Krisimasi Bushe mu Cine Cine ya Bwina Kristu?

UKULINGANA na The World Book Encyclopedia, “Krisimasi yaba bushiku ubo Abena Kristu basefya ubushiku bwa kufyalwa ubwa kwa Yesu Kristu.” Nangu ni fyo, uyu encyclopedia na kabili alondololo kuti: “Abena Kristu ba mu kubangilila tabalesefya ukufyalwa [kwa kwa Yesu] pantu balangulwike ukusefya kwa kufyalwa kwa umo ngo mwata wa cisenshi.”

Icitabo The Making of the Modern Christmas, kuli Golby na Purdue, cisumino kuti: “Abena Kristu ba mu kubangilila tabalesefya ukufyalwa kwa kwa Kristu. Inshiku sha kufyalwa mu shine sheka shalesuntinkanishiwa ne fibelesho fya busenshi; Amalandwe tayasosapo icili conse pa lwa bushiku bwine ubwa kufyalwa kwa kwa Kristu.”

Nga ca kuti ukusefya inshiku sha kufyalwa takwatuntuka ku buKristu, ni shani fintu ubushiku bwa kufyalwa kwa kwa Kristu bwasangwike umutebeto wakule fi uwa “Bwina Kristu?”

Intulo ya Cisenshi iya “Krisimasi”

“Uuli onse aleakana mu kusefya kabili alesamwa, umulimo ne fya makwebo fyaletala fyalekwa pa kashita, amayanda yaleyemfiwa na laurel no tuncindu, ifibusa fyaletandashanya no kukaushanya ifya bupe, kabili abakushita na bo balepeele fya bupe ku bakushishanya na bo. Iciputulwa conse cali ca kusamwa no kubekwa, kabili abantu baleyobeka mu musamwe wa misango yalekanalekana.”—Paganism in Christian Festivals, kuli J. M. Wheeler.

Bushe ubu bulondoloshi bwalinga ukusefya kwa pa Krisimasi uko waishiba? Ku ca kupapusha iyi tayali ni Krisimasi! Lelo, ubo buli bulondoloshi bwa Saturnalia—umutebeto wa mulungu umo uwa Roma wa cisenshi uwasuntinkana ne nshita ya kulingana kwa kasuba no bushiku ukwa mu mupepo (nga fintu cilemonwa pe bula libiye). Ukusefya ubushiku bwa kufyalwa kwa kasuba kashingacimfiwa kwalecitwa pa December 25, ubushiku bukalamba ubwa kusefya kwa mabutotelo ya ciMithra aya Roma.

Ukulingana na The New Encyclopædia Britannica, “December 25, ubushiku bwa kufyalwa kwa kwa Mithra, umulungu wa lubuuto uwa ku Iran no . . . bushiku bwapeeleshiwe ku kasuba kashingacimfiwa, pamo pene no bushiku bwalekonka pali Saturnalia, bwalipokelelwe ne calici nga Krisimasi, ukufyalwa kwa kwa Kristu, ku kucilima ukusonga kwa iyi mitebeto.” E co ukusefya kwa cisenshi ukwa nshiku sha kufyalwa kwalitwalilile mu kuba fye no kutelula kwayanguka mu mashina, ukufuma kuli Mithra ukuya kuli Kristu!

Nangu cibe fyo, kuti pambi wayumfwe fyo ukufyalwa kwa Mwana wa kwa Lesa, Yesu, cali cintu cimo icaibela, icawaminwa ukwibukishiwa. Ukulolesha pa fintu Baibolo ishimika pa lwa ici kwalaba ukwa kubuutusha nga nshi.

Ica Kucitika ca Kulengo Buseko

Icipandwa ca bubili ice Landwe lya kwa Luka citwebe cacitike. Luka atweba ifyo bamalaika ba mu muulu, bakacema ba pa nshi, ababomfi baipeelesha aba kwa Lesa, na Maria umwine bayankwileko kuli ici ca kucitika ca lulumbi.

Languluke ntanshi ‘abacemi abaikele mu mpanga abalelindo bulinde bwa bushiku pa mukuni wabo,’ ico bashali na kucita aciba pa kati ka mpepo. Lintu “malaika wa kwa [Yehova, NW]” amoneke kabili ubukata bwa kwa Lesa bwalibalike ukubashinguluka, abacemi pa kubala balitiinine. Baebekeshiwe fye lintu malaika alondolwele ukuti: “Mwitiina; pantu moneni, ndebila kuli imwe imbila nsuma ya kusekelela kukalamba ukukaba ku Bantu bonse: pantu mu mushi wa kwa Davidi mufyalilwe imwe lelo Umupusushi, uyo ni Kristu Shikulu.” Lintu “itulwe lya ba mu muulu” ilya bamalaika mu kupumikisha lyamoneke, abacemi balishibe ukuti uku kufyalwa kwali ukwapusanako ukufuma kuli konse kumbi. Ku ca kusekesha, bamalaika tabaletele ifya bupe ku kanya kafyelwe. Ukucila, bamalaika batondele Yehova, ukusoso kuti: “Kube ubukata kuli Lesa umwapulishamo, na pano nse pabe umutende mu bantu abo abekelwamo.”—Luka 2:8-14.

Mu cifyalilwa, abacemi bafwaile ukuyaimwena aka kanya, pantu ni Yehova e wabilishe ici ica kucitika ca kulete nsansa. Lintu basangile akanya nakalaala mu mulimba, baebele abafyashi ifyo bamalaika bali basosele. Abacemi lyene baliile, “balecindika no kutonda Lesa,” te kanya iyo.—Luka 2:15-18, 20.

Maria, nyina kwa Yesu, ukwabulo kutwishika alisangalele pa kubeleka ukwabulo bwafya. Lelo na o wine ‘aleetetula mu mutima wakwe.’ Lyene, aile ku Yerusalemu, pamo no mulume wakwe Yosefe, mu cumfwila kwi Funde lya kwa Mose. Uku takwali kusefya ubushiku bwa kufyalwa. Mu cifulo ca ico, yali ni nshita ya kufisha akanya kuli Lesa, “ifyo calembwa mu Malango ya kwa [Yehova, NW] aciti: Umwana mwaume onse iciisulabula aketwa uwa mushilo kuli [Yehova, NW].”—Luka 2:19, 22-24.

Pe tempele mu Yerusalemu, Maria na Yosefe bakumene na Sumeone, uo Luka alondolola ngo “walungama kabili uutiina Lesa, uwalelolele cisansamushi ca kuli Israele.” Aali naebwa, pe samba lya kupuutwamo, ukuti takafwe ilyo ashilamona “Kristu wa kwa [Yehova, NW].” Icacitike mu kukonkapo na co cali “mu Mupashi [wa kwa Lesa].” Sumeone apokele akanya mu maboko yakwe, te kukapeela ica bupe, iyo, lelo, ukucila, ukutonda Lesa, ati: “Nomba, we Mwine Lubanda, muleke umusha wenu aye, aye umutende umwabele shiwi lyenu; pa kuti amenso yandi yamone pusukilo lyenu ilyo mwapekanisha ku cinso ca bantu na ’bantu.”—Luka 2:25-32.

Mu kukonkapo, kasesema mwanakashi umukoloci Ana alipaleme. Na o wine “aletoota kuli Lesa, no kulando lwa [mwana] kuli bonse abalelolelo kulubulwa kwa Yerusalemu.”—Luka 2:36-38.

Maria, Sumeone, Ana, abacemi, pamo pene na bamalaika ba mu muulu, bonse balisekelele pa kufyalwa kwa kwa Yesu. Twapaapaata mona, nangu cibe fyo, ukuti tabayobeke mu kusefya kwa bushiku bwa kufyalwa ukwa ciwowo, kabili tabaibimbile mu kupeele fya bupe. Ukucila, bacindike Yehova, Kapayanya wa mu muulu uwa nshila yabo iya kupusushishamo.

Nalyo line, bambi kuti bapelulula abati, ‘Mu kushininkisha ukupeela ifya bupe pa Krisimasi te kuti cibe icalubana, bushe na “ba mano batatu” tabacindike Yesu mu kuba ne fya bupe?’

Ifya Bupe fya pa Krisimasi

Lekeni na kabili tubebete ubulondoloshi bwa Baibolo. Walabusanga bwalilembwa mwi Landwe lya kwa Mateo, icipandwa 2. Tapaba ukusefya kwa bushiku bwa kufyalwa ukwalumbulwapo, kabili takwaba inshita ya kulungatika iyapeelwa, nangula ca kuti ukwabulo kutwishika cali napapitako inshita pa numa ya kufyalwa kwa kwa Yesu. Mu Mt 2 cikomo 1, Mateo aita aba batandashi “aba mano [“bakapendula ba ntanda,” NW] [iciGreek, maʹgoi] ba ku Kabanga,” muli ifyo bali basenshi abashaishibepo nangu kamo pa lwa kwa Yehova Lesa. Ulutanda ulo aba bantu bakonkele talwabatungulwile mu kulungatika ku cifulo cafyalilweko Yesu mu Betlehemu, lelo lwabatungulwile ku Yerusalemu, uko Imfumu Herode yaleteka.

Lintu uyu kateka wakaluka abomfwile baleipusha pa lwa “uufyelwe Imfumu ya baYuda,” abuushishe kuli bashimapepo ku kusanga mu kulungatika “uko Kristu engafyalilwa” pa kuti umwana engepaiwa. Bashimapepo pa kwasuka bayambwile ubusesemo bwa kwa Mika ubwaishibishe ukwali no kufyalilwa Mesia mu Betlehemu. (Mika 5:2) Herode mu bumbimunda akambishe abatandashi bakwe ukuti: “Kabiyeni, kafwaisheni bwino bwino ulwa kana; kabili ilyo mulekasanga, mwise munjebe, ukuti na ine nkayemutootela.” Bakapendula ba ntanda balimine, kabili ulutanda “lwalibatangilile lwasuka lwaisaiminina pa muulu apo akana kali.” Wamona ukuti alondololwa nga “akana,” te kanya iyo.—Mateo 2:1-10.

Nga fintu bakanabesa ba ku Kabanga abaletandalila kateka bafwaikwe ukucita, aba bakapendula ba ntanda abasenshi baliwile pa nshi kabili “[batambike akana] ifya bupe, golde, na libani, na muri.” Mateo alundapo ukuti: “Kabili pa kusokwa kuli Lesa mu ciloto ukuti bebwelela kuli Herode, bafumineko babwelela ku calo cabo inshila imbi.”—Mateo 2:11, 12.

Ukufuma kuli ubu bulondoloshi ubwipi ubwa mu Malembo, abantu bamo kuti pambi baesha ukusanga apa kwafwilishishe cibelesho ca kupeele fya bupe pa Krisimasi. Nangu ni fyo, icitabo Discovering Christmas Customs and Folklore cilondolola ukuti uyu mwata wa nomba uwa kupeele fya bupe watuntuka ku kupeele fya bupe kwalecitwa mu nshita ya Saturnalia ifyo abena Roma bapeele ku bena mupalamano babo ababusu. “Icalici lya mu kubangilila . . . mu bucenjeshi lyasendele ubupilibulo bwa kuko ukuya ku kwibukisha kwa kusefya kwa ntambi ukwa fya bupe fya ba Magi [aba mano].” Fintu ici caba icapusanako kuli bakapepa ba cine—pamo nga bacemi ba pa nshi—abo pa kufyalwa kwa kwa Yesu abatondele fye Lesa!

Cindika Kristu nge Mfumu!

Ilelo Yesu taba na kabili kanya iyo. Aba Uwa maka, Imfumu ya Bufumu bwa mu muulu ubwa kwa Lesa, kabili alingile ukucindikwa ngo wabe fyo.—1 Timote 6:15, 16.

Nga ca kuti uli mukalamba nomba, bushe walitala aulengwapo insoni ilyo, pa menso yobe, abantu batendeke ukutambisha ifikope fyobe ifya ku bunya? Ca cine, ifikope fya musango yo ficinkulako abafyashi bobe ulwa buseko bwabo pa kufyalwa kobe. Lelo nomba apo na iwe uli mukalamba, bushe ilingi line taufwaya bambi ukukumwena apo upelele? Mu musango umo wine, tontonkanya pa lwa fintu ciba musaalula kuli Kristu Yesu lintu abo abaitunga ukuba abakonshi bakwe baba abaobelwa nga nshi cila mwaka mu fishilano fya cisenshi ifya Krisimasi na mu kucindika akanya ica kuti bafilwa ukucindika wene nge Mfumu. Nangu fye ni mu mwanda wa mwaka uwa kubalilapo, umutumwa wa Bwina Kristu Paulo apelulwile pa lwa kulinga kwa kumona Kristu nga fintu ali nomba, uko e kuti, nge Mfumu ya mu muulu. Paulo alembele ukuti: “Nelyo twaishibe Kristu umwabelo buntunse, lelo nomba tatwamwishibe fyo kabili iyo”!—2 Abena Korinti 5:16.

Kristu, pamo nge Mfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa, mu kwangufyanya akalenga ubulayo bwa mu busesemo ubwa kufumyapo ukukalipwa, ukucululuka, amalwele, ne mfwa ukusanguka ubwa cine. Wene e ukashininkisha ukuti kuli amayanda yakumanina no kuti kuliko umulimo wa kulambula kuli bonse pe samba lya mibele ya Paradise pano pene pe sonde. (Esaya 65:21-23; Luka 23:43; 2 Abena Korinti 1:20; Ukusokolola 21:3, 4) Mu kushininkisha, iyi milandu yakumanina iya kusengaukilapo ukusaalula Yesu!

Ukukonka ica kumwenapo ca kwa Kristu umwine, Abena Kristu ba cine balatukuta ukupeela abena mupalamano babo cimo ica fya bupe fyacilishapo ifyo uuli onse engapeela, ukucilumbula, ukumfwikisha kwa mifwaile ya kwa Lesa, ukwingatungulula ku bumi bwa ciyayaya. (Yohane 17:3) Uyu musango wa kupeele fya bupe ulabaletela ubuseko ubwingi, kwati fye ni fintu Yesu asosele ati: “Ukupeela ce shuko ukucilo kupokelela.”—Imilimo 20:35; Luka 11:27, 28.

Abena Kristu abakwata ubuseko bwine bwine muli umo no munankwe tabacisanga icakosa ukulumbulula ukutemwa kwabo ukwa kufuma ku mutima pa nshita iili yonse iya mu mwaka. (Abena Filipi 2:3, 4) Pamo nge ca kumwenako cayanguka, mwandi kuti caba ca kulengo buseko icine cine ukupokelela icikope calengwa ukufuma ku Mwina Kristu munono uyo, pa numa ya kukutika ku lyashi lya Baibolo, alengele cene ngo kulumbula kwa kutasha! E fikoselesha ne ca bupe cabulo kwenekela ukufuma kuli lupwa nge cishibilo ca kutemwa kwakwe. Mu nshila imo ine, abafyashi ba Bwina Kristu balakwata ubuseko ubwingi lintu basalapo utushita twalinga ukupulinkana mu mwaka utwa kupeela ifya bupe ku bana babo. Uyu musango wa bukapekape bwa Bwina Kristu tawakantaikwa ku kukakililwako kwabamo ukwibukila ukwa kupeela pa nshiku sha kusefya nelyo ku fishilano fya cisenshi.

Nge ca kufumamo, ilelo Abena Kristu ukucila pa mamilioni yane na citika ukufuma mu nko shonse tabasefyako Krisimasi. Aba ni Nte sha kwa Yehova, abo abaipamfya lyonse ukucitilo bunte ku bena mupalamano babo pa lwa mbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. (Mateo 24:14) Mu kupalishako uli no kubamona nga bakutandalila pa myobe, napamo nomba line. Shi ukupokelela kobe ukwaswatuka ukwa fintu bakakuletela kukatungulule iwe no lupwa lobe ku nsansa shikalamba, ilyo ulesambilila ifya kutonda Yehova Lesa cila bushiku ukupulinkana umwaka.—Ilumbo 145:1, 2.

[Icikope pe bula 7]

Abena Kristu bapeela abena mupalamano babo cimo ica fya bupe fyacilishapo icaba kumfwikisha kwa mifwaile ya kwa Lesa ukutungulula ku bumi bwa ciyayaya

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 4]

Culver Pictures