Bushe Umweo Taufwa?
MU MUTALALILA, ifibusa na balupwa bashinguluka imbokoshi yakupukulwa. Balelolesha pa citumbi, icitumbi ca kwa kalume wa myaka ya bukulu 17. Ifibusa fyakwe ifya ku sukulu nabafilwa ukumwishiba. Ukundapa pa kubomfya imiti ya kwipaya insandesande ishilwani kwalipwishishe umushishi onse, kansa yalengele umubili wakwe ukondoloka. Bushe uyu mu cituntulu e cibusa wabo? Imilungu fye inono iyapitapo, aali uwaisulamo amapange, ifipusho, amapiki—uwakosa! Nyina wa kwa kalume mu filamba alebwekeshabwekeshapo ukusosa ati: “Tommy nomba alesangalala. Lesa aalefwaya ukuba na Tommy ku muulu.”
Uyu mufyashi wa bulanda nga nshi alesanga akalisubilo na kacisansamushi mwi tontonkanyo lya kuti napamo umwana wakwe acili uwa mweo. Mu calici asambilishiwa ukuti umweo taufwa, ukuti e wine mibele, amatontonkanyo, ifibukisho—“ubuntu bwine.” Asumine ukuti umweo wa mwana wakwe tawafwa iyo; pantu mupashi uumi, wafumine mu mubili wakwe ilyo afwile no kuya ku muulu ku kuba na Lesa na bamalaika.
Mu nshita ya kayofi, umutima wa buntunse mu kupelelwa ukonenena ku kashiminishi akali konse ake subilo, e co tacili icakosa ukumfwa umulandu ici cisumino cicebushisha nga nshi. Ku ca kumwenako, langulukeni, inshila uwasoma ifya mipepele J. Paterson-Smyth ailumbulwilamo umwine muli The Gospel of the Hereafter: “Imfwa kantu akanono nga nshi nga twalinganya ne fifumamo pa numa—cilya calo cishaiwamina apakalamba ico imfwa itutwalamo.”
Ukushinguluke sonde kabili mu mipepele iingi ne ntambi, abantu basumina ukuti umuntu alikwata umweo uushifwa, umupashi uupeema uutwalilila ukwikalako pa numa umubili wafwa. Ici cisumino ni cikanga cibe fye mu makana yonse aya mipepele ne fyakaniko fya Kristendomu. Mu buYuda na mo caba cifundisho cikalamba. AbaHindu basumina ukuti atman, nelyo umweo, wabumbilwe pa kutendeka, pa kufyalwa ulesalilwa mu mubili kwati ni mu cifungo, kabili pa mfwa ulakuuka ukuya ku mubili umbi mu kushinguluka kwatwalilila ukwa kufyalwa cipya cipya. AbaShilamu basumina ukuti umweo wisa mu kubako pamo pene no mubili kabili ulatwalilila ukubako ilyo umubili wafwa. Aba fisumino fimbi—abena Afrika basumino kuti fyonse filapeema, baShinto, ukusanshako fye na baBuddha—balasambilisha ici cifundisho cimo cine mu nshila shalekanalekana.
Ifipusho Fimo Ifya Kucululusha
Ilintu imfundo ya bumunshifwa bwa mweo ilacebusha apakalamba kabili yaishibikwa konse konse, nangu ni fyo ilemyako ifipusho fimo ifya kucululusha. Ku ca kumwenako, abantu balepusha ukuya umweo wa mutemwikwa nga ca kuti ubumi bwa uyo muntu tabwali bwino sana. Bushe ali no kufyalwa cipya cipya mu musango wa bumi ubwacepako? Nelyo bushe alaya ku mutwala, uko ali no kusangululwa ukupitila mu mulilo ukufikila amonwa uwalinga ukuya ku muulu? Icacilanapo kubipa, bushe ali no kulungulushiwa kuli pe na pe muli helo umwaba umulilo? Nelyo bushe, ukulingana ne fisambilisho ifingi ifya mipepele yasumina mu mupashi uupeema, ali mupashi uufwile ukutembatemba?
Imfundo sha musango yo shilalenga abali aba mweo ukuba ne filolelo fya kutiinya. Bushe tufwile ukulatembatemba imipashi ya batemwikwa besu abafwa epali yatukanda? Bushe twalilinga ukuyaafwa ukufuma mu mutwala umushaibipila? Nelyo bushe tufwile ukulakanka fye ku mwenso pa kutontonkanya ukuti balecula muli helo? Nelyo bushe tufwile ukumona inama sha mweo shimo kwati napamo nashikwata imyeo ya bantu abayashi?
Ifipusho ifimako ukukuma kuli Lesa umwine na fyo fine tafisansamusha. Ku ca kumwenako, abafyashi abengi, ukupala uulumbwilwe pa kutendeka, intanshi balasansamushiwa ku mfundo ya kuti Lesa “nasenda” umweo ushifwa uwa mwana wabo ku muulu ku kuba na wene. Nangu cibe fyo, ku bengi tapakokola sana balatendeka ukulanguluka umusango wa kwa Lesa uwingalwalika umwana wa kaele ubulwele bushaibipila, ukusenda uyo mwana watemwikwa ukufuma ku bafyashi abali no bulanda ukumukuushisha ku muulu ukupitila mu kufwa bwaice bwaice. Nga ubulungi, ukutemwa, ne nkumbu fili kwi muli Lesa wa musango yu? Bamo balatwishika fye no kutwishika nga ca kuti Lesa wa musango yo alikwata amano. Bepusha ukuti, mulandu nshi Lesa wa mano abiikile iyi myeo yonse pano isonde pa kutendekelako fye nga ca kuti yonse ine ili no kubwelela ku muulu? Bushe ico te kuti cipilibule ukuti mu cituntulu cali fye konaula amaka ukubumba isonde?—Linganyeniko Amalango 32:4; Ilumbo 103:8; Esaya 45:18; 1 Yohane 4:8.
Mu kumfwika, lyene, icifundisho ca bumunshifwa bwa mweo wa buntunse, te mulandu ne nshila cisambilishiwamo, cilemyako ifipusho fya kupelenganya, ukusanshako fye no kuipilika. Mulandu nshi? Ubwafya bukalamba bwakuma ukwafumine ici cisambilisho. Kuti pambi camwisula umutwe ukufwailisha ishi ntendekelo mu kwipifya; kabili napamo mwalasunguka ukwishiba cintu Baibolo iine isosa pa lwa mweo. Itambika isubilo lyacilapo kuwama ilya bumi pa numa ya mfwa ukucila cintu imipepele ya mu calo ilingi line isambilisha.