Mulandu Nshi Amacalici Yalelombela Ubwelelo?

ITONTONKANYO lya kuti amacalici yafwile ukulapila pa filubo fya yako no kwaluka te lipya. Dikishonari wa fya mipepele uwitwa Religioni e miti (Imipepele ne Nshimi), yalondolola ukuti bumpomfu bwatunganishiwa ubwa macalici ya mu kubangilila bwalicebwishe abantu mu Nkulo sha pa Kati kabili bwasongele abengi ukwipusha ukuti baalule imipepele.

Mu 1523, pa numa Martin Luther afumine mwi Calici lya Roma Katolika, Papa Adrian VI aeseshe ukuleta ukwikatana ukupitila mu kubunganya bacilolo na bakankaala ba mu Nuremberg pa kubatumina ifyebo fya kuti: “Twalishiba bwino ukuti pa myaka iingi ifintu ifya muselu fyashintilila pa maka ya kwa Papa . . . Tuli no kubombesha apapela amaka ukwalula ubutungulushi bwa kwa Papa, uko nakalimo, kwatuntwike ububifi bonse ubu.” Uko kusumina umulandu, nangu ni fyo, takwatungulwike mu kufumyapo amalekano atemwa mu kucincintila imibele yabotelela iya butungulushi bwa kwa papa.

Nomba line fye amacalici yalishimaulwa pa mulandu wa kutalalapo fye tondolo pa Kwipayaululwa kwa baYuda. Na kabili balipeelwa umulandu wa kukanalesha abo bapepa na bo ukulwako inkondo. Mu 1941, ilyo Inkondo ya Calo iya 2 yalebipilako, shimapepo uwe shina lya Primo Mazzolari aipwishe ukuti: “Mulandu nshi Roma Katolika ishacitilapo nangu cimo mu kukosa pa lwa kubongoloka kwa fisambilisho fya buKatolika nga fintu yalecita, kabili nga fintu yatwalilila ukucita pa lwa fifundisho fishaba na busanso sana?” Fifundisho nshi kanshi ificililepo ubusanso? Uyu shimapepo aalelanda pa lwa kupupo luko ukwalebalamuna inkondo uko pali ilya nshita kwalecilikila ukutumpuluka.

Nangu cibe fyo, icishinka cili ca kuti, ni nomba line fye imipepele ilesumina imilandu kale tacaseekele. Mu 1832, Papa Gregory XVI, pa kwankula kuli bamo abalecincisha ukuti Icalici lya ciKatolika ‘lipuuputulwe nga fintu lyali kale’ asosele ukuti: “Ukwabula ukutwishika cintu cabulwamo amano kabili ica kukalifya ukulanda pa ‘kubukululwa no kupuuputulwa’ kumo pa kuti kubeko ukucingililwa no kulunduluka [kwe calici], kwati nakalimo kuti lyatena.” Ni shani pa lwa filubo fyailangile apabuuta ifishingakaanwa? Imicenjelo yalekanalekana iya kufisengaukilamo yalibomfiwe. Ku ca kumwenako, abasoma ifya mipepele bamo balitwalilila ukusumina ukuti icalici litakatifu nangu cingati pa nshita imo ine lya masambi. Icalici iline lyasoselwa ukuba ilitakatifu—ilyabakililwa na Lesa ukukanalufyanya. Nalyo line, abapepamo babembu. E ico, ilyo imembu shacitwa ukupitila mwi calici, icalici talifwile ukupeelwa umulandu, lelo abapepamo e bafwile ukupeelwa umulandu. Bushe co caumfwika ukubamo amano? Tacilimo amano ukulingana ne mimwene ya wasoma ifya mipepele uwa ciKatolika Hans Küng uwalembele ukuti: “Takwabako icalici ilyapwililika ukucila ifyaba abapepamo.” Alondolwele ukuti: “Takwabako icalici ilyabula amasambi ya kuyebelela.”

Ukwikatanya Imipepele ne Mibele Isuma

Kuti pambi mwapapa ifilengele amacalici ukulomba ubwelelo ino nshita? Pa kubala, baProtestanti na baOrthodox balisumine umulandu wa kuleta “amalekano yaliko kale” mu mipepele yalekanalekana. Bacitile ici pa kubungana kwa kwikatanya imipepele ukwa “Icisumino ne Cibote” ukwabelele mu Lausanne, Switzerland, mu 1927. Mu kuya kwa nshita Icalici lya Roma Katolika lyacitile cimo cine. Maka maka ukutendeka na Vatican II,a bashikofu bakalamba, ukusanshako na bapapa, libili libili baalilombo bwelelo pa malekano yali mu kati na nkati ka Kristendomu. Ku mifwaile nshi? Cilemoneko kuti, balefwaya mu Kristendomu mube ukwikatana kwakulilako. Kalemba wa ciKatolika uwa lyashi lya kale Nicolino Sarale asosele ukuti mu “mulimo wa kwa John Paul II uwa ‘kusumina ifilubo,’ mwalibamo umungalato umo, no yo waba kwikatanya imipepele.”

Nangu ni fyo, fingi fyabimbwamo ukucila pa kwikatanya imipepele. Ilelo, ifya museebanya ifyacitika mu Kristendomu fyalishibikwa mpanga yonse. Uwasoma ifya mipepele Hans Urs von Balthasar, atila, “Icalici lya Katolika te kuti litamishe fye pa mbali ifi fyonse ifyacitika. Icalici line papa abamo lyalicita ifintu nelyo ukusuminisha ifintu ukucitwa ifyo ukwabula ukutwishika tushingasuminishako muli shino nshiku.” E ico, papa alituma aba kufwailisha “ifilubo icalici lyacita pa kuti . . . bengalomba ubwelelo.” Kanshi, umulandu na umbi uulengele icalici ukuitemenwa ukulailengulula ulemoneko kuti kufwaisha kwa kunonka imibele yaliko iisuma.

Mu kupalako, kalemba wa lyashi lya kale Alberto Melloni, ilyo alelanda pa kulomba ubwelelo ukwe calici, alembele ukuti: “Na kuba, ubwelelo bulombwa limo limo bwa kuti icalici litale lipupweko mwela ku kupeelwa imilandu.” Ee, cilemoneke fyo Icalici lya ciKatolika lileesha ukutamisha pa mbali imembu sha kale pa kuti linonke ukucetekela kwa bantu. Nangu cibe fyo, kuti casoswa mu bufumacumi ukuti, icalici lyangilwe sana ku kucita umutende na bantu ukucila ukucita umutende na Lesa.

Incitilo ya musango yo ilatwibukishako ulwa kwa Shauli, imfumu ya ntanshi iya Israele. (1 Samwele 15:1-12) Yacitile icilubo icabipisha, kabili ilyo caishileishibikwa, intanshi yaeseshe ukuilungamika—ukuifumya mu mulandu—pa menso ya kwa Samwele, kasesema wa busumino uwa kwa Lesa. (1 Samwele 15:13-21) Limbi limbi, e lyo imfumu yaishilesumina kuli Samwele ukuti: “Nimembuka: nimpulamo mu kanwa ka kwa Yehova.” (1 Samwele 15:24, 25) Ee, yalisumine icilubo ca iko. Lelo amashiwi yakonkeshepo ukweba Samwele yasokolola ico yalefwaisha mu mutima wa iko yatile: “Nimembuka: nomba shi muncitile umucinshi ku mulola wa bakalamba ba bantu bandi, na ku menso ya kwa Israele.” (1 Samwele 15:30) Mu kushininkisha, Shauli aangilwe sana ku fyo aali no kumonwa mu Israele ukucila ukwangwa ku kuwikishanya na Lesa. Iyi mibele tayalengele Lesa ukulekelela Shauli. Bushe muletontonkanya imibele imo ine ikalenga Lesa ukulekelela amacalici?

Te Bonse Basuminishako

Te bonse basuminishako kuti amacalici yafwile ukulomba ubwelelo apabuuta. Ku ca kumwenako, baRoma Katolika abengi tabomfwa bwino lintu papa alomba ubwelelo pa kuteka abantu ubusha nelyo nga alekelela “abasangukile ifisumino” pamo nga Hus na Calvin. Ukulingana no kulandapo kwa Vatican, kalata watuminwe kuli bashikofu bakalamba uwaletubulula ukuti kubeko “ukubebeta pa fyo batontonkanya” pa lwa fyacitika muli buKatolika mu myaka ikana limo iyapita alilengulwilwe na bashikofu abalekumana mu June 1994. Lintu papa afwaile ukulondolola ubucindami bwa fyatubulwilwe muli kalata watuminwe kuli bashikofu, shikofu mukalamba uwa ku Italy Giacomo Biffi afumishe kalata wa bupasta umo aashinine ukuti: “Icalici talyaba ne sambi.” Nangu ni fyo, asumine ukuti: “Ukulomba ubwelelo pa filubo fye calici ifyacitilwe imyanda ya myaka iyapitapo . . . kuti kwatulenga ukukanasenukwa sana ku bantu.”

Uulondolola pa fya Vatican Luigi Accattoli atile: “Ukuyebelela ni umo uwa milandu yacilishapo kwimye fikansa mwi Calici lya ciKatolika. Nga ca kuti papa asumina ifilubo fya bamishonari, kwalibako bamishonari abakalifiwa pa lwa fyene mu bufumacumi.” Ukulundapo, kalemba wa lyashi uwa ciRoma Katolika alembele ukuti: “Nga ca kuti cine cine papa ali uwa mwenso pa fyo Icalici lyacita, cili icakosa ukumfwikisha ifyo nomba engafwaila ili line Calici limoneke nga kafwilisha wa ‘nsambu sha bantunse, nyina kabili kasambilisha’ uyo eka fye uwingatungulula abantunse ku ciputulwa ca myaka ikana limo icalenga butatu icawamisha mu cine cine.”

Baibolo ilasoka ku kulapila kwa kabepekesho ukucitwa pa mulandu wa kutiina ukwisaishibikwa pa filubo. Te lyonse ukulapila kwa musango yo kwalula uulelapila mu kubelelela. (Linganyeniko 2 Abena Korinti 7:8-11.) Ukulapila ukwaumo mutengo mu menso ya kwa Lesa kwalikwata “ifisabo ifyawamino kulapila”—uko e kuti, ubushininkisho bwa kufumaluka kwa kulapila.—Luka 3:8.

Baibolo isoso kuti uulelapila no kuyebelela afwile ukusha incitilo shalubana, ukuleka ukushicita. (Amapinda 28:13) Bushe ici calicitika? Kwena, pa numa ya kuyebelela konse pa filubo ukwe Calici lya Roma Katolika no kwa macalici yambi, cinshi cacitike mu kukansana kwa bana calo ukwa nomba line mu Afrika wabela pa kati na mu Bulaya bwa ku Kabanga, umo “Abena Kristu” bashaifulila baibimbile? Bushe amacalici yalibombeshe ku kuleta umutende? Bushe intungulushi sha macalici shonse mu kwikatana shalikenye ubukalushi ubo abo bapepa na bo balecita? Iyo. Pantu na kuba, ba minisita bamo aba fya mipepele no kwipaya baleipayako!

Ubupingushi bwa Bulesa

Lintu alelanda pa kusumina ifilubo libili libili ukwa kwa papa, Shikofu mukalamba Biffi aipwishe mu nshila ya kutumfya ukuti: “Bushe tacingawama ifwe bonse ukulolela ubupingushi bwa mu kubumbwa konse pa membu shacitwa ku numa?” Kwena, ubupingushi bwa bantu bonse nabusungamina. Yehova Lesa alishiba bwino ifyabipa fyonse ifyo imipepele yacita. Nomba line, ali no kulubulwisha aba mulandu bonse. (Ukusokolola 18:4-8) Bushe pali ino nshita, ukupepa ukushakantaikwa ku mulandu wa mulopa, na ku bukomi bwa kukanasuminisha abantu ukuilumbulwila, na kuli bumpulamafunde bumbi ubo amacalici ya Kristendomu yaleyebelelapo, kuti kwasangwa? Ee.

Ni shani twingakusanga? Ukupitila mu kubomfya icipimo Yesu Kristu aimike ica kuti: “Mukabeshibila ku fisabo fyabo.” Ifyacitwa, ifyo imipepele imo ingatemwa ukuti filabwe, filatwafwa ukwishiba abo Yesu aitile ukuti bakasesema wa bufi e lyo na abo abaatwala “ifisabo fisuma.” (Mateo 7:15-20) Ni bani aba? Twamulaalika ukufwailisha mwe bene ukupitila mu kubebeta Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Esheni ukumona abo mu cine cine baleesha ukumfwila Icebo ca kwa Lesa ilelo ukucila ukulafwaya ukubakilila ukulumbuka mu calo.—Imilimo 17:11.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 5]

Amacalici yalelomba ubwelelo pa tuyofi pamo nga aka

[Abatusuminishe]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck