Butali Bwaba Shani Wingekala uwa Mweo?

ABENGI aba ifwe kuti twasumina mu kwangufyanya ukuti kwaliba impika mu bumi. Nalyo line, twaliba aba nsansa ukuba abomi. Tatwikushiwa fye no bwaice bwesu nelyo icipimo ca bumi icipi; kuti twatemwa ukwikala aba mweo pa myaka iingi. Nangu ni fyo, imfwa imoneka ukuba iishingasengaukwa. Bushe kuti yasengaukwa?

Bushe kuti cacitikako ukushingilisha imfwa? Bushe icipimo cesu ica bumi kuti catanununwako?

Icipimo ca Bumi Icatanununwa?

Mu 1990 lipoti ya nyunshipepala yabilishe ukucitikako kwa kutanununa icipimo ca bumi bwa buntunse ukufika ku ‘myaka umwanda umo ne kumi.’ Ukwabulo kutwishika uku kwali kuloshako kwa mu manshoko kuli aya mashiwi ya kwa kemba wa malumbo uwa mu Baibolo Mose aya kuti: “Inshiku sha myaka yesu shabe [myaka amakumi mutanda] ne kumi; kabili pa mulandu wa mapiki iba [imyaka amakumi cinekonsekonse], lelo kucucutika no bucushi, pantu bwangu bwangu ilaputulwa, kabili twapupuka twaya.” (Ilumbo 90:10, King James Version) E co Baibolo ipeela imyaka 70 nelyo 80 nge cipimo ca pa kati ica cipimo ca bumi bwa buntunse. Lelo myaka inga mu kucitikako umuntu engenekela ukwikala uwa mweo ilelo?

Lipoti yasabankanishiwe kuli WHO (World Health Organization) mu 1992 yabikile icipimo ca pa kati ica kwenekela ubumi mu kusaalala kwa calo pa myaka 65. Ukulingana na WHO, ici “caleenekelwa ukukulilako mupepi ne myeshi ine cila mwaka pa myaka ili no kukonkapo isano, maka maka pa mulandu wa mfwa sha tunya ishilecepelako.” Nangu ca kuti icipapwa ca mu fya cipatala calicilikile imfwa ya uli onse pa ntanshi ya myaka ya bukulu 50, nangu cibe fyo, magazini wa Time atila mu United States, “ukwingilishiwako kwa cipimo ca pa kati ica kwenekela kwa bumi kuti caba imyaka fye 3 1/2.”

Mulandu Nshi Ubumi Bwaipipile Fi?

Dr. Jan Vijg uwa Netherlands’ Institute of Experimental Gerontology (icipani icibomba na bakote ne mpika sha bukote) apaashishe ukuti kwati fye fintu amalwele yamo yasuntinkanishiwa ku bulema mu mipangilwe ya nsandesande sha mu mubili wa buntunse, e fyo no kukota kumoneka ukusongwa ku fya kusangwilako fya mfyalo. Bakasapika bamo basumine fyo kuti twaikala abomi mu kulepako nga ca kuti “ubwingi bwa mfyalo” bwingalapyanikwapo ilyo tulekota. Bamo beta ukutubulula kwa musango yo ngo “kwangusha kwacishamo.”

Kwena, basayantisti balasumina ukuti “kumoneka ukubako umusango wakuulilwa mu kati ka pa kupelela pa fya bumi ifyatantikwa mu nsandesande sha mubili wa buntunse,” e ficita lipoti magazini wa Time. Nelyo fye ni abo abatunga ukuti “twapangwa ukwikala aba mweo” balasumina ukuti “ifintu fimo filalubana.” Mu cine cine, pa myaka 65, 70, nelyo 80 nelyo imyaka yalundwako inono, ubumi bwesu ‘bwangu bwangu bulaputulwa’ mu mfwa, nga fintu Baibolo isosa.

Lelo, umutumwa wa Bwina Kristu Paulo uwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. mu kucetekela asobele ati: “Umulwani wa kupelelekesha ukufubalishiwa ni mfwa.” (1 Abena Korinti 15:26) Ni shani fintu imfwa ingaletwa ku mpela? Nelyo ca kuti yaletwa ku mpela, ni shani fintu wingabomba ne mfwa ya batemwikwa ilelo?