‘Ukwikala mu Kuba no Bushiku bwa kwa Yehova mu Kupalamisha mu Muntontonkanya’

NGA FINTU CASHIMIKWA NA LYLE REUSCH

UKUTULA apo ningatendekela ukwibukisha, ubumi bwa lupwa lwesu bwashimpilwe ukushinguluka icisumino cakosa mu calo cipya icileisa ica bulungami. Mayo na tata baali no kutubelengela fwe bana ukufuma muli Baibolo pa lwa ‘myulu ipya ne calo cipya’ na pa lwa ‘ŋombe nkota na bere ukuliila capamo, inkalamo ukulye cani kwati ni cilume wa ŋombe, kabili umwaice ukuba kakumba wa fiko.’ Bacilengele ukuba ica cine cine, ica kuti naelengenye ne mwine ukuba uyo wine mwaice.—2 Petro 3:11-13; Esaya 11:6-9.

Muli ba 1890 shikulu, August Reusch, asambilile icine ca kutendekelako ica Baibolo ukupitila mu kulembeshanya na Charles T. Russell. Alishimikile apakalamba ku mwabo ne ncende yashingulwikeko mu Mpanga ya pa kati ka ku Kapinda ka ku Kuso aka ku masamba ya mu Canada, iitwa nomba Yorkton, Saskatchewan. Mu kubwekeshabwekeshapo afundile abana baume bakwe ukuti: “Balumendo, mucenjele na 1914!” Ukushininwa kwa kuti ubushiku bwa kwa Yehova bwali mupepi kwasongele tata mu kuba no kwiluka kwe pamfya ukwatwalilile ukupulinkana inshita ya bumi bwakwe bonse na kabili iyi yaba e nshila ya bumi bwandi.

Mayo na Tata baali cakumwenako ca cileela. Ibumba lya kusambilila Baibolo ilya mu Saskatoon, Saskatchewan, Ecclesia of Bible Students (Ekelesia ya Basambi ba Baibolo) lyalekumanina lyonse mu mwesu. Abatumikishi benda (abaleitwa aba nyendo sha butotelo) ilingi baleikala mu mwesu. Munyinane, Verne, na nkashi yandi, Vera, na ine wine twalinonkelemo lwa ku mupashi. Kwaliko lyonse ukuyumfwa kwa bucine pa lwa bukombe bwa Bufumu no kukabila kwe pamfya ukwa kwebako bambi pa lwa bwene. (Mateo 24:14) Ni panono nailwike ukuti mu myaka ya ku ntanshi nali no kupoose ciputulwa cikalamba ica nshita yandi iya bumi ukutwalilila umulimo wa aba aba nyendo sha butotelo ukubomba nga kangalila wenda uwa Nte sha kwa Yehova.

Mu 1927, Tata akuushishe ulupwa ku Berkeley, California. Lyene, mu kati ka kuya pa nshi nga nshi ukwa fya ndalama sha calo ukwa mu 1933, nalipwishishe amasambililo ye sukulu lya ku sekondari. Munyinane, Verne, na ine twacipendele ukube shuko pa kusanga incito pa fakitari ya Ford Motor Company mu Richmond, California. Nangu cibe ifyo, kasuba kamo muli shinde wa 1935, nalyetetwile ukuti: ‘Nga ca kuti mfwile ukubombesha, kuti cawama ukubombesha pa calinga.’ Bulya bushiku nalilekele ncito, kabili ubushiku bwakonkelepo nalembele ku kwipusha ukubomba pa Bethel, icishinte cikalamba ica calo ica Nte sha kwa Yehova, mu Brooklyn, New York. Pa numa ya kusangwa kwi bungano lya kucincimusha mu Washington, D.C., mu June 1935, nalisuminishiwe ku mulimo wa pa Bethel.

Umulimo wa pa Bethel

Nathan Knorr, uwaleangalila fakitari, ambikile ukubomba ku kuwamye fikuulwa. Naliko fye neka. Pamo ngo mulumendo wa myaka ya bukulu 20, nayumfwile ukuba uwacindama nga nshi. Naendawike mu lubali ululi lonse ulwa fakitari, kabili takuli nangu umo uwanjipwishe ico nalecita. Munyina Knorr alitashishe inshila nalebombelamo mulimo wandi, lelo ailwike impika ya mibele. Atwalilile ukubomba pali ine pa kuti ningalundulula ukuicefya.

Cali ni pa nshita imo, nangu cibe ifyo, ilyo nailwike ukuti Munyina Knorr mu cituntulu aleesha ukungafwilisha. E co nalombele ubwelelo pa mulandu wa mibele yandi no kulumbulula umupampamina wandi ku kucita icawaminako. Iyo yali e ntendekelo ya kwampana kwa nshita ntali, ukwakaba na Munyina Knorr, uyo mu January 1942 aishileba presidenti wa citatu uwa Watch Tower Society.

Pa mbali ya kubomba umulimo wa kuwamya, nasambilile ukubomfya nelyo ukulungisha bamashini abengi aba mu muputule wa ku kupe fitabo. Mu nshita nabombele umulimo wa mu ofesi, ukulemba no kutuma amaorda ya mulimo ukupitila mu fakitari. Shinde no lusuba lwa 1943 shali ukucilisha ni nshita sha kupamfiwa no kucincimusha. Icalo cali mu kati ka Nkondo ya Calo iya II, kabili Inte sha kwa Yehova bashipikishe ukusansa, ukwikatwa, no kubikwa mu fifungo pa milandu iyalekanalekana iya lufyengo. Mu 1940 Icilye Cikalamba ica United States capingwile ukuti amasukulu kuti yafwaya abana ukupika sulupu ku mendela. Ici caimishe ibimbi lya lukaakala muli 44 uwa fitungu 48 pali iyo nshita. Abana ba Nte balitamfiwe ku masukulu, abafyashi baliketwe, ne mpuka shabutwishe Inte ukufuma mwi tauni. Abantu umo umo balipikilwe, na bambi balesubwa amanenekela no kukambatikwa amasako.

Ilyo Inte sha kwa Yehova balelwisha mu filye, ubwingi bwa mulimo wa kulemba mu musango wa fipope fyalembwa ifyapeelwe ne filye, icalembwa capekanishiwa no wa kulubulwisha, ne fyalembwa fyapekanishiwe na babomfi ba Sosaite aba mwi funde fyonse fyaleisa pe tebulo lyandi ku kupulintwa. Bonse aba ifwe twabombele amaawala ayengi ayalundwapo pa kufika pa cipimo. Ukupingulapo kwafuminemo ukwa Cilye Cikalamba mu May na June wa 1943—lintu imilandu 12 pali 13 yapingwilwe mu kusenaminwa kwa Nte sha kwa Yehova—kwasanguka ulubali lwa fyalembwa fya fyakuponako fya lyashi lya kale ilya fya mafunde. Ndi uwa kutasha pa kuimwena fintu Yehova aiswile inshila ya kusosela no kwikasha imbila nsuma mwi funde.—Abena Filipi 1:7.

Isukulu Lya Butumikishi Bwa Teokratiki

Mu nshila shimo tatwaipangeshe bwino muli shilya nshiku ku kupwishishisha umulimo ukalamba uwasobelwe pali Mateo 24:14, ukuulumbula, ‘ukubila imbila nsuma iya bufumu ku fyalo fyonse ilyo impela tailaisa.’ Munyina Knorr, pamo nga presidenti wa Sosaite, alimwene ukukabila kwa programu wa kusambilisha. Pamo ne filundwa fimbi abaume ifya lupwa lwa Bethel, napokelele ubwite bwa kulembesha muli “Kosi Walundulukilako mu Butumikishi bwa Teokratiki.” Mu kupita kwa nshita yaishileba Isukulu lya Butumikishi bwa Teokratiki, ilyo ilyabomba mu filonganino fya Nte sha kwa Yehova ukutula 1943.

Twakumanine mu muputule wa kukumaninamo uwa lupwa lwa Bethel pali Cimo icungulo bushiku, February 16, 1942, kabii Munyina Knorr apele ilyashi lya kubalilapo ilya kufunda. Umutwe wa lyashi lyakwe wali “Bamanyuskripiti ba Baibolo.” Munyina T. J. Sullivan e wali kangalila we sukulu kabili atupeele ukufunda ku kutwaafwa ukuwamya. Mu kupita kwa nshita napeelwe uyu mulimo wa kwa kangalila uwe sukulu lya pa Bethel, untu namwene pamo nge shuko likalamba. Lelo na kabili yali ni nshita ya kusalapula.

Nalicishishemo kulengulula no kukanalanga umucinshi mu kufunda munyina wa cikalamba, e ico Munyina Knorr mu kukanalamba anjebele ukuti: “Takuli uuletasha ukuilanga kobe amaka.” Lintu alondolwele imimwene yakwe ica kuti nakontamina na pa nshi, Munyina Knorr anashishe amenso yakwe yakalamba ayakashikila. Mwi shiwi lya cikuuku, ambelengele Ilumbo 141:5 apatila: “Lekeni umulungami aŋume; calaba luse: kabili lekeni anjebaule; kwalaba amafuta yawamisha, ayashatule umutwe wandi.” (King James Version) Nalibomfya ilyo ilembo imiku iingi lintu caba cishingamo candi ukupela ukufunda kwa kulungika kuli bambi.

Pa ntanshi ya kutendeka kwe Sukulu lya Butumikishi Bwa Teokratiki, banono aba muli ifwe abakwete ishuko lya kulanda apakalamba kwa pa cintubwingi. Lintu Munyina Rutherford afwile, Munyina Knorr abombeshe na maka ku kulundulula amaka yakwe aya kulanda. Umuputule wandi uwa mu Bethel wali mu kulungatika pa nshi ya wakwe, na kabili naleumfwa uko alepituluka mu lyashi. Mu cine cine fye imiku iingi, abelengele mu kupongomoka ilyashi lya pa cintubwingi “Umutende—Bushe Kuti Wabelelela?” pa ntanshi ya kupeela lyene pe bungano lya mu Cleveland mu 1942.

Pa Musebo

Pa numa ya kubomba imyaka 13 pa Bethel, Munyina Knorr antumine mwi bala ku kubomba nga kangalila wa citungu. Mu kunondolwelako panono pa mulimo wandi uupya, atile: “Lyle, nomba wakwate shuko lya mu nshita ku kuimwena we mwine ifyo Yehova abomba na bantu bakwe.” Mu kuba ne ci mu muntontonkanya na masutikesi yabili mu minwe, natendeke umulimo wandi pamo nga kangalila wenda pa May 15, 1948. Pa ntanshi ya kutendeka umulimo wa citungu, nabombele nga kangalila wa muputule pa myeshi inono.

Akampani ka kubalilapo, nelyo icilonganino, cintu nabombele cali cinono ica mu mushi mu Waseca, Minnesota. Nalilembele mu kubangilila kuli Dick Cain, kampani sevanti (nga fintu kangalila wa kutangilila aleitwa ilyo) ukuti akankumanye kwi shitima. Ali painiya waibela, na pa kucefyako ishipooswa, ali nafuma mu muputule wakwe uwa kusonkela, muntu ali mu mupepo, ukukukila mu ŋanda yakwe iya lusuba, itenti. Nangu cibe ifyo, Minnesota mu May tali lusuba lwa cine cine! Bulya bushiku, ukututuma ku mpepo mwi tenti, nalitwishike nga ca kuti ubumi bwa musango uyu bwaliningile. Naliketwe impepo yabipisha iyo yapwile imilungu, lelo nalipusunswike.

Muli iyo myaka ya mu kubangilila pa kutandalile filonganino ne miputule yalekanalekana, naikele mu mayanda ya bamunyina ne mikalile ya kulonga amasutikesi lyonse. Nakumenye imilalile iyalekanalekana, ukusanshako no kulala mu kicini pa nshi, mu fipuna mu miputule ya kwikalamo, umwa kubike fipe umwakaba umwabula umwela. Pa nshita shimo naikele mu mayanda muntu icilundwa ca lupwa cakenye fisumino fyesu. Mu Wisconsin umulume ushasumina anshulwike umulungu onse lintu naleisa no kuya. Ilyo aishile nakolwa bushiku bumo, kabili naumfwile uko aletiinya “ukupika uyo ntwenokane,” nasondwelele ukuti yali ni nshita ya kuya. Lelo ifya kukumanya fishawama fyali mu kulinganishiwako ifyacepa kabili fyalengele fye no mulimo wandi ukuba uwanunkila. Fyali ifya kusekesha pa numa.

Nasanga Umunandi

Ndeibukisha bwino. Pa kulongana kwa muputule mu Tiffin, Ohio, nakumenye umukashana wayemba na menso yakashikila, Leona Ehrman, uwafumine ku Fort Wayne, Indiana. Na o wine akushiwe mu citetekelo ca Bwina Kristu kabili aali painiya wa busumino pa myaka iingi. Ukwenda lyonse takwasuminishe ukwishishanya, lelo twaleumfwanina mu makalata. Lyene, mu 1952, naipwishe ukuti, “Bushe kuti?” na o atile, “Ee, kuti!” kabili e fyo twacitile. Twalyupene. Twalipushiwa imiku iingi umulandu tatwaikalila pa nshi no kukwata iŋanda no lupwa, lelo tutila twalikwata ulupwa—bamunyina, bankashi, bashifwe, na banyinefwe mu fitungu 44 umo twabomba.—Marko 10:29, 30.

Bamo balipusha, ‘Bushe tamwatala amunaka no kufwayo kuleka?’ Ee, ukucila pa muku umo. Lelo pa kati kesu babili, lintu umo ayumfwa ukunaka, umubiye atungilila. Inshita imo nalilembele na munyinane, Verne, ukumwipusha nga cingacitika ukubomba nankwe mu bukwebo bwakwe ubwa kupenta. Ayaswike ukuti ilingi line alelolesha ku ntanshi kuli ico pantu twali abapalamisha nga nshi mu kukula. Nangu cibe fyo, amfundile ukuti mpime mu kusakamanisha ukupingulapo kwandi. Lyene naibukishe amashiwi ya kwa Munyina Knorr ayalebwekeshiwapo ilingi line ku filundwa fya lupwa lwa Bethel: “Tacifwaya ukubombesha kukakalamba ukuleka; cifwaya ukushipa na bumpomfu pa kulambatila ku mulimo obe.” Uku kwali kucili kupanda mano kusuma.

Takuli kangalila uwenda uwaupa uwingalambatila ku mulimo wakwe pa nshita iitali ukwabula umukashi wa cishinka uwafwilisha, nga fintu Leona ashininkisha ukuba kuli ine. Ubuntu bwakwe ubwabamo icikabilila ubwa kutemwa, ne mibele yakwe iya kusansamuka lyonse mu filonganino yamulenga ukuba uwatemwikwa ku makana. Nshinaka ukumweba fintu namutemwa. Ico, ndeshininkisha, cilamwafwilisha ukulambatila ku mulimo na o wine.

Ubunte Kwi Paalo lya Kwa Yehova

Umulimo wa ntanshi uwa kwa kangalila wa citungu washimpwa ukushinguluka ukulongana kwa muputule, apo abomba cila mulungu nga ceyamani, na kalanda wa pa cintubwingi, na kangalila we sukulu. Ipaalo lya kwa Yehova pali uku kutantika lyamoneka ku cishinka ca kuti pa myanda ya kulongana kwa muputule kuntu nabapo uwa kwangalila, takuli nelyo fye kumo ukwafilwa ukucitwa. Ca cine, kumo kwalipumfyanishiwe, lelo tapali nangu kumo ukwaleshiwe.

Mu Wooster, Ohio, muli shinde wa 1950, ilyo napundile ulwimbo lwa kwisalila ukulongana kwa pa Cibelushi ubushiku, impuka ya bakaakanya ukucile kana yakolongene pa nse ya cikuulwa ca fyangalo umwabelele ukulongana. Impuka yaletele ifibokoshi fya mani yabola ukuti batulase ilyo twalefuma. E co twalilingulwile imibele no kutwalilila programu mu kuba ne nyimbo, ifyakukumanya, na malyashi ya Baibolo aya kupumikisha. Inte 800 batwalilile ukuba abamutalalila kabili abatekanya.

Pa 2:00 a.m., imiceele yalitalele nga nshi. Kwati balepekanya ukufuma, ba kapyunga bafumishe amatumbo ya kushimisho mulilo no kutendeka ukusamfya amani ayaponene mu mbali ya nshila. Impuka yalikolongene na kabili, ukusha icikabilila ca mu citesheni ca basi icali mupepi. Lelo incitilo ya ba kapyunga yali ya kupumbula, kabili twalisalangenye bumba mu mutalalila ku mwinshi wa ku numa. Bonse bafikile umutende ku myotoka shabo. Ukupumfyanya kwa mpuka kwalicitikeko pa kulongana kumbi ukwa mu Ohio, mu Canton, Defiance, na mu Chillicothe. Lelo ulukaakala lwa mpuka lwaleya lulecepelako, ilyo ukupingulapo kwa Icilye Cikalamba Ica United States mu kusenaminwa kwesu kwatendeke ukubomba pali bampulamafunde.

Mu nshita amafya ya butuntulu bwa bumi yalengele ukwaluka ukubo kwakabilwa. E co pa kati ka ba 1970, sosaite mu luse yampeele ulubali lwa kubomba nga kangalila wa muputule mu ncende ya California ya ku kapinda ka ku kulyo muntu ifilonganino fyapalamana ne fifulo fya kundapilamo fyafula. Ilintu imilimo ya kwa kangalila wa citungu isanshamo ukwenda kwafulilako no kusakamana no kwangalila imiputule iingi, imilimo ya kwa kangalila wa muputule isanshamo ukutantika ukulongana kwa muputule no kupeela no kupituluka mu mbali sha ma programu. Mu kulundapo, Amasukulu ya Mulimo wa Bupainiya yalakabila ukutantikwa no kubombelwa. E co umulimo wa bakangalila benda, te mulandu wa citungu nelyo wa muputuule, waba wa nshita yonse, inshila ya bumi iya kulambula.

Ncili Ndeenekelo Bushiku bwa kwa Yehova

Mu kwibukisha kwandi ukwa mu kubangilila nga nshi ukucila pa myaka 70 iyapitapo, lyonse nakwata ukuyumfwa kwe pamfya nga nshi. Armagedone lyonse yaba, mu kutontonkanya kwandi, ubushiku ubwakonkapo ubwa mailo. (Ukusokolola 16:14, 16) Ukupala tata, na wishi uwamutangilile, naikala ubumi bwandi nga fintu umutumwa acincishe, “[uulolela] no kufulukisho kwisa kwa Bushiku bwa kwa Lesa.” Lyonse nalimona icalo cipya icalaiwa nge ‘cituntulu nangula tacamonwa.’—2 Petro 3:11,12; AbaHebere 11:1.

Uku kwenekela ukwapampamikwe muli ine ukufuma ku bwaice kukafikilishiwa mu kwangufyanya. “Iŋombe nkota na bere fikaba bucibusa,” “ne nkalamo ikalye cani nga cilume wa ŋombe,” kabili “umwaice akaba kakumba wa fiko.” (Esaya 11:6-9) Amalayo ya kukafyo mutima aya umusango uyo yalikashiwa ku mashiwi ya kwa Yesu kuli Yohane pa Ukusokolola 21:5: “Kabili uwaikala pa cipuna ca bufumu atile, Moneni, ifintu fyonse nafilenge fipya. Kabili atile, Lemba: pantu ifyebo ifi fya cishinka kabili fya cine.”