Imisoka mu Calo ca Cimfulumfulu

IMISOKA tayaba cinjelengwe ca ndakai. Ubukomi bwa kubalilapo bwacitike amakana ya myaka iyapitapo lintu Kaini aipeye munyina Abele. Ubucende bwa kwitaka kama no kulaalana kwa ba bwamba bumo bwine fyalilumbulwa mu Malembo ya ciHebere aya pa kale. (Ukutendeka 4:8; 19:4, 5; 34:1-4) Abantu balesanswa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo uwa Nshita yesu Iyaishibikwa, nga fintu umulumbe wa mwina Samaria musuma ulangilila. (Luka 10:29-37) Lelo kuliko ubupusano ilelo.

Ukuyumfwa kwa bantu mu misumba iingi ikalamba iya calo, nampo nga ni New York, London, Calcutta, nelyo Bogotá, kwaba kwa kuti imisoka yalyanana apakalamba kabili yaba iya kutiinya nga nshi. Lipoti ukufuma muli India Today iyakwata umutwe ukalamba uwa kuti “Icisumino Cabulwe Funde” ilondolola ukuti: “Ica kucitika ca kupumfyanya iciletiinya ukubongolola tupimfya tupimfya ukulama kwawaminako ukwa mibele isuma no kwangalila pamo ifyo fikatanya icalo capamo kuli kunina kwa lukaakala, ukubulwa ukusalapula ukwa musaalula, no kubulwe funde ku cisumino.” Mu kulwisha kwabo imisoka, nangu fye ni bakapokola inshita shimo balatunkwa ukucila imipaka ya mafunde yapampamikwa no kubomfya inshila sha ntalamisoka abene. Lipoti yafumako ukufuma ku India ilondolola ukuti: “Imfwa umusungilwa abafungwa shitwalilila ukuletako amalyashi.” Kabili ico cili ica cine nangu fye ni mu fyalo fimbi.

Ukwenekela kwa kuba icinakabupalu ca misoka kulemoneka ukuba ukwabipilako. Lipoti ukufuma ku United States isosa ukuti “umo mu mayanda yane aya bena America abele uwakumwako ku misoka ya lukaakala nelyo ubupuupu mu 1988.” Ukulundapo, abantu nomba balecita imisoka ya lukaakala pa mushinku wa bwaice. Magazini ya Latin-America Visión ilondolola ukuti “pabula muli ba sicarios bonse ikumi [abepaya abalipilwa] baba abanono. [Baba] ‘bana’ mu mano ya mfyalo kabili pe samba lya kucingililwa kwa mwi funde.” Na kabili, ukucita imisoka ya lukaakala ku banono caba kukongama kwa mu kusaalala kwa calo.

Baibolo yasobele mupepi ne myaka 2,000 iyapitapo ukuti: “Lelo ishibe ci, ukuti mu nshiku sha kulekelesha mukesaba inshita ishayafya. Pantu abantu bakaba abaitemwa, abatemwe ndalama, . . . abashashila, abaumalala, . . . ababulo kuiteka, abankalwe; bakaba abashatemwa busuma, bashikamfutu, bacintalika, abatuumikwa . . . Lelo abantu babifi kabili abafutika bakalundulukila ku kubipo kucila, abalufya kabili abalufiwa.”—2 Timote 3:1-4, 13.

Ukutula 1914 ubushinino bwalifula ubwa kuti twaikala muli isho nshiku sha kulekelesha ishayafya. Icalo, pa kucula inkondo sha calo shibili no kukansana kumbi ukukalamba, caba icishingalamwa mu nshile shingi, ica cimfulumfulu. Imisoka yalyanana. Mu ncende ishingi isha misumba, intalamisoka shalicandila, ukwalula inshila ya bumi iya cinabwingi abomfwila ifunde. Nga fintu shimucindikwa walumbuka uwa kamfulumende ya U.S. alondolwele ukuti: “Kuliko ifintu ifingi ifya kubelapo abasakamikwa nomba, ifintu ifyo tushabalile atutiina. Inshita shimo tulaba aba mwenso nga nshi ica kuti tuba abafungwa, ilintu abo balingile ukubikwa mu cifungo balalekwako.”

Pamo nge ca kufumamo, abantu ilelo balekwata ifya kucingilila ifyo ifishali ifyakabilwa imyaka 20 nelyo 30 iyapitapo. Ifiibi fyakwata baloko babili nelyo batatu kabili fyaikashiwa ne fyela. Abantu mu ncende ishingi basenda indalama shakumanina ku kwikusha kasansa pa kuti mu kubamo isubilo bengasengauka ukuumwa pa kukanakwata icili conse ica kupeela abapuupu. Imisebo iingi iba mupepi ne yabulwamo abantu pa numa ya kuwa kwa kasuba, ukubamo fye na bashaibukila, abashipa, na abo abapatikishiwa ne mibele ukuba kulya—ifya kutontapo fyayanguka ku balwani abalulumba mu musumba.

Cinshi cintu twingacita pa kusengauka ukuba ifinakabupalu fya misoka muli ici calo ca cimfulumfulu kabili icabule funde? Ni shani fintu twingabomba na yo?