Mulandu Nshi Abena Kabanga na bo Bene Basefeshako Krisimasi?

FATHER Krisimasi e wibukishako abena Kabanga pa lwa cisumino cali kulya kale. Lelo abena Korea bena basumina mu witwa Chowangshin, kumfwa abena China na bena Japan bamo bamo na bo bene basumina mu fyapalako.

Chowangshin alemonwa nga lesa wa kicini, kabili lesa wa mulilo ukupala ulya abena Korea ba pa kale balepepa. (Akale sana, Abena Korea balekosha umulilo wa malasha no kuusenda bwino bwino ica kuti taushimine.) Basumine ukuti uyu lesa e walesopa imibele ya muntu umo umo mu lupwa ukufikila umwaka wapwa, pa numa aleya ku muulu ukupita mu citofu ca mu kicini no kufumina mu cipunda umwalefumina icushi.

Baletunganya ukuti, pa 23 mu mweshi wa December e lintu Chowangshin aleshimikila imfumu ya mu muulu fintu aendele. Kabili baleenekela ukubwela kwakwe pa mpela ya mwaka ukupita mu cipunda no kufikila mu citofu, na lintu abweluluka aleleta ifilambu nelyo ukukanda kuli cila umo umo ukulingana ne mibele yakwe. Ubushiku baishibe ukuti e bo alebwela, bonse mu lupwa baleasha bakandulo no kubika mu kicini na mu miputule imbi. Cimbi ico uyu lesa apalileko sana kuli Father Krisimasi fikope—balemulenga mu fya kufwala fyakashika! Kwali no lutambi lwa kuti umwanakashi alepikwila banyinafyala insokoshi shibili mu musango uo abene balepikwilamo no kubatwalila pa bushiku pa bwa 22 December. Baloseshe mu kuti filya akasuba kakokola ukuwa pa numa ya December 22, e fintu no bumi bwa banafyala bwali no kulepelako.

Bushe tamumwene ukuti ifyalandwapo ne ficitika pa Krisimasi nafipalanako? Amalyashi ne ntambi fyalipalana: icipunda ca cushi, bakandulo, ifya bupe, insokoshi, umwaume umukoloci mu nsalu shakashika, pa bushiku bwa kusefya. Nangu cibe fyo, ukupalana kweka fye takulenga abena Korea ukusumina ukuti balasefya Krismasi. Ilintu basefeshe Krisimasi pa muku wa kubalilapo mu Korea ninshi ukusumina muli Chowangshin kwali na kucepelako sana. Na kuba, abena Korea abengi pali ndakai tabaishiba no kwishiba ukuti ici cisumino e ko cali kale.

Ukwabulo kutwishika, ici calangilila fintu intambi shayampana no kwaluka kwa kasuba ukubako mu mainsa no kupwa kwa mwaka shasalangene icalo conse ukupitila mu nshila shapusanapusana. Mu mwanda wa myaka uwalenga 4 C.E., icalici lya kwatishe amaka mu mitekele ya ciRoma lyafumishepo Saturnalia, ukusefya kwa cisenshi ukwa kufyalwa kwa kwa lesa wa kasuba, no kupyanikapo Krisimasi. Ukusefya Krisimasi kwali fye kubukulule ntambi sha cikaya lelo ukubomfya fye ishina limbi. Ni shani bacitile fyo?

Ulubali lwa Kupeela Ubupe

Pa ntambi shilipo pali ndakai ukupeela ubupe e po kuli. Pa myaka iingi, abena Korea balitemwa ukupeela no kupokelela ubupe. Ni nshila imo iyo babomfya pa kongola abantu ukusefya Krisimasi.

Ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili yapwile, abashilika ba ku Amerika abashele balesopa mu Korea balefwaya ukulaumfwana na bana calo, e co baile mu macalici apo e mwalesangwa abantu abengi no kubapeela ubupe ne fya kukumbusuka. Ici calecitika na kucilisha pa Bushiku bwa Krisimasi. Na muli fyo abana abengi baile ku macalici pa mulandu wa kufwaisha ukumona ifyaliko, kabili waleba e muku wa kubalilapo ku bana ukupeelwa amaswiti. Nga fintu mwingenekela, abengi balefuluka Krisimasi mu mwaka wakonkelepo.

E ico, abana balemona Father Krisimasi nga umushilika wa ku Amerika uwalefwala icisote cakashika icapala ulusokoshi. Amapinda 19:6 yatila: “Umuntu onse munankwe ku muntu wa bupe.” Cine cine, ukupeela ubupe kwalibombele bwino. Lelo nga fintu mwingasondwelela pali ici cikomo, ubupe bwa musango uyu tabulenga bucibusa ukutwalilila. Nelyo ni mu Korea mwine, abengi mu macalici yabo balilemo fye amaswiti ilyo baali abaice epela. Nangu cibe fyo, abantu tabalabile kuli Krisimasi. Ilyo Korea yalelunduluka mu fya bunonshi, na makwebo yene yaleya pa ntanshi, icalengele pantu abantu baleshita ifintu ifingi ifya kupeela pa Krisimasi. Aba makwebo balebomfya Krisimasi bubi bubi pa kusangamo icibwesha mu makwebo yabo.

Ici kuti camwafwa ukumfwikisha umulandu aba ku Kabanga basefesha Krisimasi pali lelo. Apantu abantu balashita sana ifintu pa Krisimasi, cila nshita ifintu ifipya filapangwa. Amapekanyo ya kusabankanya amakwebo yatendeka mupepi na pa kati ka lusuba. Pa kupwa kwa mwaka amakwebo yalenda sana, pantu abantu balashita ifya pa Krisimasi ifili nga, amakardi, ne nyimbo shakopwa. Ala ukusabankanya kubako kulenga uwacaice ukumfwa ububi nga ca kuti ekele fye pa ng’anda ukwabula nelyo umo wa kumupeelako ubupe pa Krisimasi!

Ilyo Ubushiku bwa Krisimasi bulepalamina, amashitolo ya mu Seoul na monse umwashala umo bashitisha ifintu mulaba abantu abengi abaya ku kushita ifya kupeela, ifi filacitika na mu matauni yambi ayaba ku Kabanga. Mu misebo mulaba cinkukwe wa bantu. Amahotela, incende shikalamba isha makwebo, umwa kuliila, ne fifulo fya kwangalilamo ubushiku mulesula abantu paa. Kuti mwaumfwa ukuweleketa e kuti ukwimba inyimbo mu ciunda ca pa muulu sana. Ubushiku bwa kuti mailo ni Krisimasi, bacakolwa abaume na banakashi kuti baleluluta fye mu misebo umo bapoosaike ifisooso.

E fintu caba. Te beka fye abaitunga ukuti Bena Kristu abasefya Krisimasi ku Kabanga. Ukwabula ukutwishika, mu Korea na mu fyalo fimbi, abakwata makwebo e basangamo icibwesha muli iyi holide ya Kristendomu. Bushe makwebo yeka yalenga ukuti Krisimasi ipusane na fintu Kristu afwaya? Abena Kristu ba cine balekabila ukusokota pa kuti bengeshiba umulandu wakakala uubimbilwemo.

Uko Krisimasi Yatula

Inama mpanga nelyo cingati baibika muli kasalanga no kuitwala mulya basungila inama isho batambisha, tacipilibula ukuti teti ikusanse. Kabili kuti cabe cilubo icikulu ukutontonkanya ukuti naisanguka icitekwa pantu naikalako muli kasalanga pa kashita kamo kabili ileipakisha lintu ileyangala no twana twa iko. Nakalimo mwalyumfwapo ukuti inama naikata balya bene baingile ncito ya kushisunga.

Mu nshila imbi e fintu twingasosa na pa lwa kusefya Krisimasi. Pa kubala yali “ciswango” icishali mu buKristu. Pa kamutwe kanono muli The Christian Encyclopedia (mu ciKorea)a akaleti “Ukulingana na Saturnalia wa ciRoma” patile:

“Ukusefya kwa cisenshi ukwaleitwa Saturnalia na Brumalia kwaiswilemo intambi shaseekele kabili ni pali isho shine e pantu Abena Kristu basalilepo shimo no kulashikonka. Ukusuminisha ubushiku bwa Mulungu (ubushiku bwa kwa Phœbus na Mithras no Bushiku bwa kwa Shikulu) ubwasuminishiwe na kateka Konstantino . . . kwalengele Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwalenga 4 ukubika ubushiku bwa kufyalwa kwa Mwana wa kwa Lesa pamo no bwa kasuba. Ukusefya kwa cisenshi, ukwa ciwowo kabili ukwa kuwelesha kwalishibikwe nga nshi ica kuti Abena Kristu tabafwaile ukuleka nelyo fye ukwalulako imibele atemwa incitilo.”

Bushe muletontonkanya ukuti imibombele ya musango uyu kuti yatwalilila fye ukwabula ba kakaanya? Encyclopedia imo ine yatila: “Bashimapepo ba Bwina Kristu ku Masamba na lwa mupepi na ku Kabanga basuushishe abaleyangusha ukusefya kwa bushiku bwa kufyalwa kwa kwa Kristu, lelo Abena Kristu ba ku Mesopotamia bapeele aba ku Masamba umulandu wa kupepa utulubi na kasuba pa mulandu wa kusuminisha ukusefya kwa cisenshi mu mipepele ya buKristu.” Cine cine, ifintu fyalubene fye pa kwamba. Encyclopedia yatila: “Nangu cibe fyo, ukusefya kwalilundulwike mu kwangufyanya na kuli pele pele kwalyandile mishila ica kuti nelyo ni baProtestanti ba mu mwanda wa myaka uwalenga 16 balifililwe ukucincintila.”

E co, ukusefya lesa wa kasuba, ukushalecitwako na Bena Kristu ba cine, kwalisuminishiwe mwi calici lyali ilyalumbuka. Kwapeelwe fye ne shina limbi—lelo incitilo sha cisenshi shena shalitwalilile. Kabili icalici line li lyalengele ifisambilisho fya cisenshi ukusansa na macalici ya buKristu bwa mwi shina fye no kukowesha imipepele yabo. Ilyashi lya kale lisoso ukuti lintu Kristendomu alelunduluka, imibele ine ine iya “kutemwa abalwani benu” yapyanikwepo no kutotobela kwa mibele isuma ne nkondo shakakala.

Mu kupita kwa nshita camoneke apabuuta tutu ukuti nelyo balebomfya ishina Krisimasi, ukusefya kwabo takwapusene na fintu ukusefya kwa cisenshi kwaleba, iciwowo, ukukolwakolwa, ukusamwa, ukucinda, ukupeeleshanya ifya bupe, no kuyemfya amayanda na mabula yalelema. Pa kusanga cintu aba makwebo balefwaya—e kuti ukushitisha ifipe ifingi—Krisimasi ilabomfiwa bubi bubi kabili mu nshila iili yonse. Imilabasa ilalumbanya Krisimasi; icinabwingi balasangalala. Ishitolo lyaishibisha ukubila utuputula twa mu kati ilyaba mwi tauni lya Seoul, lyalilumbanishiwe pa televishoni pa mulandu fye wa kukobaika utuputula tweka tweka ku cimuti ca Krisimasi. Calimoneke apabuuta tutu ukuti Krisimasi e ko yali, lelo ifyalecitika tafyalangilile ukuti kwali ukusengela Kristu.

Fintu Amalembo Yalanda Pali Krisimasi

Finshi tulesambililako kuli ili lyashi lya kale ne fyacitika? Nga ca kuti amabatani nayacilaukila pe shati atemwa ibulaushi ukwambila fye pa lutwe, pa kuti mufuunge bwino mufwile ukufuunga cipya cipya. Bushe te ifyo fine? Nangu cibe fyo, bamo batila nangu line balishiba ukuti Krisimasi yatuntuka ku busenshi ubwa kupepa akasuba, lelo yalisuminishiwa mu Kristendomu. E ico batontonkanya ukuti iyi holide yalilinga ukuba ubushiku bwa kufyalwa kwa kwa Kristu na muli fyo baliikatamika cipya cipya.

Tulasambililako isambililo ilisuma ku lyashi lya fyacitikile Yuda wa pa kale. Mu mwaka wa 612 B.C.E., abaYuda baletele ukupepa kwa cisenshi ukwa kasuba mwi tempele lya mu Yerusalemu. Bushe ukupepa kwa cisenshi kwalisuminishiwe pa mulandu fye wa kuti kwalecitilwa mu cifulo ca kupepa kwasanguluka ukwa kwa Yehova Lesa? Ilyo Esekiele kalemba wa Baibolo alelemba pa lwa kupepa akasuba ukwalecitilwa mwi tempele lya mu Yerusalemu atile: ‘Moneni, ku mwinshi we tempele lya kwa Yehova, pa kati ka muputule wa kwingililamo ne cipailo, abantu nalimo amakumi yabili na basano . . . ne finso fyabo ku kabanga, baleshinshimuna akasuba ku kabanga. E lyo atile kuli ine, Bushe wamona, we mwana wa muntu? Bushe capepuka ku ba ng’anda ya kwa Yuda ukucite fya muselu ifyo bacita pano, apo baisushamo icalo ulufyengo, no kubwekeshapo ukumfiisha ku mutima; kabili, mona, balelosha akamusambo ku myona yandi?’—Esekiele 8:16, 17.

Cine cine, ukupepa kwa cisenshi takwashishishe tempele, lelo mu cifulo ca ico itempele lyonse lyali mu busanso. Yuda onse ali uwakowela ku fibelesho fya musango yo, ulukaakala lwalifulileko kabili nelyo fye imibele yalibipile nga nshi muli cilya calo. E fyo caba na mu Kristendomu, umo ukupepa akasuba ukwa kwa Saturnalia kufukila nga nshi pa bushiku bwa Krisimasi. Ku ca bulanda, papitile fye imyaka iinono apo Esekiele amwenene cilya cimonwa, kabili Yerusalemu alipingwilwe kuli Lesa—abena Babele baonawile Yerusalemu.—2 Imilandu 36:15-20.

Napamo mwaciwa fye mu nseko ilyo mwacumfwa ifyo Yesu munono acilondololwa ku mwina Korea wasambilila, uulandilwepo mu cipande cifumineko. Lelo icishinka ca kuti uyu muntu washimike fi taishibe Kristu mu kulungika, e co ukulanda kwakwe kulekabila ukulangulukwapo sana. Kabili abasefya Krisimasi balingile ukutontonkanyapo mu kusakamanishisha. Mulandu nshi? Pantu Krisimasi taimininako Kristu nelyo panono. Na kuba, taishibisha na untu mu cine cine aba pali lelo. Pali ndakai Yesu tali kanya mu mulimba.

Baibolo libili libili, ilangilila ukuti Yesu nomba ni Mesia, kabili ni Mfumu yakwatisha amaka mu Bufumu bwa mu muulu ubwa kwa Lesa. (Ukusokolola 11:15) Ali uwaipekanya ukufumyapo ubupiina no kucula uko abantu bashilabako nangu fye lintu balepeleshanya ubupe pa Krisimasi.

Cine cine, Krisimasi tayanonsha ifyalo fya Kristendomu atemwa ifyalo fimbi, nangu fye ifya ku Kabanga fine. Lelo, yatalusha abantu ku mbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa ubuli no kufumyapo buno bwikashi. (Mateo 24:14) Tulemulaalika ukwipusha Inte sha kwa Yehova ukumwebako pa fyo iyo mpela ikesa. Kabili bakamulondolwela na pa lwa mapaalo ya pe ayakabako pano isonde, ukupitila mu kuteka kwa Bufumu bwa kwa Lesa ne Mfumu, Yesu Kristu.—Ukusokolola 21:3, 4.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 6]

Krisimasi yalengele ifisambilisho fya cisenshi ukusansa na macalici ya buKristu bwa mwi shina fye

[Icikope pe bula 5]

Abana abengi baile ku macalici pa mulandu wa kufwaisha ukumona ifyaliko no kupeelwa amaswiti. Kabili lyene balefuluka Krisimasi mu mwaka wakonkelepo

[Icikope pe bula 7]

Ilyo kwashala ubushiku bumo ukuti Krisimasi itendeke mwi tauni lya Seoul, Korea

[Icikope pe bula 8]

Kristu tali kanya mu mulimba, lelo ni Mfumu yakwatisha amaka mu Bufumu bwa kwa Lesa