Ubwafya bwa Ndakai Ubwa Muncishanya
Ulupapulo lwa Declaration of Independence, ulwasainwe ne calo ca United States mu 1776 lutila:—“Tumona ifi fishinka ukuba ifyayeba, ifya kuti abantu bonse babumbwa abalingana, ukuti Kabumba wabo alibapeela Insambu shimo ishishingapokololwa, ukuti shimo pali ishi shaba Bumi, Ubuntungwa no kusupila Insansa.”
Ulupapulo lwa Declaration of Rights of Man and of the Citizen, ulwasainwe na National Assembly ya ku France mu 1789 lutila:—“Abantu bonse bafyalwa abantungwa kabili abalingana insambu.”
Ulupapulo lwa Universal Declaration of Human Rights, ulwasainwe na United Nations General Assembly mu 1948 lutila:—“Abantunse bonse bafyalwa abantungwa kabili abalingana mu kucindama na mu nsambu.”
TE CA kutwishiko kuti abantunse bonse balafwaisho mulinganya. Lelo ku ca bulanda, icishinka ica kuti umulinganya walilandwapo libili libili cishininkisho kuti ukufika kuli nomba abantunse tabalasanga umulinganya.
Bushe umo kuti apaasha ukuti nomba ku kupwa kwa mwanda wa myaka uwalenga 20, ifintu nafiwaminako? Bushe cine cine abekashi ba mu United States na France, nelyo aba mu fyalo 185 ifya United Nations, balikwata insambu shalingana isho batila bafyalwa na sho?
Nangu cingati umulinganya pa kati ka bantu bonse kuti waba cintu ‘cayeba,’ lelo te bonse bakwata insambu shalingana isha “Bumi, Ubuntungwa no kusupila Insansa.” Ku ca kumwenako, bushe kuti twatila mulinganya mu nsambu sha bumi lintu umwana umo mu Afrika afwile ukundapwa kuli dokota umo uundapa abantu bambi 2,569, ilintu umwana umo ku Bulaya ondapwa kuli dokota uundapa abantu fye 289? Atemwa bushe kuti waba mulinganya mu nsambu sha buntungwa no kusupila insansa lintu umo pa balumendo batatu e lyo na babili pa bakashana batatu mu India bakula ababulo kwishiba ukubelenga no kulemba, ilintu mu fyalo pamo nga Japan, Germany, na Great Britain, nangu cibe shani umwana onse alasambilila?
Bushe abantu ba mu fyalo fya ku Central Amerika abakwata amadola 1,380 cila muntu kuti baipakisha ‘ukucindama ne nsambu’ mu bumi ifyalingana na bena France, abakwata amadola 24,990 cila muntu? Bushe kuti waba mulinganya lintu umwana mwanakashi uwafyalilwa mu Afrika ekala imyaka 56 ilintu umwana mwanakashi umucece mu North Amerika wena ekala imyaka 79?
Umuncishanya waba apengi, kabili walibipa. Kwaba umuncishanya mu mikalile ya bantu, mu fya kusakamana abalwele, ne fya masomo. Limo limo ukupusana kwa mapolitiki, umushobo, nelyo imipepele kulapusula abantu ukucindama no buntungwa. Te mulandu ne fyo abantu balanda pa mulinganya, twikala mu calo ca muncishanya. Ubu “bwafya bwalitebelela abantunse bonse.” Bwaliletako ubupiina, ukulwala, ubutuutu, ubulofwa, no musoobolola ifikalifyo mutima.
“Abantu bonse babumbwa abalingana.” Mwandi kutontonkanyo kusuma! Ku ca bulanda ifyapusanako e filecitika!
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]
ICIKOPE CA UN PHOTO 152113/SHELLEY ROTNER