Bushe Umutundu wa Muntu mu Cituntulu Ulakabila Mesia?

“ICALO CILEKABILA MESIA, E FYASOSA UMULASHI”

Uyo mutwe we lyashi wamoneke muli The Financial Post iya ku Toronto, Canada, mu 1980. Umulashi waambwilwe aali ni Aurelio Peccei, presidenti kabili katendeka uwa kabungwe ka bantu balamuka akaishibikwa bwino aketwa Club of Rome. Ukulingana na Post, Peccei asumine ukuti “intungulushi ya congolo—mu fya sayansi, ubupolitiki, nelyo ubutotelo—e ingaba ipusukilo lyeka fye ilya calo ukufuma ku kubuukana kwa kwangalila capamo no kwa fya bunonshi uko kutiinya ukonaula ukutumpuluka.” Cinshi uletontonkanya? Bushe ici calo mu cituntulu cili mu mibele yakakala ifyo ica kuti umutundu wa muntu ulekabila Mesia? Languluka impika fye imo iyo ici calo cilolenkene nayo—insala.

AMENSO yabili, ayabutuluka yalekulolekesha ukufuma pa cikope muli nyunshipepala nelyo magazini. Yali menso ya mwana, umukashana munono uushilafisha ne myaka ya kufyalwa isano. Lelo aya menso tayalekulenga ukumwentula. Tayakwetemo ukucincimuka kwa bwana, tayakwetemo itontonkanyo lya nsansa ilya kupapusha, tamuli ukucetekela kwa kaele. Mu cifulo ca ico yeswilemo ukukalipwa kwa kufulunganya, ukumensha kwa mu kati, insala yabipisha. Uyu mwana alefwa ku nsala. Ukukalipwa ne nsala e cintu fye aishiba.

Nakalimo, ukupala abengi, taufwaya ukulolekesha ifikope fya musango yo, e co mu kwangufyanya wakupukula ibula. Tacilepilibula ukuti tausakamana, lelo wayumfwa uwafulunganishiwa pa mulandu wa kuti uletunganya ukuti cili kucelwa nga nshi kuli uyu mukashana. Ifilundwa fya mubili ifyapapa no lufumo lwabotoka fili fishibilo fya kuti umubili wakwe walitendeka kale ukuyonaula. Pa nshita ulemona icikope cakwe, nakalimo alifwa kale kale. Icabipisha, walishiba ukuti umulandu wakwe tawaba weka nangu panono.

Yanene shani iyi mpika? Cisuma, bushe kuti wabika mu cikope abana amamilioni 14? Abengi aba ifwe te kuti twelenganye; impendwa ili iyakulisha ku kubika mu cikope. Elenganya, lyene, icibansa icikalamo abantu 40,000. Nomba elenganya ukuti nacisula abana paa—umutande no mutande, amatabo pa matabo, ifinso ifishaifulila. Nelyo fye ici cili icakosa ukwelenganya. Lelo, kuti casendako ifibansa fya musango yo 350 ifyaisulamo abana ku kufika ku mamilioni 14. Ukulingana na UNICEF (United Nations Children’s Fund [Icipani ca United Nations Icisakamana Abana]), iyo ili ni mpendwa ya kutulumusha iya bana baba pe samba lya mushinku wa myaka isano abafwa ukufuma ku bulwele bwa nsala na malwele ayengacilikilwa mu kwanguka cila mwaka mu fyalo filelunduluka. Ico cilingana ne mpendwa ya bana mu cibansa cimo ukufwa cila bushiku! Lunda kuli ici impendwa ya bakalamba abali ne nsala, kabili walakwata ubwingi bonse ubwa mu kusaalala kwa calo ubwa bilioni ya bantu abashilishiwa mu kukumanina.

Mulandu Nshi Insala?

Ino planeti pali ino nshita ilaletako ifya kulya ifingi ukucila pa fintu abantunse bengalya, kabili yalikwata amaka ya kuletako ifyafulilako. Nalyo line, cila miniti, abana 26 balafwa ukufuma ku bulwele bwa nsala na malwele. Mu kati ka uyo miniti umo wine, icalo cipoosa mupepi na $2,000,000 mu kupekanishisha ubulwi. Bushe kuti waelenganya ico isho indalama shonse—nelyo iciputulwa fye cinono ica shene—shingacitila abo bana 26?

Mu kulengama, ukubulisha ifya kulya nelyo indalama te kwashingamwa ku nsala ya mu calo. Impika yaliba iyashika. Nga fintu Jorge E. Hardoy, profesa umwina Argentina, alumbulwile, “icalo conse tacakwata amaka ya kwakana amaliila, amaka, inshita, ubukumu no kwishiba na abo abakabila ifi fintu mu kucilapo.” Ee, impika yaba, te mu bukumu bwa muntu, lelo mu muntu umwine. Ubufunushi na kaso fimoneka ukuba e fya kusangwilako ifikalamba mu bwikashi bwa buntunse. Abantu abacishapo ubukankaala iciputulwa cimo muli fisano ifya bantu bonse aba pe sonde baipakisha ifipe ifingi no kubombelwa imiku 60 ukucila ifiipakisha iciputulwa cimo muli fisano ica bantu ababesha abapiina.

Ca cine, bamo baleesha mu kufumaluka ukutwala ifya kulya ku bali ne nsala, lelo ukubombesha kwabo ukwingi kulacilikilwa ku fya kusangwilako ifyo bashingalama. Icipowe ilingi line cicululusha ifyalo ifyo fyalepaulwa ku nkondo ya bana calo nelyo bucipondoka, kabili tacaba icishaseeka ku mabumba yalelwishanya ukucilikila ukupayanya kwa kukumbusuka ukufuma ku kufika ku bali mu kukabila. Imbali shonse shibili shilatiina ukuti pa kusuminisha ifya kulya ukufika ku bana calo balefwa ku nsala mu citungu ca balwani, kuti baleliisha abalwani babo. Amakamfulumende yene yalabomfya icipowe pamo nge canso ca bupolitiki.

Takwaba Ukupikulula?

Ku ce shamo, impika ya mamilioni balefwa ku nsala te bwafya bweka fye ubulecululusha umuntu wa muno nshiku. Ukonaula kwaanana no kukowesha kuli sumu ukwa njikalo, icikuko ca mukosela ica nkondo ico icipaya amamilioni ya bumi, ifikuko fya lukaakala ifya misoka ifyo filetako umwenso no kukanacetekela ukuli konse, ne mibele isuma iiletwalilila ukubotelela e fimoneka ukuba pa ntulo ya bwingi ubwa ishi mpika—yonse aya amacushi ya mu cibulungwa conse yalekatana, nga fintu cili, kabili yashininkisha icine cishingakanwako cimo cine—umuntu te kuti aitungulule umwine mu kutunguluka.

Ukwabulo ukutwishika e mulandu wine abantu abengi balufisha isubilo mu kumona ukupikulula ku mpika sha calo. Bambi bayumfwa nge fyayumfwile Aurelio Peccei, uwasoma umwina Italy uulumbwilwe mu kwiswila. Nga ca kuti kuli no kubako ukupikulula, e fintu bapelulula, kufwile ukufuma ku ntulo iyacila pa maka ya lyonse—nakalimo iyacila fye na pa buntunse. Muli ifyo imfundo ya kwa mesia yalikwata ukwipukisha kwa maka. Lelo bushe caliba ica mano ukusubila muli mesia? Nelyo bushe itontonkanyo lya musango uyo kwelenganya fye?

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 2]

Ifikope fya pa nkupo: Pa mulu: Icikope ca U.S. Naval Observatory; pe samba: icikope ca NASA

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]

Icikope ca WHO ica kwa P. Almasy

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 4]

Icikope ca WHO ica kwa P. Almasy

Icikope ca U.S. Navy