Ukumoneka Ukufuma ku Calo ca Bulayo
Yordani Iyo Pambi Tawingeshiba
UKULUMBULA kweka ukwa Mumana wa Yordani kuti pambi kwaleta ku muntontonkanya obe ukumoneka kwaishibikwa: Abena Israele bali pe samba lya kwa Yoshua ukwabuka umulimba wa uko wauma mupepi na Yeriko; Naamani aowa imiku cinelubali mu menshi ya uko ku kundapwa ifibashi; abaYuda abengi, kabili na Yesu, baisa ku kubatishiwa kulya kuli Yohane.—Yoshua 3:5-17; 2 Ishamfumu 5:10-14; Mateo 3:3-5, 13.
Mu kushininkisha, fyonse ifi fya kucitika fyalumbuka fyacitike pa lubali lwaishibikwa bwino ulwa Yordani pa nshita yalepa, iciputulwa ku kapinda ka kulyo aka Bemba wa Galili kabili ukufuma kulya ukuya kuli Bemba Wafwa. Lelo abasambi ba mukoosha aba Cebo ca kwa Lesa kuti pambi basha iciputulwa cikalamba na cimbi ica Yordani—ulubali lwa ku kapinda ka ku kuso aka mumana ne ncende ya uko iyashingulukako. Moneni mapu.a Icitungu ca pe samba pa kati caba lubali lwa Umukonko Ukalamba, iciputulwa ca mpanga ukutanunuka ukufuma ku Syria ukufika ku Africa.
Intulo shikalamba shitatu isha Mumana wa Yordani yaba milonga iyo iipangwa ukufuma ku mfula yabuuta iisunguluka ukufuma pa Lupili lwasansama ulwa Hermone. Aka mulonga kacilishapo aka ku kabanga (ibula 17, pa mulu) kafuma mu mukonko wa nswakala mupepi na pe samba lya lupili. Uku e ko Kaisare Filipi yabelele; ibukisha ukuti Yesu atandalile kulya mu kwipipa pa ntanshi ayalwike pa “lupili ulwasansama.” (Mateo 16:13–17:2) Aka mulonga kambi kafuma pa kaculu uko umusumba wa kwa Dani wakuulilwe, umo abena Israele ba mu bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso bapangile iciponti ca golde. (Abapingushi 18:27-31; 1 Ishamfumu 12:25-30) Umulonga walenga butatu uilunda kuli iyi ibili ukupanga Umumana wa Yordani, uuwila ukucila pa mamita imyanda itatu pa butali bwa mupepi na makilomita ikumi limo na umo.
Lyene umukonko walibatama ukufika ku Mpanga ya Hula, ukulenga amenshi ya Yordani ukutanunuka, ukulenga incende ya nika, iikalamba. Mu nshita sha pa kale ubwingi bwa menshi yalelongana mu cishiba caseluka icaishibikwa nge Cishiba ca Hula (nelyo Huleh). Lelo Icishiba ca Hula tacabako kulya na kabili pa mulandu wa kuti mu nshita ya nomba line Yordani yabela ku mulu yalilundululwa, iminyangala yalilundilweko ku kukamya incende ya nika, no kwa kufumina ukwa bemba kwalishikile. E ico, nga ca kuti walolesha pali mapu uwa ncende no kumona, ku kapinda ka ku kuso aka Bemba wa Galili, icishiba (Hula), uleishiba ukuti mapu ili mu citungu ca nshita sha pa kale, te fintu wingaisanga ilelo.
Nga ca kuti watandala, nangu ni fyo, ukasanga ica kubaka ca cifyalilwa icingakupeela itontonkanyo ifyo incende yalemoneka mu nshiku sha Baibolo, lintu iciputulwa ca nshita cafikile ku misango yalekanalekana iya fimenwa, pamo ngo kufulamo kwa macinda ne fisonge.—Yobo 8:11.
Incende yali iisuma ku kulekanalekana kwa kwaluka kwatwalilila ukwa fyuni. Fikabaso, fimukanga, fimuŋaŋa, ifipeele, ne fyuni fimbi fyalifulile, mu lubali pantu inika ne cishiba fyapangile icifulo ca kwikalako icawamisha mu mpito sha kukuuka pa kati ka Europe na Africa. (Amalango 14:18; Ilumbo 102:6; Yeremia 8:7) Ifibumbwa fimbi ifyabeleshe incende te kuti fimoneke, lelo ukubako kwa fiko kwalengele ukwabuka Impaanga ya Hula ukushawama. Ifi mu kupalishako fyasanshishemo inkalamo, imfubu, imimbulu, na bakapoli ba mu mpanga. (Yobo 40:15-24; Yeremia 49:19; 50:44; Habakuki 1:8) Mu kati ka fiputulwa fimo malaria ifuma kuli bamuŋwiŋwi yalyanene, mu kumonekesha ubulwele bwa mpepo bumo ubwalumbulwa mu Baibolo.
Mu kumfwikisha, bonse abayendo umo umo na ba mu fikocikala baali no kulamba incende ya nika. E co ni kwi baali no kwabukila Umumana wa Yordani mu mukonko wa ku kapinda ka ku kuso ukwa Bemba wa Galili?
Mupepi sana na Bemba wa Galili kwali amabwe ya nsunsu ayafiita; uku kumoneka kwapale damu kwali e mulandu untu amenshi yabwelelemo no kupanga Icishiba ca Hula. Kuti wamona ulubali lwa nsunsu pe bula 16. Ilintu Yordani ipita muli yene ukufuma ku kapinda ka ku kulyo ukuya kuli Bemba wa Galili (ukumoneka akatalamukila), upita mu kwangufyanya nga nshi ica kuti amenshi yabuuta yalafumamo. Mu kumonekesha, abayendo ba pa kale baali no kusanga ukuba ica busanso ukwingila muli uyo mukonko washika no kwabuka amenshi ya mukuku aya Yordani.
Pa kati ka ncende ya nika iya Mpanga ya Hula no mukonko kwaliko iciputulwa icipi icabatama, uko amenshi yapita mu mutalalila. Kuno abayendo ba pa kale e ko baali no kwabuka umumana mu kucingililwa, kabili lwabele ulubali ulwa musebo ukalamba uwa kupitamo ukuya ku Calo ca Bulayo. Nomba kwalibako ubulalo pali ici cifulo, icicili cifulo cikalamba ica kwabukilapo Yordani.
Impanga ya Hula ilelo yaba ni ncende yafunda iya kulimamo; kwalibako fye ne fishiba fya kutekamo isabi. Conse ici kuti cacitikako pa mulandu wa menshi yafulisha ayakonkoloka ukwisa kuli ulu lubali lwa Mumana wa Yordani.
[Futunoti]
a Linganyeniko mapu ikalamba ne cikope muli Kalenda wa Nte sha kwa Yehova uwa 1990.
[Mapu pe bula 17]
(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)
Hula
Bemba wa Galili
[Abatusuminishe]
Ukushimpwa pali mapu yapangilwe na Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. na Survey of Israel
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 16]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Abatumtuminishe Ukubofya Ifikope Fili pe bula 17]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
Ifikope fya nama: Safari-Zoo of Remat-Gan, Tel Aviv