Mulandu Nshi Ukwiba Kufulile?

RIO DE JANEIRO—pa Mulungu, October 18, 1992. Ululamba lwa bemba ulwalumbuka mu Copacabana na mu Ipanema nalwisulamo abantu. Mu kupumikisha, amabumba ya misepela basansa ululamba, ukulwa pa kati ka bene na bene no kwibila abantu ifyuma fyonse fya mutengo pa lulamba. Bakapokola abacishiwa mu mpendwa nabeminina—abapelelwa. Ku bekashi ba mu Rio de Janeiro na batandashi, ca kukumanya cabipa mu kasuba katande mono.

Mu cituntulu, imisoka iisanshamo ifipe naiseeka. Mu misumba ikalamba, abapuupu baishibikilwa ku kwibila imisepela—kabili pa nshita shimo no kubepaya fye—pa kubapoka insapato. Abapuupu balengila mu mayanda nampo nga abantu e po bali nelyo tabalipo. Ababomfi ba mu ŋanda ababulo bufumacumi, pa numa ya kwishiba ifyo iŋanda yaba, baleba ifibekobeko ne ndalama, no kuluba baluba. Amabumba ya bantu yalasampa mu matuka. Amabumba yateyanishiwa bwino yaleba fye na bantu, nga fintu cilemonwa ku mpendwa sha kwiba abantu ishilekulilako mu Brazil. Napamo mu kupalishako kuti wapeela ifya kumwenako na fimbi ukufuma ku ca kukumanya cobe cine nelyo ukufuma ku cacitike mu bwikashi bobe. Lelo mulandu nshi kubelele ukwiba kwafule fi?

Mulandu Nshi Abantu Bebila?

Nangu cingati ubupiina bulefulilako no kubomfya kwa miti ikola yaba e milandu ikalamba ibili, icasuko tacaba icamonekesha nge fyo. The New Encyclopædia Britannica ilandapo kuti: “Ukusapika kwa cilenga imisoka cimo fye maka maka kwalilekwa ngo kushingaletako ifisabo.” Nangu cibe fyo, icitabo cimo cine citubulula ukuti impika sha musango yo pamo ngo kwiba “mu kulungatika shibikwa pa kuyumfwa kwa misepela nge finangwa no kufiitwa pa fyo bapusulwa ifyuma fya ku mubili ifya bumi bwa cila bushiku.” Ee, pa mulandu wa kutitikisha kwakulisha ukwa kukwate fipe fikabilwa, abengi tabamona inshila bengakwatilamo ifintu bafwaisha pa mbali ya kwiba.

Ica kusekesha, nangu ni fyo, The World Book Encyclopedia ilangililo kuti: “Icipimo ca misoka cabe cashikatala eyefilya mu masosaite ya cishilano uko abantu basumina ukuti inshila yabo iya bumi ikaba cimo cine. Ifipimo fya lukaakala fikongamina ku kuya pa muulu mu masosaite muntu ukwaluka kwayangufyanya kucitikako mu nshila abantu bekalilamo na mu cintu bacita pa kusange mikalile—na mu fintu bacetekelamo ku lubanda lwabo lwa ku nshita ya ku ntanshi.” Encyclopedia yalundapo kuti: “Abacaice bakwata amashuko ya ncito ayacepelako. Incito shabulo kulamuka ishabako shimoneka ishatalalila lintu shalinganishiwa ku fibwesha fya mu kwangufyanya kabili ifya kucincimusha ififuma mu kwiba. Abacaice baliba na kabili abaitemenwa ukuisansalika ku kwikatwa pantu mu mibele babelamo finono bengalufya.”

Lelo, abengi abashibomba nelyo abakwata incito sha malipilo yanono tabeba, ilintu impendwa ikalamba iya babombe ncito mu maofesi ne ncito sha kupikintika balamanako pa ncito kwati ifyo beba fyaba lubali lwa malipilo yabo. Na kuba, ku fibelesho fimo ifya kufinsha, icifulo cimo ica kwangalila pamo cilafwaikwa. Bushe tawaumfwapo ulwa ncitilo sha museebanya ishisanshamo ifipendo fikalamba ifya ndalama umo muntu abatunganishiwa baba ni bapolitishani, ababomfi ba cintubwingi, na bashimakwebo? Takuli kutwishika pa lwa cene, ukwiba takwapelela fye ku bapiina.

Ibukisha, na kabili, ukuti ifikope fisela na maprogramu ya pa TV ilingi line filangisha ukwiba nge nseko (impalume kuti pambi aba fye no mupuupu), icikongamina ku kulenga ubupuupu ukubo bwacilapo kupokelelwa. Kwena, ukutamba ifya musango yo kuti kwamonwa nge ca kusekesha, lelo pa nshita imo ine, ibumba lilalangwa ifya kwiba. Bushe imfundo mu bumfisolo tailepishiwa iya kuti imisoka nakalimo isuma? Ukwabulo kutwishika, ubufunushi, ubunaŋani, ne tontonkanyo lya kuti uuli onse alacita cene ukwabulo kukandwa fyonse filasangwila ku kufula kwa kwiba. Ukwabulo kukanako, twikele mu “nshita ishayafya” ishasobelwe lintu bukaitemwe no kutemwe ndalama fyayanana.—2 Timote 3:1-5.

Wilaiba

Te mulandu ne fipimo fya mu calo ifyanyonganikwa, caliba icakatama ukumfwila ifunde lya kuti: “Uwibile eiba kabili.” (Abena Efese 4:28) Umuntu uwakatamika mu kucishamo ifikwatwa nelyo umusamwe kuti pambi aibepo mwine ukusumino kuti calilinga ukuisansalika ku kwiba. Lelo ukwiba kwalibipisha mu menso ya kwa Lesa kabili kusokolola ukubulisha kwa kutemwa kwa muntu munobe. Pa mbali ya ico, nelyo fye kwiba ukunono kuti pambi kwatungulula ku kupamya umutima wa umo. Kabili ni shani pa lwa kumonwa ngo wabulo bufumacumi? Ni ani engacetekela umupuupu? Mu kubamo amano, Icebo ca kwa Lesa citila: “Ecula umo wa muli imwe nge ntalamisoka, nangu ngo mupupu.”—1 Petro 4:15.

Mu kushininkisha ulayumfwo bulanda pa kufulisha kwa kwiba, lelo ni shani fintu abantu mu ncende shafulishamo lukaakala bengabombapo? Ni shani fintu bamo abali kale abapuupu bayalula umusango wabo uwa bumi? Bushe ukwiba kukatala akupwa mu kusaalala kwa calo? Twakulaalika ukubelenga icipande cikonkelepo, “Icalo Cabulamo Abapuupu.”