‘Twacita Ifyo Tufwile Ukucita’

NGA FINTU CASHIMIKWA NA GEORGE COUCH

Pa numa ya kubombo lucelo mu butumikishi bwa ku ng’anda ne ng’anda, cibusa wandi afumishe amasangweci yabili. Lintu twapwile ukulya, nafumishe fwaka ukuti mpeepe. Anjipwishe ati: “Bushe mu cine waikalamo imyaka inga?” Namwaswike nati: “Mailo icungulo bushiku wali e muku wa kubalilapo ukusangwa ku kulongana.”

NAFYELWE pa March 3, 1917, pa farmu mupepi na bakilomita 50 ku kabanga ka Pittsburgh, Pennsylvania, U.S.A., mupepi ne tauni linono ilya Avonmore. E ko abafyashi bandi bakushishe ine, indume shandi shine, na nkashi yandi.

Tatwakanshiwe sana mu fya mipepele. Pa nshita imo abafyashi bandi baleya ku calici, lelo balilekele ilyo fwe bana twali abaice. Nangu cibe fyo, twalisumine muli Kabumba, kabili ulupwa lwesu lwalekonke fishinte ifya kutendekelako ifisangwa mu Baibolo.

Abafyashi balinkanshishe bwino sana pa lwa kuisunga—ifya kupokelela no kubomba imilimo. E fyo imikalile ya pa farmu yalekabila. Lelo te milimo fye yeka twatemenwe. Twaleipakisha ukukokoloka kusuma, pamo ngo kuteya basketball na baseball, ukunina pali bakabalwe, no kowa. Muli isho nshiku indalama shalyafishe, lelo imikalile ya pa farmu yaliweme. Ku praimari twalesambilila mu sukulu ilya muputule umo e lyo isukulu lya sekondari twasambilile ku tauni.

Bushiku bumo ilyo twaleenda mu tauni no munandi, umukashana uwayemba afumine pa mwabo no kwisaposho munandi. Umunandi alinjishibishe kuli Fern Prugh. Ku ce shuko, uyu mukashana aleikala mu musebo umwabelele isukulu lya sekondari. Ilingi line ilyo nalepita pa mwabo Fern, nalesanga alebombe milimo ya pa ng’anda. Afwile aali uwacincila ku milimo, e co natemenweko. Twalibikene bucibusa ubwakosa kabili twalitemwenene ica kuti mu April 1936 twalyupene.

Ukumfwa Icine ca Baibolo

Ilyo nshilafyalwa, kwali umwanakashi umukoloci uo abantu mu tauni balecusha pa mulandu wa mipepele yakwe. Bamayo balemutandalila pa Fibelushi ilyo baleya ku tauni mu kushitako fimo. Bamayo balemuwamishako ing’anda no kumwafwa mu tumilimo tumbi, kabili bacitile fyo ukufika na ku mfwa ya ulya mwanakashi. Mona kwati Yehova alipaalile Bamayo pa mulandu wa kuti bacitile icikuuku kuli uyu mwanakashi, uwali Musambi wa Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova shaleitwa pali iyo nshita.

Ilyo papitile inshita, umwano mwanakashi uwa bamayo senge afwile mu kupumikisha. Icalici lyasansamwishe bamayo senge panono, lelo umwina mupalamano uwali Musambi wa Baibolo alibasansamwishe sana. Ulya musambi wa Baibolo alibalondolwelele ificitika lintu umuntu afwa. (Yobo 14:13-15; Lukala Milandu 9:5, 10) Ici calengele ukuti basansamushiwe apakalamba. Bamayo senge, na bo bashimikileko Bamayo pa lwe subilo lya kubuuka. Ici calengele ukuti Bamayo bangweko, apantu abafyashi babo bafwile ilyo bali abaice kabili balefwaisho kwishiba ificitika ku muntu lintu afwa. Ilyo lyashi ilyacitike lyalengele ukuti njishibe ubucindami bwa kushukila amashuko ya kucitilo bunte bwa mu lyashi.

Mu myaka ya ba1930, Bamayo batendeke ukukutika ku malyashi ya pa mulabasa aya lucelo pa Mulungu aya kwa Joseph F. Rutherford, uwali presidenti wa Watch Tower Bible and Tract Society. Muli iyo myaka, baNte na kabili batendeke umulimo wa ku ng’anda ne ng’anda ku ncende twaleikala. Baleimika icilimba ca maseleti mu cintelelwe mu lubansa lwesu no kulisha amaseleti ya malyashi ya kwa Munyina Rutherford. Ayo maseleti pamo na bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Golden Age (nomba ni Loleni!) fyalengele ukuti Bamayo batwalilile ukwangwako.

Ilyo papitile imyaka iinono, mu 1938, abalembeshe Ulupungu lwa kwa Kalinda bapokeleele ba postcard ba kubalaalika ku kulongana kwaibela ukwabelele mu ng’anda imo iyabelele apalepele mupepi na bakilomita 25 ukufuma pa mwesu. Bamayo balefwaya ukusangwako, e co ine, Fern ne ndume shandi shibili twalibashindike. John Booth na Charles Hessler, bakangalila benda aba Nte sha kwa Yehova, balandile amalyashi kuli ifwe fwe bali mupepi na 12. Pa numa ya ico, batendeke ukuteyanye bumba lya kuya mu butumikishi ulucelo lwakonkelepo. Takwali nangu umo uwaipeeleshe ukuya na bo, e co Munyina Hessler asalilepo ine no kunjipusha ati, “Mulandu nshi tawingela pamo na ifwe?” Nshaishibe ifyo bali no kuyacita, lelo nshakwete umulandu wine wine uwa kukanabaafwa.

Twaile ku ng’anda ne ng’anda mpaka na kasuba pa kati, kabili lyene Munyina Hessler afumishe amasangweci yabili. Twaikele pa matabo ye calici no kutendeko kulya. Cali ni pa numa nafumishe ulya fwaka e lintu Munyina Hessler aishibe ukuti nalongeneko fye umuku umo. Ubushiku bulya bwine umwine e ka aishile mu kulyo mulaalilo ku mwesu kabili atwebele ukulaalika abena mupalamano ku kulanshanya Baibolo. Pa numa ya mulaalilo, atungulwile isambililo lya Baibolo pamo na ifwe kabili alandile ilyashi kwi bumba lya bena mupalamano 10 abasangilweko. Atukoseleshe ukukwate sambililo lya Baibolo cila mulungu. Nangu cingati abanensu balikeene, ine na Fern twatantike ukusambilila Baibolo cila mulungu pa ng’anda.

Ukulunduluka mu Cine

Tapakokwele, ine na Fern twaile mu butumikishi bwa mwi bala. Lintu twali ku cipuna ca ku numa muli motoka natusonteka bafwaka, ndume yandi apilibwike no kutweba ati: “Ninsango kuti baNte tabapeepa fwaka.” Ilyo line fye, Fern apoosele fwaka wakwe ku nse ya motoka—ine nalipwile ukupeepa fwaka wandi. Nangu cingati twalitemenwe ukupeepa fwaka, tatwatalile atupeepa fwaka na kabili.

Pa numa ya kubatishiwa mu 1940, ine na Fern twali ku kulongana uko twasambilile icipande icakoseleshe bupainiya, nga fintu umulimo wa kushimikila uwa nshita yonse witwa. Ilyo twalebwelela ku ng’anda, munyina umo aipwishe ati: “Mulandu nshi iwe na Fern mushingabombela bupainiya? Tamwakwata ca kumucilikila.” Twalifililwe ukukaana ifyo atwebele, e co twaliiteyenye ukubombako bupainiya. Naishibishe aba ku ncito ukuti pa numa ya nshiku 30 nali no kuleka incito, kabili twalipekenye ukubomba bupainiya.

Twaipwishe Watch Tower Society ukwa kubombela, kabili lyene twakuukile ku Baltimore, Maryland ukwali ing’anda ya bapainiya. Twalelipila amadola 10 cila mweshi pa kwikalamo no kulya. Twalisungileko indalama shimo isho twamwene kwati shali no kutufisha ku Armagedone. (Ukusokolola 16:14, 16) Na kuba, twalemona kwati Armagedone yali fye mupepi nga nshi. E co lintu twatendeke bupainiya, twalishiile ing’anda yesu no kulabako ku fyashala.

Twabombele bupainiya mu Baltimore ukufuma mu 1942 ukufika mu 1947. Ukukaanyo mulimo wa Nte sha kwa Yehova muli iyo myaka e lyo kwacilile. Mu cifulo ca kwensha motoka wesu ku mayanda ya basambi besu aba Baibolo, inshita shimo umuntu umbi e waletwensha. Muli iyo nshila abantu tabalelepaula amatayala ya motoka wesu. Takwaba uwatemwa ukukaanya kwa musango yo, nangu cibe fyo, lyonse twaleipakisho butumikishi bwa mwi bala. Na kuba, pa kubomba umulimo wa kwa Shikulu twaleenekelo kucincimushiwako panono.

Indalama shonse twasungile shasukile shapwa. Amatayala ya motoka wesu, ifya kufwala fyesu ne nsapato fyalisapwike. Twalilwele imiku ibili nelyo itatu pa nshita ntali. Tacayangwike ukutwalilila, lelo tatwafwaile ukuleka bupainiya. Tatwalelandapo na pa lwa kuleka. Twalyangwisheko imikalile yesu pa kuti twingatwalilila ukubomba bupainiya.

Ukupeelwa Imilimo Imbi

Mu 1947 twaile kwi bungano ku Los Angeles, California. Ilintu twali kulya, ine no mukalamba wandi William twapeelwe umulimo wa kwenda uwa kutandalila ifilonganino no kufyaafwa. Pali iyo nshita tatwalekanshiwa ku kubomba uyo mulimo. Twatendeke fye ukubomba. Mu myaka 7 iyakonkelepo, ine na Fern twabombele mu Ohio, Michigan, Indiana, Illinois, na New York. Mu 1954 twalilaalikwe kwi kalasi lyalenga 24 ilya Gileadi, isukulu ilikansha bamishonari. Ilyo twali kulya, Fern alyambwile polio. Icawemeko fye ca kuti aishilepola, kabili twalipeelwe umulimo wa kwenda mu New York na Connecticut.

Ilyo twalebombela mu Stamford, Connecticut, Nathan H. Knorr, uwali presidenti wa Watch Tower Society, pamo no mukashi wakwe Audrey batulaalike ukubatandalila pa mpela ya Mulungu. Batupekanishishe umulaalilo uusuma uwa nama ya ng’ombe pamo ne fya kulya ifyalekanalekana. Twalibeshibe kale, kabili nalishibe ukuti Munyina Knorr ali ne fyebo fya kunjeba, tandaalike fye ukwisaisha no kulya umulaalilo epela. Icungulo bushiku cilya cine anjipwishe ati, “Bushe kuti watemwa ukwisa pa Bethel?”

Nayaswike nati: “Nshishibe; nshaishiba ifingi pa lwa mikalile ya pa Bethel.”

Pa numa ya kutontonkanyapo imilungu yafulilako, twaebele Munyina Knorr ukuti twali no kwisa nga alefwaya tukese. Umulungu uwakonkelepo, twapokelele kalata wa kutulaalika ku Bethel pa April 27, 1957, ubushiku twakumenye imyaka 21 mu cupo cesu.

Pali ubo bushiku bwa kubalilapo pa Bethel, Munyina Knorr alinangile bwino ifya kucita. Anjebele ati: “Tauli mubomfi wa muputule kabili; wishile kuno mu kubomba pa Bethel. Umulimo wakulabomba walicindamisha, kabili tulefwayo kuti ubikeko amano ku kubomfya ifyo wakulakanshiwa pa Bethel. Tulefwaya ukaleikala pano.”

Imikalile ya pa Bethel Yaliwama

Intanshi napeelwe umulimo wa kubombela mu Dipartimenti wa Bamagazini na Dipartimenti wa Kutume Mpapulo. Ilyo papitile mupepi ne myaka itatu, Munyina Knorr alinjitile kwi ofesi lyakwe. Lyene anjebele ukuti ukubombela mu ng’anda ya Bethel e mulandu ukalamba naletelwe pa Bethel. Mu kulungatika anjebele ati, “Waisa mu kusunga Ing’anda ya Bethel.”

Ukusunge Ng’anda ya Bethel kwanjibukishe ifyo abafyashi bandi bansambilishe ilyo nalekula pa farmu. Bethel yalipalana sana no lupwa lwa pa ng’anda. Ifya kufwala filacapwa, ifya kulya filapekanishiwa, ifipe fya kuliilapo filasamfiwa, apa kulaala palanshikwa, na fimbipo. Uyu Dipartimenti asakamane fi fyonse alyesha ukulenga Bethel ukube cifulo icisuma ica kwikalamo, ico umuntu engeta ing’anda yakwe.

Ndemona kwati indupwa kuti shasambililako ifingi ku mibombele ya Bethel. Twima lucelocelo no kutendeko bushiku ne fyebo fya ku mupashi ukupitila mu kubebeta ilembo lya bushiku no bushiku. Tulabombesha kabili twikala ubumi ubwa shikatala kabili ubwacincila. Bethel tayaba nge ng’anda ya bashimbe abaipeelesha mu fya mapepo, nga fintu bambi batontonkanya. Tulapwishishisha ifingi pa mulandu wa mikalile yesu iyatantikwa bwino. Abengi balisoso kuti ifyo bakanshiwe pano fyalibaafwile ukupokelela ifishingamo mu ndupwa shabo na mu cilonganino ca Bwina Kristu.

Abalumendo na bakashana abesa pa Bethel kuti bapeelwo mulimo wa kuwamya, ukucapa, nelyo uwa mu fakitare. Icalo cifwayo kuti tumone kwati imilimo ya musango yu yalisuulwa kabili ya pa nshi. Lelo, abacaice aba pa Bethel balitesekesho kuti imilimo ya musango yu ilakabilwa pa kuti ulupwa lwesu lulebomba bwino no kukwate nsansa.

Na kabili icalo kuti pambi casumbula itontonkanyo lya kuti mukabila icifulo no lulumbi pa kuba ne nsansa shine shine. Awe te fyo caba. Lintu twacita ico twebelwe ukucita, ninshi ‘tulecita ico tufwile ukucita,’ kabili tulapokelela amapaalo kuli Yehova. (Luka 17:10) Kuti twaikushiwa no kusansamuka mu cine cine lintu fye twaibukisha imifwaile ya mulimo wesu—iya kucita ukufwaya kwa kwa Yehova no kutwala pa ntanshi imilimo ya Bufumu. Nga twaibukishe fyo, tukalaipakisha no kwikushiwa mu mulimo uuli onse.

Ishuko lya Kubombako Umulimo wa Kukusha

Pe bungano lya mu Cleveland, Ohio, mu 1942, ukucila pa myaka 10 ilyo tushilaisa pa Bethel, Munyina Knorr alandile ilyashi ilyaleti “Umutende—Bushe Kuti Wabelelela?” Alilondolwele bwino ukuti Inkondo ya Calo iya Cibili, iyalelwikwa, yali no kupwa kabili inshita ya mutende iya kupayanya ishuko lya kukushako kampeni wa kushimikila yali no kukonkapo. Isukulu lya Gileadi ilya kukansha bamishonari ne Sukulu lya Butumikishi bwa Teokrasi ilya kuwamyako imilandile ya pa cintubwingi iya bamunyina fyalimikwe mu 1943. Na kabili amabungano yakalamba yaliteyanishiwe. Maka maka amabungano ayabelele pa Yankee Stadium e yalumbwikepo mu myaka ya ba1950. Pali ayo mabungano mu 1950 na 1953, nalyafwilisheko mu kuteyanya Amayanda ya Fikocikala ayakalamba umwaikele amakana, pa nshiku 8 isha ayo mabungano.

Pa numa ya ayo mabungano, ukusanshako ibungano lya mu 1958 ilyali ilikalamba pali yonse, bakasabankanya ba Bufumu balifulile nga nshi. Ici mu kulungatika caambukile umulimo wesu pa Bethel. Ku kupwa kwa myaka ya ba1960 na ku kutendeka kwa myaka ya ba1970, incende ne miputule ifya kusungilamo ababomfi fyalicepele. Pa kuti ulupwa lwesu ulwalekulilako lwingasungwa bwino, kwalekabilwa ukufushako imiputule ya kusendamamo, bacikini, ne miputule ya kuliilamo.

Munyina Knorr aebele ine na Munyina Max Larson, kangalila wa fakitare, ukufwaya incende iisuma ukwali no kubela ifikuulwa ifyafunguluka. Mu 1957, lintu naishile pa Bethel, ulupwa lwesu ulwa bantu mupepi na 500 lwaleikala mu cikuulwa cimo icikalamba. Lelo mu kupita kwa nshita, Sosaite yashitile amahotela yatatu ayapalamineko—Towers, Standish, na Bossert no kuyawamya—ukusanshako ifikuulwa finono ifingi. Mu 1986 Sosaite yashitile incende apali kale Hotel Margaret no kukuulapo icikuulwa cipya kabili icayemba icasangwilwe ukuba umwa kwikala abantu mupepi na 250. Lyene ku kutendeka kwa ba1990, icikuulwa ica ntunti 30 calikuulilwe ku kwikalamo ababomfi 1,000 abalundwako. Pali ino nshita Bethel ya ku Brooklyn kuti yasunga no kuliisha abantu ukucila pali 3,300 aba lupwa lwesu.

Na kabili incende yalishitilwe mu Wallkill, New York, mupepi na bakilomita 160 ukufuma pa Bethel ya ku Brooklyn. Mu kupita kwa myaka, ukutendeka ku mpela ya myaka ya ba1960, e kwaishilekuulwa ifikuulwa umwa kwikala abantu e lyo ne cikuulwa icikalamba umwa kupulintila. Pali nomba, mupepi na 1,200 aba lupwa lwesu lwa Bethel e ko bekala no kubomba. Mu 1980 kwalefwaikwa impanga iya mahekita 250 iya misebo iisuma kabili iyabela mupepi na New York City. Kashitisha wa mpanga alisekele no kutila: “Bushe ni kwi mwingasanga impanga iya musango yo? Te kuti imoneke iyo.” Lelo ulucelo ulwakonkelepo atumine lamya no kutila: “Impanga yenu naimoneka.” Ilelo, iyo ncende yaishibikwa nga Watchtower Educational Center ku Patterson, New York. E kusangwa amasukulu kabili e kwikala ulupwa lwa batumikishi ukucila pali 1,300.

Ifyo Nasambililako

Nalisambilila ukuti kangalila musuma ni uyo uwingapokako amano kuli bambi. Amano ayengi ayo nalebomfya pamo nga kangalila wa Bethel yalefuma kuli bambi.

Lintu naishile pa Bethel, abengi bali abakalamba, nge fyo ndi ilelo. Ino nshita abengi aba bene balifwa. Nani uulingile ukupyana abalekota no kufwa? Abaishibisha incito te lyonse bapyana. Abapyana ni abo abalipo, abalebomba mu busumino, kabili abaiteyanya ukubomfiwa.

Umulandu umbi uwacindama uufwile ukwibukishiwa wa kukwato mukashi umusuma. Ukutungilila kwa mukashi wandi uwatemwikwa, Fern, kwalingafwa apakalamba ukufikilishe milimo ya teokrasi. Abalume bafwile ukumono kuti abakashi babo balaipakisha imilimo yabo. Ndesha ukupekanyako ifyo ine na Fern twatemwo kucita. Te fintu ifya mutengo, lelo ifyapusanako ku fyo tucita lyonse. Umulume afwile ukucita ifintu ifya kusansamusha umukashi wakwe. Inshita ya kuba pamo nankwe yalicindama kabili ilapita bwangu, e co ikabila ukubomfiwa bwino.

Ndi uwasekelela ukwikala mu nshiku sha kulekelesha isho Yesu alandilepo. Iyi e nshita yacilishapo ukusungusha mu lyashi lyonse ilya bantunse. Tulatamba no kumona ku menso yesu aya citetekelo ifyo Shikulu alesandululo kuteyanya kwakwe mu kupekanishisha ukwisa kwa calo cipya icalaiwa. Nga naibukisho bumi bwandi mu mulimo wa kwa Yehova, kuti namono kuti kuno kuteyanya kulatungululwa na Yehova—te bantunse iyo. Ifwe tuli babomfi bakwe epela. E ico, lyonse tufwile ukushintilila pa butungulushi bwakwe. Nga atweba ifya kucita, tulingile ukumfwila no kubombela pamo nankwe.

Bombeleni pamo no kuteyanya, kabili mukaipakisha ubumi ubwaisulamo insansa. Conse ico mucita—nampo nga ni bupainiya, mulimo wa muputule, bukasabankanya pa cilonganino, umulimo wa pa Bethel, nelyo bumishonari—mulekonka amakambisho, kabili cindamikeni umulimo wenu. Tukuteni pa kuti mukaleipakisho mulimo uuli onse no kuipakisha ubushiku bumo na bumo mu mulimo wa kwa Yehova. Inshita shimo kuti mwaumfwa ukunaka, ukufunshika ku milimo nelyo ukufuupulwa. Lelo iyo ni nshita ya kwibukisho mulandu mwapeelele ubumi bwenu kuli Yehova. Ni ku kucito kufwaya kwakwe, te kwenu iyo.

Inshiku shonse ilyo ndebomba ndaipakisha. Mulandu nshi? Pa mulandu wa kuti lintu twaipeela kuli Yehova no mutima onse, tulekushiwa nga twaishibo kuti ‘twacita ifyo tufwile ukucita.’

[Icikope pe bula 19]

Dipartimenti wa Magazini

[Icikope pe bula 19]

Amayanda ya Fikocikala, mu 1950

[Icikope pe bula 19]

Bupainiya mu Baltimore, 1946

[Icikope pe bula 19]

Mu Mayanda ya Fikocikala pamo na Fern mu 1950

[Icikope pe bula 22]

Pamo na Audrey Knorr na Nathan Knorr

[Icikope pe bula 23]

Watch Tower Educational Center ku Patterson, New York

[Icikope pe bula 24]

Pamo na Fern ilelo