Ukubomba ne Misoka mu Calo ca Cimfulumfulu
BUSHE waliba no mwenso wa kwenda inshita ya bushiku? Bushe ukabila baloko babili nelyo batatu pa fiibi fyonse na pa nsolokoto? Bushe motoka yobe nelyo incinga yalibala aibwa? Bushe radio yobe iya muli motoka yalisokaulwa? Bushe ulayumfwa uwatiinishiwa mu bwina mupalamano mumo?
Nga ca kuti wayasuka ee ku cili conse ica ifi fipusho, lyene uleesha ukubomba ne misoka mu calo ca cimfulumfulu. Cinshi cintu wingacita pa lwa cene? Bushe Baibolo kuti yakwaafwa ukubomba na yo?
Amaka ya Kutontonkanya aya Ntalamisoka no Bulungi
Mu calo ca misoka, kwabako imbali shikalamba shitatu: intalamisoka, bakapokola, ne finakabupalu. Cinshi cili icakabilwa pa kuti iwe, icinakabupalu cingenekelwa, wingaba na maka ya kubomba ne misoka? Bushe kuti wasonga ululi lonse ulwa ishi mbali shitatu? Ku ca kumwenako, bushe kuti wayalula intalamisoka?
Kwena, intalamisoka ishingi shacita imisoka ukuba umulimo wa shiko. Shasobolapo wene pamo nga inshila yayanguka iya bumi. ‘Mulandu nshi uwa kubomba nga ca kuti kuti waikalila pa fintu bambi banonka?’ cimoneka ukuba e mano ya shiko. Bakasansa balishiba ukuti icinakabupalu ca pali avareji cikapeela indalama sha ciko ukwabulo ukushomboka. Kabili mu kuba no kwenekela ku kwikatwa no kutwalwa ku cifungo ukwafulilako, kuli bene imisoka ilabanonsha.
Mu kulundapo, imibombele ya cilye yaba iyapikana kabili iya kupoosa inshita. Mu fyalo ifingi, mwaba ifilye ifinono nga nshi, bakapingula, ne fifungo. Imilandu ya ntalamisoka icimfya iyi mibombele. Imipeto ya bulungi ishinguluka mu kushingashinga ica kuti imibele iba nga fintu Baibolo yacilondolwele imyaka amakana yatatu iyapitapo ukuti: “Pa kuti ukupingulo mulimo wabipa takucitwa bwangu, ni pali ici umutima wa bana ba bantu waiswilamo ku kucito bubi.” Nge fyo ici cishinte ca Baibolo cilangilila, kuliko isubilo linono ilya kupikulula pa kucefyako impendwa ya ntalamisoka nelyo ukushalula.—Lukala Milandu 8:11.
Ni shani pa lwa lubali lwalenga bubili, bakapokola? Bushe kuliko isubilo ilili lyonse ilya kuti bakapokola bakalama imibele? Abene bene basuka ukuti: Mu kuba na mafunde lyonse mu kusenamina insambu sha ntalamisoka, mu kuba na baloya babula ukupelulula abo mu bucenjeshi baalule funde ku kulubula umuntu wa mulandu, mu kuba na mekalo ayashingashinga ukusunsa ifipooswa fyakulilako ifya fifungo ifingi ne fikalamba, kabili mu kuba no kucepelwa kwa bakapokola, kuliko ukulunduluka kunono uko bengapanga ukulwisha ukufulisha kwa misoka.
Ico cisha ulubali lwalenga butatu, ifinakabupalu fingenekelwa: ifwe, icintubwingi. Bushe kuliko icili conse cintu twingacita ku kuyafwilisha fwe bene ukubomba mu kuwaminako muli iyi mibele yaba mupepi no kubulwe funde?
Amano No Kupelulula
Ibuku lya Baibolo ilya Amapinda lilondolola ukuti: “Sunga amano no bupanda, wileka fifume ku menso yobe; na fyo fikabo mweo ku mutima obe; kabili cisaamo mu mukoshi obe; e lyo kuti waendo mutelelwe mu nshila yobe, tawakaipunune na lukasa.” Uku kufunda kuti kwabomba mu mibele iyo mu kupalishako ingalenga umo ukuba icinakabupalu ca misoka. Ni nshila nshi shimo umo amano yengatwaafwa muli ili bala?—Amapinda 3:21-23.
Intalamisoka shakongamina ku kuba nge fiswango filwani. Shifwailisha ica kutakanya cayangukisha. Tashifwaya ukubika mu busanso ukushomboka no kwikatwa kwingacitikako nga ca kuti kuti shacita ukubwelelako kwapalako ku cinakabupalu cayanguka. E co shifwaya aba cikoloci, abalwala, abaluba, na abo abashingaba abaibukila ne mibele ya busanso. Ifipondo fisobolapo inshita ne cifulo ifyo fyalingisha kuli fyene ukusansa. Pano epo ifinakabulu fingenekelwa fingabomfya amano.
Nga fintu Baibolo ilondolola bene, abatemwa ububifi ilingi line babomba imilimo yabo mu mfifi. (Abena Roma 13:12; Abena Efese 5:11, 12) Cili ica cine ilelo ukuti imisoka iingi ku bantu ne fikwatwa icitwa ubushiku. (Linganyeniko Yobo 24:14; 1 Abena Tesalonika 5:2.) E ico, uko cingacitikako umuntu wa mano akasengauka ukwenda mu ncende sha busanso pa nshita ya bushiku. Mu musumba watekwa no lukaakala uwa New York, ifyalembwa fya bakapokola ifya cila bushiku fisokolola ukuti abantu abengi balasanswa pa numa ya kuwa kwa kasuba kabili ukucilisha pa numa ya 10 koloko, ilingi line ilyo balebwelela ku mayanda yabo. Abalwani baba mu misebo yabulwamo abantu ukufwayafwaya ifinakabupalu. E ico, nga ca kuti walikwata ukusobolapo kwa kupembelela basi nelyo takisi nelyo ukwa kwenda ukupita mu ncende ya busanso, tekanya no kupembelela. Nga te ifyo, icakukumanya kuti caba ica kukalifya.
Umwina Kristu umo alyuuminwe icabipisha no kwibilwa lintu mu cifulo ca kupembelela basi mupepi na pa 10 koloko icungulo bushiku, aendele intamfu ipi mu mfifi. Kwaliko abantu na bambi mu musebo, lelo ifipondo fitatu fyabikile citeyo abashaibukila. Cimo caishibishe bambi mu kubomfya ifishibilo lintu icinakabupalu capalako calepita mu musebo. Ukwabula ukulanda ishiwi, fyasanshile icinakabupalu kabili lyene ukumwibila. Capwishishiwe mu kwangufyanya ica kuti nangu fye mwina mupalamano takwete inshita ya kucilima. Icinakabupalu pa numa casumine ukuti: “Inshita ikakonkapo nkapembelela basi.”
Incenjeshi ya Kufutika, kasompola wa ndalama mu matumba uwacaice muli novelo ya kwa Dickens Oliver Twist, aali ca kumwenako cisuma icaampanako ica baulungana ba mu musebo aba shino nshiku. Ukukanapala Incenjeshi ya Kufutika, abapuupu ba lelo na bakasansa, te mulandu no mushinku, mu kupalishako kuti basenda imfuti nelyo umwele, kabili bakaibomfya. Abatandashi abaluba, abeni, bamululumba babula ukusakamana mu musumba wapamfiwa baba fya kutontapo fyayanguka ku ntalamisoka shabipisha ishishipelulula isha musango uyo. Bakeba conse icilipo mu kwangufyanya ukucila fintu wingakapawila ilinso! Cinshi pambi cingatendeka nakatango wa kukuntukilwa uwa mupuupu? Umunyololo wa golde nelyo ifibekobeko fyaumo mutengo ififwalwa ku nse. Nelyo kamera yakobekwa mu mukoshi wa mutandashi. Cili icalingana no kufwala icishibilo icileti, “Iseni no kunsenda!” Muli ifyo, ukushilimuka kulekabilwa. Fisa ifibekobeko ifili fyonse, kabili senda kamera mu nshila ishamonekesha nga nshi, nakalimo ukufiswa mu cola ca kushitilamo. Aya e mano.
Ukuba uwaibukila yaba ni nshila na imbi ku kubomba ne misoka. Baibolo ilondolola ukuti: “Pantu uwa mano amenso yakwe akwata mu mutwe wakwe, no muwelewele enda mu mfifi. (Lukala Milandu 2:14) Ukubomfya uku kusoka ku mpika ya misoka kukatungulula umo ukwishiba abantu abaleendauka mu kuba no mutunganya ukwabula imifwaile yamonekesha. Sakamana abapuupu abo pambi bengesa ku numa yobe no kusompola icola cobe ilintu uleenda mu kashila kanono. Apantu bamo bendela pa macinga no kusompola ifikwatwa fya bantu bambi ilyo balepita mu kupamfiwa, wiesha ukwendela pa mpela ya kashila kanono, ukucilisha nga ca kuti usendele umusango uuli onse uwa cola nelyo akacola kanono. Sengauka imyotoka sha mu misebo ya pa nshi isho shilimo abantu banono. Ulaba uwacingililwa mu kuba na bantu abengi mu ncende ukuli ulubuuto lwakulilako. Abapuupu tabafwaya ukumonwa no kwishibwa.
Ukutoba mu mayanda yaba na yo misoka yaishibikwa iyo ingasengaukwa ilingi line nga ca kuti abantu bali abacilishapo ukuba abaibukila ku misoka. Baibolo mu kulinga yabomfeshe ukulinganya: “[Bengila] mu kati ka nsolokoto ngo [mupuupu].” (Yoele 2:9) Amano yakweba ukuti taufwile ukusha ifiibi nelyo insolokoto ifyabula ukwisalwa. Caliba lyonse ica cine ukuti bangilila mulamba talatulula. Ifipooswa fyalundwako ku kucingilila iŋanda yobe yaba ni inshuwalansi ku bupuupu no kucena kwa ku mubili.
Ni Shani Nga ca Kuti Wasanswa?
Ee, ni shani nga ca kuti, te mulandu no kucingilila ukuli konse, waimikwa na kasansa? Esha ukukanatiinishiwa nelyo ukupanga ukusela ukuli konse ukwa kukwankwanya. Ibukisha ukuti umupuupu kuti pambi na o wine aba no mwenso kabili pambi kuti afilwa ukumfwikisha bwino incitilo shobe. Esha ukulanda no kupelulula no yo muntu umwaume nelyo umwanakashi nga ca kuti akusuminisha ukucita ifyo. (Ee, kalwisha obe pambi kuti aba umwanakashi.) Inshita shimo bakasansa balinashiwa pa kwishiba ukuti balesansa Umwina Kristu wafumaluka kabili uwa cine cine. Te mulandu no kwankulako, wiesha ukucincintila nga ca kuti cili fye ni ndalama nelyo fikwatwa ifyo balefwaya. Peela icili conse icafwayo kupokwa. Baibolo isambilisha ukuti ubumi bwa muntu bwaliba ubwa mutengo ukucila icili conse cintu pambi engakwata.—Linganyeniko Marko 8:36.
Ukwabula ukucilenga ukumoneka icapala ukubebeta kwapalamisha, esha ukwishiba imibele iili yonse iyamonekesha iyo kasansa pambi engakwata, napamo mu fya kufwala nelyo mu mimonekele ya ku mubili. Musango nshi uwa mishimbwile ya mashiwi akwata? Uku kulonsha konse kuti pambi kwaba ukwakwaafwa lintu wacita lipoti imisoka kuli bakapokola, apantu intalamisoka ishingi shaliba isha lyonse mu kuba na modus operandi (inshila ya mibombele) yabo ngo muntu umo umo kabili muli ifyo kuti baishibikwa mu kwanguka.
Ni shani pa lwa kusenda icanso ku kuicingilila? Mu kushininkisha te kuti cibe ica mano ku Mwina Kristu ukusenda ifyanso. Nga ca kuti icipondo caishibe ukuti ulebula icanso, tacakashingashinge pa lwa ku kucena nelyo ukukwipaya. Mu kulundapo, ni shani fintu wingakonka icishinte ca Baibolo ica kuba “aba mutende ku bantu bonse” nga ca kuti wali uwaipangasha ku kulandula ulukaakala?—Abena Roma 12:18.
Te mulandu ne fya kucingilila ifili fyonse fintu pambi wingakwata, takwaba ukwebekesha kwa kuti kasuba kamo tawakabe icinakabupalu. Mu misumba iyaandatilwa ne misoka, ukabila fye ukuba mu cifulo calubana pa nshita yalubana. Te patali sana mu New York, loya afumine mwi ofesi lyakwe ku kushita kapu wa kofi. Ilyo aingile mwi tuuka, imisepela imo yaishile na motoka mupepi no kulasa pali ico cifulo. Loya alipaiwe ku cipolopolo mu mutwe. Pa mulandu wa “nshita ne ca mankumanya,” alufishe ubumi bwakwe. We kayofi we! Bushe kwalibako isubilo ilili lyonse ilya kupikulula kubelelela ku kufulisha kwa misoka ya nomba iyo ileandatila icalo?—Lukala Milandu 9:11.
Lintu Imisoka Ikapwa
Mupepi ne myaka amakana yabili iyapitapo, Yesu asobele ukuti inkulo ikesa iyo iikamona ifya kuponako fya kutiinya ukucila inkulo iili yonse iya ku numa. Mu kuba na televisioni no kuumfwana kwayangufyanya, amamilioni, iyo, amakana ya mamilioni, bacitilo bunte pa malyashi yabo aya cikaya inshila sha ncitilo shabipisha ilyo mu cituntulu shilecitwa. Icalo casanguka umushi, kabili ilyashi lya calo apo pene liba ilyashi lya cikaya. Pamo nge ca kufumamo, ica cine cine cipama iŋanda cila bushiku, kabili nga fintu Yesu aseseme, abantu abengi “[baleleko] mweo ku mwenso, na ku kulolele fikesapona pa ba pano nse.”—Luka 21:26.
Yesu amwenene libela ifya kuponako ifyo fyacitika ukutula 1914, ifya kuponako ifyo fyali no kutangilila “ukusondwelela kwa micitile ya fintu.” (Mateo 24:3-14, NW) Lelo na kabili asosele ukuti: “Ilyo mukamona ifi fintu fileisa, ishibeni ukuti ubufumu bwa kwa Lesa buli mupepi.” (Luka 21:31) Ico cipilibula ukuti ukuteka kwalungama ukwa kwa Lesa mu kwangufyanya kukambukila icalo mu kumonekesha.—Mateo 6:9, 10; Ukusokolola 21:1-4.
Pe samba lya uko kuteka, beka fye abafuuka, abacito mutende, na abo aba cumfwila kuli Lesa e bakakana imibele ya Paradise ya pe sonde. Cinshi cikacitika kuli ba ntalamisoka ne ncitatubi? “Bakabonsa bwangu ngo mulemfwe, kabili bakalokota nge cani citeku. Pantu incitatubi shikafitwa; lelo abalolela Yehova, bene bakapyaninine calo.” Pe samba lya ilya kamfulumende ya mu mulu iyalungama, takwakabe nangu fye cimfulumfulu nelyo imisoka.—Ilumbo 37:2, 9.
Nga ca kuti ulefwaya ukwishiba ifingi pa lwa ili subilo lyashimpwa pali Baibolo ilya kamfulumende ya calo iya mutende kabili iibelelela, kumanya Inte sha kwa Yehova mu bwina mupalamano bobe nelyo pa Ŋanda yabo iya Bufumu iya cikaya. Mu nsansa bakakwafwilisha ukumfwikisha Baibolo, apa fye.
[Amashiwi pe bula 6]
“Incitatubi shikafitwa; lelo abalolela Yehova, bene bakapya- ninine calo”
[Ifikope pe bula 7]
Kasompola wa ndalama mu ma-tumba uwa kwa Charles Dickens, Incenjeshi ya Kufutika, aali uushabelesha ukulinganishiwa kuli bakasansa ba ndakai
[Abatusuminishe]
Graphic Works of GEORGE CRUIKSHANK, by Richard A. Vogler, Dover Publications, Inc.