Imfumu Yapelulo Mwashila mwa kwa Yehova

“Lelo abaishiba Lesa wabo bakakosa.”—DANIELE 11:32.

1, 2. Kupunkana nshi kwamonekesha ukwakoma ilyashi lya kale ilya buntunse ukucila pa myaka 2,000?

IMFUMU shibili ishaba pa bulwani shaingila mu kushomboka kukalamba ukwa kufwayo kupulamo. Intanshi imo, lyene ne ibiye, yanonka ukusumbuka, ilintu ubulwi bwalitwalilila ukucila pa myaka amakana yabili. Mu kasuba kesu ukushomboka kwalyambukila icinabwingi ca bantu pe sonde kabili kwalisonsomba bumpomfu bwa bantu ba kwa Lesa. Kupwila mu kuba ne ca kuponako icishamwenenwe libela na maka aya yabili. Ili lyashi lya kale ilyalembelwe libela ilyamonekesha lyasokolwelwe kuli kasesema wa pa kale Daniele.—Daniele, ifipandwa 10 ukufika ku 12.

² Ubusesemo bwakuma ku bulwani buletwalilila pa kati ka mfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo kabili bwalandilwepo mu kulonsha mu citabo “Your Will Be Done on Earth.”a Muli cilya citabo calilangililwe ukuti imfumu ya ku kapinda ka ku kuso mu kutendekelako yali ni Suria, ku kapinda ka ku kuso aka Israele. Pa numa, ulubali lwabulilwe na Roma. Pa kutendeka, imfumu ya ku kapinda ka ku kulyo yali ni Egupti.

Ukukansana mu Nshita ya ku Mpela

3. Ukulingana na malaika, ni lilali ubusesemo pa lwa mfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo buli no kuba ubwaumfwika, kabili shani?

³ Malaika uwalesokolola ifi fintu kuli Daniele atile: “Lelo iwe, we Daniele, kake fyebo ifi, komenena ne buuku, ukufika pa nshita ya ku mpela; bakasabanta abengi, no kwishiba kukafula.” (Daniele 12:4) Ee, ubusesemo bwakuma ku nshita ya ku mpela—iciputulwa ca nshita icatendeke mu 1914. Mu kati ka ilya nshita yakomwa, abengi bali no ‘kusabanta’ mu Malembo ya Mushilo, kabili mu kuba no kwaafwa kwa mupashi wa mushilo, ukwishiba kwa cine, ukusanshako ukumfwikisha kwa masesemo ya Baibolo, kwali no kufula. (Amapinda 4:18) Ilintu tuleingila mu kushikilako muli ilya nshita, ifyebo fyafulilako ifya busesemo bwa kwa Daniele fyalilengwo kumfwika. Ni shani, lyene, tulingile ukumfwikisha ubusesemo bwa mfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo mu 1993, nomba imyaka 35 pa numa ya kusabankanishiwa kwa citabo “Your Will Be Done on Earth”?

4, 5. (a) Ni pi umwaka wa 1914 usangwa mu busesemo bwa kwa Daniele pa lwa mfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo? (b) Ukulingana na malaika, cinshi cali no kucitika mu 1914?

⁴ Ukutendeka kwa nshita ya ku mpela mu 1914 kwaishibishiwe ne nkondo ya calo iya kubalilapo no kumanama kumbi ukwa calo kuntu Yesu asobele. (Mateo 24:3, 7, 8) Bushe kuti twasanga ulya mwaka mu busesemo bwa kwa Daniele? Ee. Ukutendeka kwa nshita ya ku mpela yaba e “nshita yalingwa” iyaloshiwako pali Daniele 11:29. (Moneni “Your Will Be Done on Earth,” amabula 269-70.) Yali ni nshita iyasontelwe kale kale na Yehova mu kasuba ka kwa Daniele, apantu yaishile pa mpela ya myaka 2,520 iyalangililwa mu fya kuponako fya bucindami bwa mu busesemo ifya muli Daniele icipandwa 4.

⁵ Iyo myaka 2,520, ukutula pa bonaushi bwa Yerusalemu mu 607 B.C.E. mu bwaice bwa kwa Daniele ukufika mu 1914 C.E., yaitilwe “inshita ya bena fyalo.” (Luka 21:24) Fya kuponako nshi ifya bupolitiki fyali no kwishibishe mpela ya shiko? Malaika alisokolwele ici kuli Daniele. Malaika atile: “Ku nshita iyalingwa [imfumu ya ku kapinda ka ku kuso] ikabwela, no kwisa mu kapinda ka ku kulyo, lelo inshita ino tacakabe ifyo cali pa kubala.”—Daniele 11:29.

Imfumu Yacimfiwa mu Bulwi

6. Mu 1914, nani uwali e mfumu ya ku kapinda ka ku kuso, kabili nani uwali e mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo?

⁶ Ukufika mu 1914 ulubali lwa mfumu ya ku kapinda ka ku kuso lwali nalubuulwa na Germany, untu kateka wa luko aali ni Kaiser Wilhelm. (“Kaiser,” ukufuma kwi lumbo lya cina Roma “Kaisare.”) Ukubuuka kwa bunkalwe mu Europe kwali kukonkana na kumbi ukwa kukansana pa kati ka mfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo. Ulubali lwa iyi yalekeleshako, imfumu ya ku kapinda ka ku kulyo, nomba lwaikatililwe na Britain, uyo mu kwangufyanya acandile Egupti, ubwikashi bwa kutendekelako ubwa mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo. Ilintu inkondo yatwalilile, kuli Britain kwailundile icalo yaleteka akale, United States of America. Imfumu ya ku kapinda ka ku kulyo yabele Amaka ya Calo aya Anglo-America, ubuteko bwakwatisha amaka mu lyashi lya kale.

7, 8. (a) Mu nkondo ya calo iya kubalilapo, ni mu nshila nshi ifintu fishabelele “ifyo cali pa kubala”? (b) Cinshi cafumine mu nkondo ya calo iya kubalilapo, lelo ukulingana no busesemo, ni shani fintu imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yaankwileko?

⁷ Mu kukansana kwatangilileko pa kati ka mfumu shibili, Ubuteko bwa Roma, pamo nge mfumu ya ku kapinda ka ku kuso, lyonse yalecimfya. Pali iyi nshita, ‘ifintu tafyali cimo cine nga pa kubala.’ Mulandu nshi te ifyo? Pa mulandu wa kuti imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yalicimfiwe mu bulwi. Umulandu umo wali wa kuti “ingalaba sha ku Kitimu” shaile ku kulwisha imfumu ya ku kapinda ka ku kuso. (Daniele 11:30) Ishi ngalaba shali finshi? Mu nshita ya kwa Daniele, Kitimu aali ni Cyprus, kabili mu kubangilila mu nkondo ya calo iya kubalilapo, Cyprus alicandilwe kuli Britain. Mu kulundapo, ukulingana na The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, ishina Kitimu “lyalitanununwa ukusanshamo A[masamba] mu cinkumbawile, lelo uku[cilisha] abena M[asamba] abenda pa menshi.” New International Version ipilibula inumbwilo “ingalaba sha ku Kitimu” nga “ingalaba sha fyalo fyabela ku masamba ya lulamba.” Mu nkondo ya calo iya kubalilapo, ingalaba sha ku Kitimu shashininkishe ukuba ni ngalaba sha ku Britain, ku nse ya lulamba lwabela ku masamba ulwa Europe. Pa numa Ifita fya pa Menshi ifya bena Britain fyalikoshiwe ku ngalaba ukufuma ku calo cikalamba icabela ku masamba ica North America.

⁸ Pe samba lya uku kusansa, imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yabele ‘iyanyuntila’ no kusumino kucimfiwa mu 1918. Lelo te po apelele. “Ikaba ne cipyu pa cipingo ca mushilo, no kucite co itemenwe, kabili ikabwelela ku mwabo, no kwangwa abasuule cipingo ca mushilo.” (Daniele 11:30) E fyaseseme malaika, kabili e fyo cashininkishe ukuba.

Imfumu Yacite co Itemenwe

9. Cinshi catungulwile ku kwima kwa kwa Adolf Hitler, kabili ni shani fintu ‘acitile ico atemenwe’?

⁹ Pa numa ya nkondo, mu 1918, inko Shauminkene ishacimfishe shabikilepo icipangano ca mutende icabamo kukanda pali Germany, mu kumonekesha icapekanishiwe ukusungilila abantu ba mu Germany mupepi no kufwa ku nsala ku nshita ya ku ntanshi ishapimwa. Pamo nge ca kufumamo, pa numa ya kuwishikana pa myaka imo mu kupelelwa kwabipisha, Germany ali uwafikapo ku kwima kwa kwa Adolf Hitler. Afikile pa maka yapulamo mu 1933 kabili mu kwangufyanya atendeke ukusansa kwakaluka ukulwishe “cipingo ca mushilo,” icaimininweko na bamunyina basubwa aba kwa Yesu Kristu. Muli ici acitile ico atemenwe ukulwisha aba Bena Kristu ba bucishinka, mu bukatu ukupakasa ubwingi ubwa bene.

10. Ukufwaya ukutungilila, Hitler aambene bucibusa na bani, kabili mu kuba na fya kufumamo nshi?

¹⁰ Hitler aipakishe ukutunguluka kwa mu fya bunonshi na bucibusa ne fyalo fimbi, ukucite co atemenwe muli ulu lubali na mo. Mu myaka inono, acitile Germany ukuba amaka yakalamba, ukwaafwiwa muli ili tukuto na abo “abasuule cipingo ca mushilo.” Aba baali ni bani? Mu kushininkisha, ni ntungulushi sha Kristendomu, abatungile ukwampana kwa mu cipingo na Lesa lelo abalekele kale ukuba abasambi ba kwa Yesu Kristu. Hitler mu kutunguluka akutile kuli abo “abasuule cipingo ca mushilo” ukumutungilila. Papa mu Rome apangile ukusuminishanya na wene, kabili Icalici lya Roma Katolika, pamo pene na macalici ya ciProtestanti mu Germany, yatungilile Hitler ukupulinkana imyaka yakwe 12 iya kuteka kwa munsokwe.

11. Ni shani fintu imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ‘yapeelwile umwashila’ no ‘kufumyapo ica kuninika’?

¹¹ Hitler aali uwatunguluka nga nshi ica kuti aile ku nkondo, nga fintu malaika mu kulungika asobele. “Abasakalala bakema ukufuma kuli yene, bakapelulo mwashila ne linga, bakafumyako ica kuninika.” (Daniele 11:31a) Muli Israele wa pa kale, umwashila lwali lubali lwe tempele mu Yerusalemu. Nangu cibe fyo, lintu abaYuda bakene Yesu, Yehova alibakene ne tempele lyabo. (Mateo 23:37–24:2) Ukutula mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, itempele lya kwa Yehova lyaba mu cituntulu lya ku mupashi, mu kuba no mwashilisha mwa liko mu myulu no lubansa lwa ku mupashi pe sonde umo bamunyina basubwa aba kwa Yesu, Shimapepo Mukalamba, babombela. Ukufuma muli ba1930, ibumba likalamba balipepa mu kubishanya na bashalapo basubwa; muli fyo, balandilwako ukubombela ‘mwi tempele lya kwa Lesa.’ (Ukusokolola 7:9, 15; 11:1, 2; AbaHebere 9:11, 12, 24) Ulubansa lwa pe sonde ulwe tempele lwalipeelwilwe ku kupakasa kwabulo kunakako ukwa bashalapo basubwa na banabo mu fyalo umo imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yakwete ukulama. Kwali ukwatapata ukupakasa ica kuti ica kuninika—ilambo lya pa cintubwingi ilye lumbo kwi shina lya kwa Yehova—califumishiwepo. (AbaHebere 13:15) Nalyo line, ilyashi lya kale lilanga ukuti te mulandu no kucula kwabipisha, Abena Kristu basubwa aba busumino, capamo ne “mpaanga shimbi,” batwalilile ukushimikila mu bumfisolo.—Yohane 10:16.

“Ica Makankamike”

12, 13. Cinshi cali “ica makankamike,” kabili—nga fintu camwenenwe libela no musha wa cishinka kabili uwashilimuka—ni lilali kabili ni shani caimikwe cipya cipya?

¹² Lintu impela ya nkondo ya calo iya cibili yalepalama, kwaliko ica kucitika na cimbi. “[Bake]mike ca makankamike icipomona.” (Daniele 11:31b) Ici “ca makankamike,” cintu Yesu na o alumbwile, cali kale kale nacishibikwa nga League of Nations, iciswango icakashika ce ico ukulingana no Ukusokolola caile mu cilindi ca ku Mbo. (Mateo 24:15; Ukusokolola 17:8; moneni Light, Book Two, ibula 94.) Cacitile fyo lintu Inkondo ya Calo iya II yabukile. Nangu cibe fyo, pa Kulongana kwa Teokratiki Ukwa Calo Cipya ukwa Nte sha kwa Yehova mu 1942, Nathan H. Knorr, presidenti walenga butatu uwa Watch Tower Bible and Tract Society, alandile pa busesemo bwa mu Ukusokolola 17 kabili asokele ukuti iciswango cali no kwima na kabili ukufuma mu cilindi ca ku Mbo.

¹³ Ilyashi lya kale lyashininkishe bucine bwa mashiwi yakwe. Pa kati ka August na October 1944, pa Dumbarton Oaks mu United States, umulimo walitendeke pa cipangano ca cali no kwitwa United Nations. Icipangano capokelelwe ne nko 51, ukusanshako ne yali kale Soviet Union, kabili lintu catendeke ukubomba pa October 24, 1945, League of Nations uwalekele ukubomba mu cishinka alifumine mu cilindi ca ku Mbo.

14. Ni lilali kabili ni shani ukwishibikwa kwa mfumu ya ku kapinda ka ku kuso kwaalwike?

¹⁴ Germany aali mulwani mukalamba uwa mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo mu kati ka nkondo sha calo shonse shibili. Pa numa ya Nkondo ya Calo iya II, ulubali lwa Germany lwaliteyanishiwe cipya cipya ku kusanguka icibusa ca mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo. Lelo ulubali lumbi ulwa Germany nomba lwawilile ku bufumu na bumbi ubwa maka. Ifyalo fya Komyunisimu, ifyo nomba fyasanshishemo ulubali lwa Germany, fyaiminine mu kukaanya kwakosa ukulwisha bucibusa bwa kwa Anglo-America, kabili ubulwani pa kati ka mfumu shibili bwasangwike Inkondo ya pa Kanwa.—Moneni “Your Will Be Done on Earth,” amabula 264-84.

Imfumu ne Cipingo

15. Ni bani “ababifishe cipingo,” kabili kwampana nshi bakwata ne mfumu ya ku kapinda ka ku kuso?

¹⁵ Malaika nomba atila: “Ababifishe cipingo akabaalula ku fya kutasha muli bubumbimunda.” (Daniele 11:32a) Ni bani aba abalebifishe icipingo? Na kabili, kuti baba fye ni ntungulushi sha Kristendomu, abaitunga ukuba aba Bwina Kristu lelo ku ncitilo shabo bapelula ishina line ilya buKristu. Mu kati ka nkondo ya calo iya bubili, “Kamfulumende ya Soviet yacitile ukubombesha ukufwaya ukwafwilisha kwa mu fikwatwa na mu mibele ukwa Macalici ku kucingilila icalo cabo.” (Religion in the Soviet Union, kuli Walter Kolarz) Pa numa ya nkondo, intungulushi sha macalici shaeseshe ukusungilila bulya bucibusa te mulandu ne mibombele ya bumukanalesa iya maka ayo nomba yali imfumu ya ku kapinda ka ku kuso.b Muli fyo, Kristendomu abele ulubali lwa ici calo ukucila fintu ali kale—ubusangu bwa makankamike mu menso ya kwa Yehova.—Yohane 17:14; Yakobo 4:4.

16, 17. Ni bani “abo abashilimuka,” kabili ni shani fintu babomba pe samba lya mfumu ya ku kapinda ka ku kuso?

¹⁶ Ni shani, nangu ni fyo, pa lwa Bena Kristu bene bene? “Lelo abaishiba Lesa wabo bakakosa kabili bakacita; abo abashilimuka mu bantu bakalenga abengi ukuumfwikisha; lelo bakawa ku lupanga na ku lubingu, kuli bunkole na ku kutapwa, inshiku ishingi.” (Daniele 11:32b, 33) Abena Kristu abekala pe samba lya mfumu ya ku kapinda ka ku kuso, ilintu mu kulinga baba ‘banakila bakateka abacilamo,’ tababa lubali lwa ici calo. (Abena Roma 13:1; Yohane 18:36) Abasakamana ukupeela ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, na kabili bapeele “ifya kwa Lesa kuli Lesa.” (Mateo 22:21) Pa mulandu wa ici, bumpomfu bwabo bwalisonsombelwe.—2 Timote 3:12.

¹⁷ Ica kufumamo? ‘Balikosele’ kabili ‘baliwile.’ Baliwile mu kuti balipakeswe kabili baliculishe, bamo fye no kwipaiwa. Lelo balikosele mu kuti, ubwingi bwabo, batwalilile aba busumino. Ee, balicimfishe aba pano isonde, kwati fye fintu Yesu acimfishe aba pano isonde. (Yohane 16:33) Mu kulundapo, tabatalile abaleka ukushimikila, nelyo nga baisangile abene mu cifungo nelyo mu nkambi ya kucushiwilwamo. Mu kucite fyo, ‘balengele abengi ukumfwikisha.’ Te mulandu no kupakaswa, mu fyalo ifingi ifyatekelwe ne mfumu ya ku kapinda ka ku kuso, ifipendo fya Nte sha kwa Yehova fyaleingilishiwako. Pa mulandu wa busumino bwa “abo abashilimuka,” ulubali ulutanunukilako mu kutwalilila ulwe “bumba likalamba” lwalimoneka muli ifyo fyalo.—Ukusokolola 7:9-14.

18. “Kwafwa kunono” nshi kwapokelelwa na bashalapo basubwa abekala pe samba lya mfumu ya ku kapinda ka ku kuso?

¹⁸ Ukulanda ulwa kupakaswa kwa bantu ba kwa Lesa, malaika asobele ati: “Mu kuwa kwabo bakaafwiwo kwafwa kunono.” (Daniele 11:34a) Ni shani fintu ici cacitike? Icintu cimo ca kuti, ukucimfya kwa mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo mu nkondo ya calo iyalenga bubili kwafuminemo ukwilulukwa kukalamba ku Bena Kristu abaleikala pe samba lya mfumu iilwani. (Linganyeniko Ukusokolola 12:15, 16.) Lyene, abo bapakeswe ku mfumu yapyenepo bakumenye ukwilulukwa ukufuma ku nshita ne nshita, kabili ilyo Inkondo ya pa Kanwa yaletontoloka, intungulushi ishingi shaishileiluka ukuti Abena Kristu ba busumino tababa ca kutiinya na muli fyo babapeele ukwishibikwa kwa mwi funde.c Ukwaafwa kukalamba kwalisa, na kabili, mu mpendwa shilekulilako ishe bumba likalamba, abayankulako ku kushimikila kwa busumino ukwa basubwa kabili balibaafwa, nga fintu calondololwa pali Mateo 25:34-40.

Ukusangululwa kwa Bantu ba kwa Lesa

19. (a) Ni shani fintu bamo ‘bailundile kuli bene mu fya kutasha muli bubumbimunda’? (b) Cinshi capilibulwa ku numbwilo “ukufika pa nshita ya ku mpela”? (Moneni utulembo twa mwi samba, NW.)

¹⁹ Te bonse abalangishe ubuseko mu kubombela Lesa mu kati ka iyi nshita bakwete inkuntu shisuma. Malaika asokele ati: “Abengi bakailunda kuli bene mu fya kutasha muli bubumbimunda. Kabili bamo ba mu bashilimuka bakawa, ku kubalopola, kabili ku kubasangulula, kabili ku kubabuutusha, ukufika pa nshita ya ku mpela, pantu iyalingwa icilipo.”d (Daniele 11:34b, 35) Bamo balangishe ubuseko bumo mu cine lelo tabali abaitemenwa ukucita ukuipeela kwa cine cine ku kubombela Lesa. Bambi abamoneke ukupokelela imbila nsuma baali mu cituntulu ni nengu sha mabulashi. Lipoti ukufuma ku calo cimo abelengwa ukuti: “Bamo aba muli aba bantu babulwe fishinte baali ni baKomyunisiti baishibikwa apabuuta abasokelele mu kuteyanya kwa kwa Shikulu, abacitile ukulangisha kukalamba ukwa kupimpa, kabili bali nabasontwa fye na ku fifulo fyasumbuka ifya mulimo.”

20. Mulandu nshi Yehova asuminishishe Abena Kristu bamo aba busumino ‘ukuwa’ pa mulandu wa bakasokelela ba bumbimunda?

²⁰ Bakasokelela balengele aba busumino bamo ukuwila mu minwe ya mabulashi. Mulandu nshi Yehova asuminishishe ifintu fya musango yo ukucitika? Ku kulopola, ukusangulula. Kwati fye ni fintu Yesu “asambilile icumfwila kuli ifyo aculileko,” e fyo aba bantu ba busumino basambilile ukushipikisha ukufuma ku kweshiwa kwa citetekelo cabo. (AbaHebere 5:8; Yakobo 1:2, 3; linganyeniko Malaki 3:3.) Muli yo nshila ‘balilopolwa, ukusangululwa, no kulengwa ababuuta.’ Ukusekelela kukalamba kulolela aba busumino aba musango yo lintu inshita yasontwa ikafika pa kuti ukushipikisha kwabo kukalambulwe. Ici cili no kumonwa lintu tuli no kulanshanya na fimbi ifya mu busesemo bwa kwa Daniele.

[Amafutunoti]

Bushe Muleibukisha?

◻ Mulandu nshi ifwe ilelo twingenekela ukukwata ukumfwikisha kwalengaminako ukwa busesemo bwa kwa Daniele?

◻ Ni shani fintu imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ‘yabele ne cipyu no kucite co itemenwe’?

◻ Ni shani fintu ukumoneka cipya cipya ukwa “ca makankamike” kwamwenenwe libela ne bumba lya musha?

◻ Ni shani fintu abashalapo basubwa ‘bawile, ukukosa, no kupoka ukwaafwa kunono’?

[Icikope pe bula 15]

Pe samba lya kwa Hitler, imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yalipuupuutwike umupwilapo ku kucimfiwa kwa mu 1918 ku mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo

[Icikope pe bula 16]

Intungulushi sha Kristendomu shaeseshe ukulundulula ukwampana ne mfumu ya ku kapinda ka ku kuso

[Abatusuminishe]

Zoran/Sipa Press