Ubushininkisho bwa Bukata bwa kwa Solomone

UKULINGANA no kupende nshita kwa Baibolo, Imfumu Solomone atekele Israele ukufuma mu 1037 B.C.E. ukufika mu 998 B.C.E. Mu ca kusekesha, icitabo ca The Archaeology of the Land of Israel, ica kwa Profesa Yohanan Aharoni, cisokolola ifyo ukulunduluka kwa kwaluka mu kutumpuluka kwa bena Israele kwacitike “mupepi na 1000 B.C.E.”

Ica kumwenako cimo icapeelwa na Aharoni cili bushininkisho bwa malinga ya musumba ayakosa ayakuulilwe na mabwe yakalamba “ayaputulwa mu matafwali yataliyatali, aya mbali shine, ayasuntinkanishiwa pamo mu kulungika.” Mu kucilana, mu fyalo fya mupepi na Israele, imbali sha malinga ya musumba “shapangilwe ne njelwa ne mbao.”

Ukulundako, imisumba iyakuulilwe cipya cipya mupepi ne nshita ya kwa Solomone ipeela ubushininkisho bwa kucita amapulani kwabamo kusakamana, mu kuba ne fishilwa fyapempenkana ifya mayanda ne misebo yaimikwa mu kusakamana. Aharoni abebeta ifitantala fya “matauni yane muli Yuda ayakuulilwe umwabela pulani imo ine iya kutendekelako . . . Beere-sheba, Tell Beit Mirsim, Bete-shemeshe, na Mispa.” Fintu ici cacilana ne cifulo cimbi icikalamba ica pa kati ica kutumpuluka—umusumba wa mu kubangililako uwa Mesopotamia uwa Uri! Ukukuma kuli wene, Sir Leonard Woolley alembele ukuti: “Takwabako ukwesha kwa kucita amapulani ye tauni . . . Imisebo ishakungulwa, iingi iya yene tushila twapelela . . . yapangile ukupikana umo cali no kube cayanguka ukulufya inshila ya umo.”

Aharoni na kabili acito kulandapo pa kuwamishiwa mu fipe fya mu ŋanda mupepi ne nshita ya kuteka kwa kwa Solomone. “Ukwaluka mu ntambi sha fimoneka . . . kuti kwamonwa te mu fipe fya malila fye lelo na kabili ukucilisha mu fyapangwa kwi buumba . . . Imibele ya fye buumba no kocewa kwa fiko yaliwamishiwe ukucila pa kwishibikwa konse . . . Kwaishilemoneka mu kupumikisha ukulonganikwa kwafumba ukwa misango yalekanalekana iya fipe.”

Ulubali lwacilishapo kukatama ulwa kuteka kwa kwa Solomone lwali litempele lya lulumbi, isano, ne fikuulwa fya kamfulumende mu Yerusalemu. Ubwingi bukalamba ubwa golde bwalibomfiwe ku kuyemfya ifi fikuulwa. (1 Ishamfumu 7:47-51; 10:14-22) Imyaka isano pa numa ya mfwa ya kwa Solomone, Farao Shishaki uwa ku Egupti aishile no kupokolola Yerusalemu icuma cakwe.—1 Ishamfumu 14:25, 26.

Muli fyonse fibili mu Egupti na mu Palestine, ifilembo fya kushuula ifyashikama fishininkisho kuti Shishaki mu cine cine acimfishe Israele. Na kuba, bakalemba ba lyashi lya kale abengi basumina ukuti ukutapa kwa kwa Shishaki ukwa Yerusalemu kwalipuupuutwile ubunonshi bwanaka ubwa Egupti no kulenga Shishaki ukwafwilisha mu ndalama ukutanununa kukalamba ukwe tempele lya Egupti apo alembele ukucimfya kwakwe, nga fintu cilemonwa pali ili bula. Shishaki afwile mu kwangufyanya fye pa numa ya ico, kabili icilembo cimbi cilemba ukuti umwana wakwe umwaume apeele ubupe amatani 200 aya golde na silfere ku matempele ya Egupti. Icilembo tacisokolola intulo ya ici cuma, lelo uwaishiba ifya kushuula ifyashikama Alan Millard, mu citabo cakwe Treasures From Bible Times, atubululo kuti “ifingi ifya cene yali ni golde intu Shishaki asendele ukufuma mwi Tempele lya kwa Solomone ne sano mu Yerusalemu.”

Te ca kupapa ukuti nelyo fye icitabo ca bumukanalesa cisumina bucine bwa kuteka kwa bukata ukwa kwa Solomone! Bol’shaia Sovetskaia Entsiklopediia (Encyclopedia Ikalamba iya Soviet), pe samba lya ncende ya iko “Solomone,” imwita “kateka wa bufumu bwa Yudea ubwa bena Israele,” ukulundako kuti atekele mu kati ka “kufika pa kalume ka bufumu.”