Krisimasi—Bushiku bwa Mwikalwe Fye Nelyo Bushiku Bwashila Ubwa Mipepele?
MU China etwa Christmas Old Man (Umukote wa Krisimasi). Mu United Kingdom, aishibikwa nga Father Christmas. Abantu mu Russia bamwita Grandfather Frost, na mu United States, etwa Santa Claus.
Abengi bamona uyu mukote umwaume uwa buseko, uwa lufumo no mwefu wabuuta nge cipasho cine ica Krisimasi. Lelo na kabili caishibikwa bwino ukuti Santa Claus lushimi fye, lwashimpwa pa fishilano fya kwa shikofu wa ku Mura uwa mu mwanda wa myaka walenga bune (mu calo citwa Turkey ilelo).
Imyata ne fishilano lyonse fyalisonga sana ukusefya, ukukanashako fye na Krisimasi. Ulushimi lwa Santa lwaba fye ica kumwenako cimo ica nshimi shalundanishiwa ku bushiku bwa mwikalwe ubwaseeka. Nangu cingati bamo batunga ukuti imyata ya Krisimasi yashimpwa pa fyacitike ifyaba mu Baibolo, icishinka cili ca kuti iyi myata iingi ya cisenshi.
Ica kumwenako na cimbi cimuti ca pa Krisimasi. The New Encyclopædia Britannica isosa ukuti: “Ukupepa ifimuti ukwaseeka pa basenshi ba ku Bulaya, kwalitwalilile ilyo baalukile ku buKristu mu myata ya ku Scandinavia iya kuyemfya mu ng’anda no butala ku tuncindu pa Caka Cipya ku kutiinya iciwa no mwata wa kwimika icimuti ukwa kwikala ifyuni mu nshita ya Krisimasi.”
Ukupanga icintengulusha ca maluba ukufuma ku cimuti ciitwa Holly nelyo utuncindu tumbi cishilano na cimbi icaseeka ica Krisimasi. Ici naco catuntuka ku kupepa kwa cisenshi. Abena Roma ba ku kale balebomfya imisambo ya holly ku kuyemfya amatempele yabo mu nshita ya Saturnalia, umutebeto wa mulungu umo uwa pa kati ka nshita ya mpepo kuli Saturn, kalesa ka bulimi. Uyu mutebeto wa cisenshi waishibikwe maka maka ku ciwowo no bupulumushi.
Umwata wa Krisimasi uwa kufyompana imilomo mwi samba lya musambo wa cimenwa ca mistletoe (icilangililwe apa) kuti wamoneka kuli bamo kwati kutemwa kwaba pa kati ka mwaume no mwanakashi, lelo walecitwa mu Nkulo sha pa Kati. BaDruid ba mu Britain wa ku kale basumine ukuti icimenwa ca mistletoe cakwete amaka ya maleele; e co, calebomfiwa nge ca kucingilila ku fiwa, ubwanga, ne fibi fya musango umbi. Mu nshita, kwaishileba icisumino ca kuti ukufyompana imilomo mwi samba lya cimenwa ca mistletoe kuti kwatungulula ku cupo. Iyi ncitilo icili iyaseeka kuli bamo mu nshita ya Krisimasi.
Ifi e fishilano fye finono ifya Krisimasi wa muno nshiku ifyasongwa nelyo ifyatuntuka ku fishilano fya cisenshi. Nangu ni fyo, kuti mwapapa ifyo ifi fyonse fyaishilebako. Ni shani fintu ubushiku bwa mwikalwe ubutunga ukucindika ukufyalwa kwa kwa Kristu bwakobenkene nga nshi ne myata ishili ya Bwina Kristu? Icacindamisha ca kuti ni shani fintu Lesa amona uyu mulandu?
[Abatusuminishe Ukubomfya Ifikope pe bula 2]
Ibula 3: Santa Claus: Thomas Nast/Dover Publications, Inc., 1978; icimenwa ca mistletoe pe bula 3 ne cilangililo pe bula 4: Discovering Christmas Customs and Folklore calembelwe Margaret Baker, casabankanishiwa na Shire Publications, 1994