Yehova Cilibwe Candi Icasansuka

NGA FINTU CASHIMIKWA NA EMMANUEL LIONOUDAKIS

Bamayo bakakile inkanshi no kunjebo kuti: “Nga wapampamina pa co upingwile, ninshi ulingile ukufuma pano ng’anda.” Napingwilepo ukuba kashimikila wa Bufumu bwa kwa Lesa uwa nshita yonse. Nangu cibe fyo, ulupwa lwandi, lwalifililwe ukushipikisha umuseebanya untu naluleteele pantu naleikatwa libili libili.

ABAFYASHI bandi bali abaicefya kabili abatiina Lesa. Baleikala mu mushi wa Douliana, lwa ku masamba ya cishi ca baGriki ica Krete, kuntu nafyalilwe mu mwaka wa 1908. Ukutula ku bwaice ukufika na ku bukalamba, bansambilishe ukutiina Lesa no kumucindika. Nalitemenwe Icebo ca kwa Lesa, nangu ca kuti nshabalile monapo bakafundisha pa sukulu nelyo bashimapepo be Calici lya Greek Orthodox ukubomfya Baibolo.

Ilyo umwina mupalamano apwile ukubelenga amavolyumu 6 aya mu citabo ca Studies in the Scriptures, icalembelwe na C. T. Russell, ne citabo ca The Harp of God, ali uwacincimuka ukunjebako ifyebo fyalimo ifya mu Malembo ifyanengele ukukutuluka. Ifi fitabo fyalembelwe na Basambi ba Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova shaleitwa pali iyo nshita. Nalitemenwe nga nshi ukupokelela Baibolo ne fitabo fimo ukufuma kwi ofesi lya Watch Tower Society mu Athens. Ncili ndebukisha ifyo twaishishe ubushiku bonse na ulya mwina mupalamano, ninshi tulepepa kuli Yehova no kubomfya kandulo ukusokota mu Malembo ukubomfya isho mpapulo.

Nali ne myaka 20 kabili nali kafundisha mu mushi wapalamineko lintu natendeke ukushimikilako bambi ifipya ifyo nalesambilila mu Baibolo. Tapakokwele na kukokola, fwe bali bane twatendeke ukukumana kwi sambililo lya Baibolo mu Douliana. Twaleshalika na matrakiti, ututabo, ifitabo, na maBaibolo pa kuti twafwe abantu bambi ukusambilila pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa, ubwaba e subilo lyeka fye ilya bantunse.

Mu 1931 twali pali abo mwi sonde lyonse abapokelele ishina lya mu Baibolo ilya Inte sha kwa Yehova. (Esaya 43:10) Mu mwaka wakonkelepo, twalibombeleko kampeni wa kusabankanya no kulondolwela abalashi ishina lyesu ilipya no bucindami bwa liko. Ici casanshishemo ukwananya akatabo kalinga kuli bashimapepo, bakapingula, bakapokola, na bashimakwebo bonse abali mu ncende twaleikala.

Nga fintu twaleenekela, bashimapepo basongele abantu ukutendeka ukutupakasa. Umuku wa kubalilapo naiketwe, bampingwile ukukakwa inshiku 20. Ilyo fye bamfumishe, na kabili balinjikete no kumpingula ukukakwa umweshi umo. Ilyo kapingula atupatikishe ukuleko kushimikila, twamwaswike na mashiwi yaba pa Imilimo 5:29 ayatila: “Tuli no kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.” Umwaka wakonkelepo, mu 1932, umwiminishi wa Watch Tower atandalile akalibumba kesu akanono akali mu Douliana, kabili ifwe bonse bane twalibatishiwe.

Ukusango Lupwa lwa ku Mupashi

Pa mulandu wa kuti nalefwaisha ukubombesha mu kushimikila, nalekele incito ya bukafundisha. Ico cena calikalipe bamayo icine cine. Bampatikishe ukufuma pa ng’anda. Mu kuba no kusuminisha kwe ofesi lya Watch Tower mu Athens, munyina umo uwa Bwina Kristu kapekape uwaleikala mu musumba wa Iráklion, mu Krete, alimpokelele mu nsansa mu nga’nda mu mwakwe. Kanshi mu August 1933, bamunyina abafumine ku mushi wa ku mwesu, pamo na bambi abalefwaisha ukusambilila icine balishile ku citesheni ca basi ku kumfishapo. Nalyumfwile ububi, kabili bonse twalililile, apantu tatwaishibe ilyo twali no kumonana na kabili.

Mu Iráklion, naikele no lupwa lwa ku mupashi ulwakwato kutemwa. Kwaliko bamunyina bambi batatu aba Bwina Kristu na nkashi umo abo twalekumana na bo lyonse kwi sambililo na ku kupepa. Naliimwenene ukufikilishiwa kwa bulayo bwa kwa Yesu ubwa kuti: “Takuli nangu umo uwashile ku mwabo, nangu ni bamunyina, nangu ni nkashi, nangu ni nyina, nangu ni wishi, nangu bana, nangu filime, pa mulandu wa ine na pa mulandu wa mbila nsuma, uushakapokelele nomba mu nshita ino ifya miku umwanda umo, amayanda, na bamunyina, ne nkashi, na banyina.” (Marko 10:29, 30) Umulimo nakwete wali wa kushimikila muli ulya musumba na mu mishi yapalamineko. Pa numa ya kupwisha ukubombela muli uyu musumba, naile mu kubombela mu mishi iyashinguluka iya mu fitungu ifya Iráklion na Lasithion.

Ukubomba Bupainiya Neka

Naleenda amaawala ayengi cila mushi. Ukulundapo, nalesenda ifitabo ifyafina, apantu impapulo shaletumwa fye limo limo. Apo nshakwete kwa kusendama, nga nafika mu mushi naleya umo bashitisha kofi ne fya kunwa fimbi ifyatalala, no kwikala mulya ukufikila umwine wa cikuulwa aisala, ninshi ni pa kati ka bushiku, e mo nalesendama pa ca kukuwamapo no kushibuka ku macaca ilyo umwine wa cikuulwa talatendeka kushitisha ifya kunwa. Mu fya kukuwamapo nalesendama mwaleba impantila ishingi nga nshi.

Nangu ca kuti abantu tabaleankula ku bukombe bwino, nali uwa nsansa ukubombela Yehova na maka yandi aya ku bwaice. Ilyo nasangile umuntu uwalefwaisha ukusambilila icine ca Baibolo, canengele ukuti mpampamine pa kutwalilila muli uyu mulimo wa kupususho bumi. Ukubishanya na bamunyina ba ku mupashi na ko kwalempembesula. Natemenwe ukubatandalila nga papita inshiku 20 ukufika kuli 50 ukwabula ukubamonapo, ukulingana ne fyo icifulo ndeshimikilamo citalwike ku musumba wa Iráklion.

Ncili ndebukisha bwino bwino ifyo natalalilwe inshita imo icungulo, maka maka ilyo naibukishe ukuti cino cungulo bushiku bamunyina ba Bwina Kristu ne nkashi mu Iráklion balaya ku kulongana kwabo ukwa lyonse. Nafulukiishe ukubamona icine cine ica kuti napingwilepo ukwenda bakilomita ukucila pali 25 ukuyabamona. Nshabalile nkumpaukapo nga fintu nacitile pali ubu bushiku. Mwandi nalisansamushiwe pa kubishanya bwino na bamunyinane cilya cungulo bushiku na pa fyo ubutala bwandi ubwa ku mupashi bwaisushiwe na kabili!

Nasukile natendeka ukumwenamo mu kubombesha kwandi ukwa kushimikila. Nga fintu cali mu nshita sha batumwa, ‘Shikulu atwalilile ukulundako kuli ifwe abalepusuka.’ (Imilimo 2:47) Bakapepa ba kwa Yehova batendeke ukufula mu Krete. Lintu bambi baleilunda kuli ine mu butumikishi, ukutalalilwa kwalipwile. Twashipikishe amafya ya ku mubili no kukaanya kwabipisha. Ica kulya twalelya cila bushiku mukate, ukubikapo na mani, imiolife, nelyo umusalu ifyo twalekabusha mu fitabo ifyo abo twaleshimikila balepoka.

Mwi tauni lya Ierápetra, ilyabela lwa pa kati ka kapinda ka ku kulyo na kabanga aka Krete nashimikile kuli shimakwebo uushitisha insalu Minos Kokkinakis. Te mulandu no mukoosha wandi uwa kufwaya ukutendeka isambililo lya Baibolo kuli wene, takwete nshita pa mulandu wa kubo wapamfiwa mu mikalile yakwe. Nangu cibe fyo, lintu kuli pele pele apingwilepo ukubikako amano ukuti alesambilila, alyalwile nga nshi imikalile yakwe. Na kabili aishileba kashimikila wa mbila nsuma uwapimpa kabili uwacincila nga nshi. Umubomfi wa kwa Kokkinakis, Emmanuel Paterakis, uwa myaka 18, alitemenwe nga nshi ukumona ifyo Kokkinakis ayalwile ubumi bwakwe, kabili na o alilombele ulupapulo lwa Baibolo. Mwandi nalitemenwe nga nshi ukumona Emmanuel Paterakis ukulunduluka panono panono lwa ku mupashi na kuli pele pele ukwisaba mishonari!a

Pali iyi nshita, icilonganino ca mu mushi nafumine catwalilile ukukula kabili pali iyi nshita calikwete bakasabankanya 14. Nshakatalelaba ubushiku nabelengele kalata ukufuma ku nkashi yandi iya ku mubili Despina. Muli uyu kalata anshimikiile ukuti ena na bafyashi bandi balipokelele icine no kuti pali iyo nshita bali ni bakapepa babatishiwa aba kwa Yehova!

Ukushipikisha Ukupakaswa no Kutamfiwa mu Calo

Aba mwi Calici lya Greek Orthodox batendeke ukumona ukushimikila kwesu nge cikuko ca makanta onaula, e co bapampamine pa kutulofya. Mu March 1938, natwelwe pa ntanshi ya kwa kapingula, uwapingwile ukuti mfume muli co cifulo ilyo line fye. Nayaswike ukuti na kuba umulimo wesu walelenga abantu ukumwenamo no kuti uwatukambishe ukubomba uyu mulimo, ni Mfumu yesu Yesu Kristu uwakwata ubulashi bwacilishapo.—Mateo 28:19, 20; Imilimo 1:8.

Ubushiku bwakonkelepo, balinjitile ku kapokola muli iyo ncende. Kulya e ko bailenjeba ukuti nalemonwa ngo muntu uwingaleta icimfundawila mu bwikashi, e co bampingwile ukuntamfisha ku cishi ca Amorgos ica ku Aegean pa mwaka umo. Pa numa ya nshiku shinono, bankomene inshimbi no kuntwala kuli ico cishi mu bwato. Pa cishi ca Amorgos tapali Inte sha kwa Yehova shimbi. Elenganyeni ifyo nasungwike, pa numa ya myeshi 6, ilyo naishileishiba ukuti pali ici cishi epo batamfiishe Nte na umbi! Naipwishe nati bushe kuti aba nani? Ali ni Minos Kokkinakis, uwali umusambi wandi uwa Baibolo ku Krete. Mwandi nalitemenwe nga nshi ukukwata cibusa wa ku mupashi! Ilyo papitile inshita, nalikwete ishuko lya kumubatisha mu mumana wa Amorgos.b

Pa numa fye ya kubwelela ku Krete, naliketwe na kabili, nomba uno muku bantamfishe imyeshi 6 ukuya ku kalitauni ka Neapolis aka pali cilya cishi. Ilyo iyi myeshi 6 yapwile, naliketwe, no kubikwa mu cifungo pa nshiku 10, lyene bantumine pa myeshi ine ku cishi uko baletamfisha abaletungilila ubuteko bwa ciKomyunisti. Naibukishe ifyo umutumwa Paulo alungike pa kusoso kuti: “Bonse abalefwayo kwikala umwabela bukapepa muli Kristu Yesu bakapakaswa.”—2 Timote 3:12.

Ukulunduluka te Mulandu no Kukaanya

Pa mulandu wa kuti abena Germany baishileikala mu Greece mu myaka ya ba 1940 ukufika ku 1944, umulimo wesu uwa kushimikila wapene wiminine. Nangu cibe fyo, abantu ba kwa Yehova mu Greece baliiteyenye cipya cipya mu kwangufyanya, kabili twalitendeke cipya cipya ukushimikila kwesu. Apo kale kale inshita yalyonawilwe, twalibombeshe mu kupimpa mu mulimo wa Bufumu.

Nga fintu twaenekele, na kabili bashimapepo batendeke ukutulwisha. Ilingi line, bashimapepo be Calici lya Greek Orthodox baleituntumba no kupanga amafunde ya kutulwisha. Mu mushi umo, shimapepo umo asongelekenye ibungwe lya bantu ukutulwisha. Uyu shimapepo atendeke ukunguma ninshi uku umwana wakwe na o alenguma mu numa. Nabutukiile pa ng’anda yapalamineko ukuti bampususheko, ninshi uo twali nankwe mu kushimikila bele balemutintanya ukumutwala mu lubansa lwa mu mushi. Ilyo bafikile kulya, aba mwi bungwe balepawile impapulo shakwe, ninshi uku umwanakashi umo uwali mu luncingi lwa pa muulu ulwa ng’anda alebilikisha ati, “Mwipayeni!” Kuli pele pele dokota umo na kapokola umupita nshila e baishiletupokololako.

Pa numa, mu 1952, na kabili naliketwe kabili bantamfiishe ku cishi ca Kastelli Kissamos, ku Krete uko naikele imyeshi ine. Mu kwangufyanya fye, nalikanshiwe ukutandalila ifilonganino no kufikosha lwa ku mupashi. Pa numa ya kubomba imyaka ibili muli uyu mulimo wa kwenda, naupile nkashi wa Bwina Kristu uwa busumino, mashina wa kwa nkashi yandi uwa ku mubili Despina. Umukashi wandi aliba ni kapepa wa kwa Yehova uwa bucishinka ukutula apo twaupanina. Pa numa ya bwinga, natuminwe nga painiya waibela kwi tauni lya Hania, mu Krete, kabili e ko ndebombela ukufika na lelo.

Pa myaka mupepi na 70 iyo nabomba mu mulimo wa nshita yonse, nalibomba mu ncende ishingi isha Krete, icishi icakwata basikweya kilomita 8,300 kabili icalepa bakilomita 250 mu butali. Insansa shikalamba nakwata sha kumona baNte abali fye abancepela pali ici cishi muli ba 1930 abo nomba bacilile pali bakashimikila bapimpa aba Bufumu bwa kwa Lesa 1,100 ilelo. Ndatasha Yehova pa kumpeela ishuko lya kubombako umulimo wa kwafwa abengi pali aba 1,100 ukunonka ukwishiba kwalungika ukwa mu Baibolo e lyo ne subilo lyawamisha ilya ku ntanshi.

Yehova, ‘Alapokolola’

Ifyo napitamo fyalinsambilisha ukuti ukushipikisha no kutekanya e fifwaikwa pa kwafwa abantu ukwishiba Lesa wa cine. Yehova alatupeela iyi mibele iyo tukabila nga nshi. Mu myaka 67 iyo nabomba mu mulimo wa nshita yonse, nalyetetula imiku ne miku amashiwi ya mutumwa Paulo ayatila: “Tuli abaishininkisha nga bakapyunga wa kwa Lesa muli fyonse, mu kushishimisha ukwingi, mu fya bucushi, mu bwafya, mu fya lumanimani, mu mpumo, mu fifungo, mu mpasase, mu kucucutika, mu kufufiwo tulo, mu kukalipwa ku nsala.” (2 Abena Korinti 6:4, 5) Maka maka mu myaka lintu fye natendeke umulimo, nshakwete indalama. Nangu cibe fyo, Yehova tandekeleshe kumo no lupwa lwandi. Lyonse aliba ni Kaafwa uwakwatisha amaka. (AbaHebere 13:5, 6) Lyonse twalemona ifyo atutemwa lintu aletwaafwa ukukolonganya impaanga shakwe no kutupayanishisha ifyo twalekabila.

Nga naibukisha ifya ku numa no kumona fintu impanga iyali iciswebebe lwa ku mupashi ilembele, ndashininkisha ukuti umulimo wandi tawali wa pa fye. Nalibomfeshe amaka ya mu bulumendo bwandi mu nshila iyo namwenamo nga nshi. Umulimo wandi uwa nshita yonse walindetela ukwikushiwa sana ukucila imilimo yonse imbi. Apo nomba ninkula, kuti nakoselesha abacaice no mweo wandi onse ‘ukwibukisha Kalenga wabo mu nshiku sha bwaice bwabo.’—Lukala Milandu 12:1.

Nangu ca kuti ndi ne myaka 91, ncili ndabomba amaawala ukucila pali 120 mu mulimo wa kushimikila cila mweshi. Cila bushiku, nshibuka pa 7:30 hrs no kushimikila ku bantu mu musebo, mu matuuka, nelyo mu ma parka. Pali avareji, nshalika bamagazini 150 cila mweshi. Pali nomba cilengafya ukumfwa no kwibukisha ifintu, lelo bamunyina ne nkashi aba kutemwa, ulupwa lwandi ulukalamba ulwa ku mupashi, capamo ne ndupwa sha bana bandi abanakashi babili, balantungilila icine cine.

Icacindamisha pali fyonse ifi, nalisambilila ukucetekela muli Yehova. Pa myaka yonse iyi, aliilanga kuli ine ukuti “e cilibwe candi icasansuka, licele lyandi, kabili wa kumpokolola.”—Amalumbo 18:2.

[Amafutunoti]

[Ifikope pe bula 26, 27]

Pe samba: Ndi no mukashi wandi; ku kuso: mu 1927; pe bula likonkelepo, ndi na Minos Kokkinakis (ku kuso) na umbi Nte pa Acropolis, mu 1939, ilyo fye twabwelele ukufuma kuntu batutamfishe