti wacita shani? Inga ca kutila kwena ulingile fye ukondako pa kuti ubumi bobe bube bwino, kuti wacita shani?

Inshila Isuma iyo Wingapwishishamo Ubwafya

Baibolo yalilanda ukuti cisuma ‘ukutekanya.’ (1 Timote 3:11) E ico inshita ya kulya nga yafika wilakaana ukulya nangu ukulalya fye utunono sana. Nalimo inshila ingawama nga ulefwaya ukoonda, kulalya ifya kulya fya mulyo e lyo no kulatukushako umubili.

Taulingile ukulalya nga filya abafwaya fye ukoonda balya. Bamo balanwa umuti uulenga ku mukoshi ukufiita nga bamona ifya kulya; lelo umuye nshiku umubili ulabelela, ica kuti balafwaya ifya kulya na kabili. Limbi na lyo nga wanwa uyu muti, ifya kulya mu mubili kuti fyaleka ukusunguluka bwangu ica kuti wacililako no kwina, e lyo no kulwala limbi kuti walwala, kuti walaumfwa ulunshingwa, umulopa kuti watampa ukulabutukisha, umutima ukulakulunkunta, e lyo limbi kuti umuti wabelela mu mubili ica kuti lyonse walafwaya fye ukulaunwa. Nangu fye muti uufumya amenshi mu fya kulya ifili mu mubili nangu ulya ulenga ifya kulya ukusunguluka bwangu, na o wine kuti waleta amafya nga aya twalandapo.

Nomba nga ca kuti ulefwaya umubili ulemoneka bwino kabili ulekwata na maka, ufwile ulelya fye ifya kulya ifyalinga, no kulatukushako umubili lyonse. Nga ca kuti uletukushako umubili imiku iingi cila mulungu, ala ukamona ifyo ubumi bobe bukawama. Limbi ifyo wingalacita fye pa kutukusha umubili, kulakumpauka pa kwenda nangu ukuninika no kutentemuka umulundu.

Wilatiina Ukwina ica Kuti Walatiina no Kulya!

Abaice bamo abafwaisha sana ukoonda, balakwata ubwafya ubukalamba ubwa kukanalya, pa kuti bekeena. Masami uo ba-afwilishe pa myeshi ine pa kuti ubwafya bwa kutiina ukulya bupwe, alandile ukuti: “Abantu nga banjeba ukuti ‘ulemoneka bwino,’ intontonkanya ukuti nalimo icalenga mulandu wa kuti nintampa ukwina na kabili. Nga banjeba ifi, ala ndalila sana ica kuti nalatontonkanya no kuti ‘Kanshi nga ndi nga filya nali imyeshi 4 iyapitapo!’”

Umuntu kuti atampa ukulatiina ukulya ukwabula no kuti umwine eluke. Umukashana nalimo kuti alafwaya ukulasala ifya kulya pa kuti nalimo ondeko panono. Lelo nga aondako ukulingana ne fyo alefwaya, kuti alafwaya ukondelako na kabili. Nalimo nga ailolesha mu cilola kuti alatila: “Na nomba ncili fye uwaina!” Kuti afwaya ukuti ondeleko na kabili. Mukwai kuti muleti alalekela apa, awe nakalya, aya fye aleonda. Icishele alafwaya fye ukuba uwaonda, atendeka no kulatiina ukulya pa kuti ekeena na kabili.

Nga ca kuti uleumfwa kwati uli no bwafya bwa kutiina ukulya nangu nga ca kuti imiliile yobe yalifulungana, ulingile ukwebako abengakwafwa. Kuti waebako abafyashi nangu umukalamba umbi uwa cishinka uo umfwana nankwe. Ipinda lya mu Baibolo lyalanda ukuti: “Ukutemwa kwa kwa cibusa wa cishinka takupwa, kabili uyu cibusa ni munyina uufyalwa ilyo kuli ubucushi.”—Amapinda 17:17.

Ukuyemba kwa Cine Cine

Kwena, nga wabelenga fye Baibolo yonse tawakasange apo ikomaila pa kuyemba nangu pa fyo umuntu amoneka. Lelo icilenga ukuti Lesa atemwe umuntu nangu emutemwa, mutima wakwe.—Amapinda 11:20, 22.

Tontonkanya pali Abishalomu, umwana wa Mfumu Davidi. Baibolo itila: “Mu Israele monse tamwali umuntu uwatashiwa ku kuyemba nga Abishalomu. Ukufuma pa nyantilo sha lukasa lwakwe ukufika ku mutwe, tamwali kalema muli ena.” (2 Samwele 14:25) Nomba uyu wine mulumendo wayemba, aali ni ncenjeshi ya kantu. Icilumba no kufwaisha bukateka kwalengele ukuti alefwaya ukupoka bukateka bwa mfumu yasontelwe na Yehova. E ico, Baibolo tayalanda amashiwi ayasuma pali Abishalomu, lelo yamulondolola ukuti aali muntu wabula icishinka, uwa lupato ulubi, kabili inkomi.

Icikalamba ca kuti ‘Yehova aceeceeta imitima’—talolesha ku fyo umukashana acepa pa mala nangu pa fyo umulumendo apamfuka bwino. (Amapinda 21:2) E ico, nangu tacabipa ukulamoneka bwino, icacilapo ukucindama mutima obe. Na kuba nga ca kuti ulekonka ifyo Yehova afwaya, uli no kuyemba mu menso ya bantu ukucila ne fyo wingayemba nga ca kuti umubili obe wali uwaololoka bwino nangu nga ca kuti walicepa pa mala!

BELENGELAPO NA FIMBI PALI ILI LYASHI MWI BUUKU 1, ICIPANDWA 10

ILEMBO

“Umuntunse amona fye ifimoneka ku menso; lelo Yehova ena, amona mu mutima.”—1 Samwele 16:7.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga ca kuti ulefwaya ukondako . . .

● Wilakana ukulya ifya kulya fya lucelo. Nga tauliile, ninshi insala wingomfwa kuti yalenga waisalya ifya kulya ifingi ukucila ifyo wingalya nga wacilya ulucelo.

● Ulenwa ameshi ayengi ilyo taulatampa ukulya. Nga wanwa amenshi ninshi te kuti ulye ifya kulya ifingi.

NAWISHIBA . . . ?

Abantu bamo abaishiba sana ifyo umubili ubomba batila nga ca kuti taulelya pa kuti ondeko, umubili obe kuti waleka ukulasungulula bwangu ifya kulya pantu ninshi wabelesha ukulaumfwa kwati ifya kulya tapali, nomba nga caba ifi, kuti calenga umuntu ukwina na kabili!

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Nga ndefwaya ukuisakamana bwino mfwile ukucita ifyakonkapo ․․․․․

Pa kuti ndetukusha bwino umubili ifyo mfwile ukulacita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Bushe umfwa shani pa fyo umoneka?

● Finshi wingacita pa kuti ulemonekako bwino?

● Finshi wingeba umunobe uo imiliile yakwe yafulungana?

● Finshi wingeba umwaice obe pa kuti tacililemo ukusakamana pa fyo amoneka?

[Amashiwi pe bula 69]

“Abantu baalenseka sana ukuti nine ntumbu menso. Umuye nshiku nalilekele ukulafulwa e lyo kabili nalishibe ukuti nalikwata ne mibele isuma. Nomba nalishiba ukuti na ine ifi fine e fyo naba tapali ifyo ningacita. Ifi fine naba e fyo naba.’’—E fyalandile Amber

[Icikope pe bula 68]

Ifyo uimona kuti fyaba nga filya ciba nga walolesha mu cilola icishaba bwino