Cinshi Mwingafwaila Ukwishibapo Fimo pa lwa Fimfungwa fya Muli Bemba Wafwa?
Ilyo bashilasanga Ifimfungwa fya muli Bemba Wafwa, bamanyuskripiti aba Malembo ya ciHebere abakokola sana baali ba mu mwanda wa myaka uwalenga 9 no walenga 10 C.E. Bushe cine cine kuti twacetekela aba bamanyuskripiti ukuti emo twapokelele Icebo ca kwa Lesa, apantu ukulembwa kwa Malembo ya ciHebere kwapwishishiwe ukucila pa myaka 1,000 iya mu kubangilila? Profesa Julio Trebolle Barrera, uwali mwi bumba lya calo conse ilya basoma Ifimfungwa fya muli Bemba Wafwa, atile: “Icimfungwa ca kwa Esaya [ica mu Qumran] citupeela ubushininkisho bushingakanwa ubwa kuti ukukopolola malembo ya mu Baibolo ukwalembelwe na bakalemba ba ciYuda pa myaka ukucila 1,000 kwalicetekelwa kabili takwalubana.”
ICIMFUNGWA ico Barrera alelandapo cabamo ibuuku lyonse ilya kwa Esaya. Ukufika pali nomba, bamanyuskripiti ba Baibolo ukucila pali 200 balisangwa pa Qumran, ifiputusha fya mabuuku yonse aya mu Malembo ya ciHebere fyalishibikwa kano fye ibuuku lya kwa Estere. Aba bamanyuskripiti bena tababa nge Cimfungwa ca kwa Esaya, abengi bakwata fye fiputusha ifinono ifye buuku lyonse. Amabuuku yaishibikwa sana aya pa Qumran yaba Amalumbo (ifitabo 36), Amalango (ifitabo 29), na Esaya (ifitabo 21). Kabili aya yene e mabuuku yambulwa libili libili mu Malembo ya Bwina Kristu aya ciGriki.
Nangu cingati ifimfungwa filango kuti ukulembwa kwa Baibolo ukwa kubalilapo takwayalulwa, ifimfungwa kabili fisokolola ukuti abaYuda aba mu nshita ye Tempele lya Bubili balebomfya ama Baibolo yapusanapusana aya Malembo ya mu Baibolo aya ciHebere. Te fyonse ifimfungwa fyalingene na malembo ya baMasora mu nsopelo ne mitantikile ya mashiwi. Yambi yalipalana sana na Septuagint wa ciGriki. Kale abasoma baletontonkanya ukuti ubupusano bwaba muli Septuagint bwaishile pa mulandu wa filubo nangu ifyebo ifipya ifyo bakapilibula balebikamo fye ku mumbo. Ilelo ifimfungwa filangilila ukuti ukupusana ukwingi kwabeleko pa mulandu wa kulekanalekana kwa malembo ya ciHebere. Ici cilondolola imilandu imo imo iyo Abena Kristu ba mu kubangilila bayambwile mu malembo ya ciHebere ayapusana na malembo ya baMasora.—Ukufuma 1:5; Imilimo 7:14.
E co, ifi fimfungwa fya Baibolo ne fiputusha fya fiko fipeela intendekelo isuma iya kusambilila ifyo amalembo ya Baibolo aya ciHebere yayambwilwe. Ifimfungwa fya muli Bemba Wafwa fishininkisha ukuti fyonse fibili Septuagint na Samaritan Pentateuch umwaba amalembo ya kulinganyako fyalicindama. Fipeela ifya kuloshako na fimbi kuli bakapilibula ba Baibolo ukumona ifyo bengawamya amalembo ya baMasora. Ilingi line, filasuminisha ifyo ba New World Bible Translation Committee bapingwilepo pa lwa kubwesesha ishina lya kwa Yehova mu malembo ya baMasora umo lyafumine.
Ifimfungwa fya mafunde ne fisumino fya cakaniko ca ku Qumran filalondolola bwino bwino ukuti mu nshiku sha kwa Yesu te musango wa buYuda umo fye uwaliko. Icakaniko ca ku Qumran cakwete ifishilano fyapusene ku fya baFarise na baSaduke. Ubu bupusano e bwalengele abali mu cakaniko ukufwaya ukwikala beka mu matololo. Mu kuluba batontonkenye ukuti icakaniko cabo e cafikilishe Esaya 40:3 iilanda pa mashiwi ya kuti kungwileni Yehova inshila mu matololo. Ubwingi bwa fiputusha ifya fimfungwa filanda pali Mesia, uo bakalemba bamwene ukuti ukwisa kwakwe nakupalama. Abengi balefwaisha ukwishiba uku kwisa pantu Luka alandile ukuti “abantu balelolela” ukwisa kwa kwa Mesia.—Luka 3:15.
Ifimfungwa fya muli Bemba Wafwa filatwafwako ukumfwikisha inshila shimo shimo isho abaYuda baleikalilamo pa nshita iyo Yesu aleshimikila. Fitweba ifyebo fingatwafwa ukusambilila ifyo iciHebere ca kale na malembo ya Baibolo fyalingana ne fyo fyapusana. Lelo amalembo ayengi aya Fimfungwa fya muli Bemba Wafwa na ndakai line yalekabila ukuyabebeta sana. E co, ifyebo na fimbi kuti fyasangwa. Cine cine, ukusanga kushaikulila ukwa fyashulwa mu mwanda wa myaka uwalenga 20 kulesansamusha abasoma na basambi ba Baibolo ilyo tuleselela mu mwanda wa myaka uwalenga 21.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 7]
Ukushula kwa pa Qumran: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; Ukusuminishiwa kwa manyuskripiti wa Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem