Bushe Ifipuuta fye Shuko Kuti Fyakucingilila?

AKABWEBWE kalengama kasendelwe mwi tumba lya mwaume umwina Brazil. Ikobili lya kwa kangala wa fyangalo umwina America. Umusalaba wa Mutakatifu Brigid uukobekwe pa muulu wa busanshi mu ŋanda ya lupwa lwa mwina Ireland. Amamilioni ya bantu babomfya ifintu fya musango yo nge fipuuta fye shuko nelyo impimpi.a Basumino kuti ukukwata ifi fipuuta kuti kwatandula ukucena no kubaletela ishuko.

Ku ca kumwenako, languluka Brazil. Ukulingana na magazini ya Veja, abena Brazil abengi basenda “utupimfya twa nsakalabwe no tumabwe twacepako umutengo utwasuminwa ukuba amaka ya kucebusha ishuko no bulamba ubwingi kuli umo uutukwete.” Pa kutiina ukusaalula amaka ya fya kupandapanda, bambi muli cilya calo babika icimpashanya ca butotelo nelyo ilembo pa cibumba ca pa ŋanda yabo. Bamo babomfya fye na Baibolo nge cipuuta cashila; baibika pe tebulo, iyakupukulwa mu kubelelela pe Ilumbo 91.

Ku kapinda ka ku kulyo aka Africa, muti, uko e kuti umuti wa mu mpanga, mu mano yamo yene ulabomfiwa, te pa mulandu fye wa mibele ya uko iya kundapa, lelo ngo kucingilila kwi shamo. Ubulwele, imfwa, ukubwelela inuma kwa mu fya ndalama, nelyo fye ifintemwa fyafilwa ilingi line fitontonkanishiwa ukufuma mu buloshi ubwaletwako na balwani nelyo ukufuma mu kupelebela ukutemuna ifikolwe fyafwa. Umuti ilingi line upokwa ukufuma kuli shiŋanga wa mu mushi, uusakaanya umuti ukufuma ku fimenwa, ifimuti, nelyo ifilundwa fya nama. Ku ca kusekesha, nangu ni fyo, umuti tawapeleshiwa fye ku mishi; icibelesho calyanana mu kusaalala mu misumba ya mu South Africa. Aba makwebo na bapwisha isukulu lya ku universiti baba pa kati ka abo abashintilila pa muti.

Ukusapike shuko na kabili kwaliseeka mu fyalo fya ku Europe. Icitabo Studies in Folklife Presented to Emyr Estyn Evans citwishibisha ukuti: “Twakwabako icalici nelyo itauni mu Ireland umo ifibekobeko fishingamonwa ukukakilwa pa muulu wa fiibi fya ŋanda nelyo umwa kwikala.” Nelyo fye icacila na po kuseeka muli cilya calo caba misalaba yalukwa ne cani iyakobekwa pa muulu wa masanshi na pa fiibi ku kuleta ishuko. Abalandapo basoso kuti, mu cinkumbawile, icinabwingi ca bena Ireland bamona uko kutiine mipashi mu nshila yayanguka nga nshi. Nalyo line, abanono balikusuula umupwilapo.

Ukusapika kwa Kucingilila

Cinshi cili e kwipukisha kwa fisumino fya kutiine mipashi ifya musango yo? Mu kumonekesha kubomba ku kwisusha ukukabila kwa kutendekelako ukwa kucingilila uko abantu bakwata. Mu cituntulu, ni banga bayumfwa abacingililwa mu mayanda yabo, kabili abashacingililwa lintu baleenda mu misebo ubushiku? Lunda kuli ico ukukanshika kwa mikalile no kusakamana abana. Ee, twikala mu co Baibolo ita “inshita ya mafya.” (2 Timote 3:1, The New English Bible) E co ca cifyalilwa fye ukuti abantu bakwate ukufwaisha kwaluma ku kucingililwa.

Ici kuti pambi cabe fyo mu ntambi umo imisango yalekanalekana iya kupupe mipashi na maleele yaseeka. Ukutiina kwa fyaelenganishiwa ukuba imipashi ya bafwa nelyo ukwa kuba icinakabupalu ca kutiipa kwa mulwani kuti kwalenga icitwa mu kuluba ngo kucingilila ukwa cipuuta nelyo impimpi ukumoneka ukwacindama nga nshi. Te mulandu na fintu cili, The World Book Encyclopedia isoso kuti: “Abantu abengi balikwata umwenso uubalenga ukukanaba mu mutelelwe. Ukutiine mipashi kulaafwa ukucimfya umwenso wa musango yo pa kupayanya umutelelwe. Kulebekesha abantu ukuti bakakwata ico balefwaya no kusengauka ubwafya.”

Amaka ya Cimbepa aya Mpimpi

E ico, impimpi, imikano, ne fipuuta ifya misango yalekanalekana ne mimonekele filafwalwa, ukusendwa, no kulangishiwa na bantu ukupulinkana icalo. Lelo bushe calibamo kupelulula ukusumina ukuti icipuuta icapangwa no muntu kuti catambika ukucingilila kwa cine cine ukuli konse? Ubwingi bwa fintu ifyo mu cinkumbawile fibomfiwa nge fipuuta fyaba fya fipe ifingi ifyafuma mu makwebo yakalamba. Bushe tacisuusha ukupelulula na mano ya cifyalilwa ukusumina ukuti icintu cimo icapangwa mu fakitare kuti cakwata amaka ya maleele? Kabili nelyo fye umuti ukucilisha uwapekanishiwa na shiŋanga wa mu mushi tauli nangu cimo ukucila pa kusakaanya kwa fya kutumbinkanya fya lyonse—imishila, ifinsabwansabwa, ne fyapalako. Mulandu nshi ukutumbinkanya kwa musango yo kwingakwatila imibele ya maleele? Pa mbali ya ico, bushe kwalibako ubushininkisho bwa cine cine ubuli bonse ubwa kuti abantu ababomfya impimpi balakokolako—nelyo bushe abali bonse baliba aba nsansa—ukucila abo abashishibomfya? Bushe abo bapanga ifipuuta fya maleele ifya musango yo abene bene tababa ifinakabupalu ku kulwala ne mfwa?

Ukucila ukupeela abantu ukucingilila kwa cine cine no kuyumfwa kwa kulama ubumi bwabo, ukubomfya kwa kutiine mipashi ukwa mpimpi ne fipuuta mu cishinka kulafuupula abantu ku kulolenkana ne mpika mu kulamuka kabili kubakoselesha ukulolesha kwi shuko ngo kundapa fye. Ukucetekela mu maka ya mpimpi kuti na kabili kwapeela uulebomfya ukuyumfwa kwa cimbepa ukwa mutelelwe. Umwaume asongelwe ne fya kunwa fikola kuti atunga ukuti imimwene yakwe na maka tafishimaishiwe, lelo nga ca kuti aesha ukwensha motoka, mu kupalishako aleleto kucena ku mwine wine na kuli bambi. Umo uwabika ukucetekela kwakwe mu maka ya mpimpi kuti mu kupalako aicena umwine. Ukukwata ukucingililwa kwa cimbepa, kuti pambi akongamina ku mulekesha wa buwelewele nelyo ukucito kupingulapo kwabula amano.

Ukusumina mu maka ya mpimpi kuletako amasanso ayabipisha na yambi ayo yashaishibikwa ku mamilioni ababomfya yene. Masanso nshi aya, kabili bushe kwalibako inshila yalungama ku kutandula ukucena? Icipande cikonkelepo calabomba na ya mepusho.

[Futunoti]