Mwiminine Abapwililila Kabili Abashininkisha
Abantu Bashipa aba Mpomfu Bayansha Ukupakasa kwa baNazi
“WE MWANA wandi, ube uwa mano, ulenge umutima wandi ukusamwa, ukuti njasuke ku ulenseebanya.” (Amapinda 27:11) Ubu bwite busuma bulangilila ukuti ifibumbwa fya kwa Lesa ifyalamuka kuti fyalenga umutima wa kwa Yehova ukusamwa pantu fili ifya cishinka kuli wene. (Sefania 3:17) Lelo, Satana, uwaba kaseebanya, apampamina pa konaula bumpomfu bwa bantu babombela Yehova.—Yobo 1:10, 11.
Maka maka ukutula pa kutendeka kwa mwanda wa myaka uwalenga 20 ilyo atamfiwe mu muulu no kwisa kwi sonde, e lyo Satana alanga icipyu cikalamba ku bantu ba kwa Yehova. (Ukusokolola 12:10, 12) Lelo, Abena Kristu ba cine baiminina “abapwililila kabili [abashininkisha, NW]” no kutwalilila aba mpomfu kuli Lesa. (Abena Kolose 4:12) Lekeni tubebete panono ica kumwenako capulamo ica bumpomfu bwa musango yo—ica Inte sha kwa Yehova mu Germany ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili ishilatendeka na lintu yatendeke.
Ukupimpa mu Kushimikila Kwaleta Amesho ya Bumpomfu
Muli ba 1920 na ku kutendeka kwa ba 1930, ba Bibelforscher, ishina ilyo Inte sha kwa Yehova shaleitwa pali ilya nshita mu Germany, baanenye impapulo sha Baibolo ishingi nga nshi. Pa kati ka 1919 na 1933, nga kwakanya pa ndupwa shonse, Inte sha kwa Yehova bashalike ifitabo, ututabo, nelyo bamagazini 8 ku lupwa lumo lumo ulwa mu Germany.
Pali ilya nshita, Germany yali pa fyalo ifyakwete impendwa ikalamba nga nshi iya bakonshi basubwa aba kwa Kristu. Na kuba, pa bantu 83,941 mwi sonde lyonse abalileko Umulalilo wa kwa Shikulu mu 1933, amapesenti mupepi na 30 bali bekashi ba mu Germany. Tapapitile sana inshita, bumpomfu bwa Nte sha mu Germany bwalyeshiwe icabipisha. (Ukusokolola 12:17; 14:12) Ifintu fyalibipileko pantu pa kubalilapo balebatamfya fye incito, ukubasansa mu mayanda, no kubatamfya ku masukulu lelo mu kwangufyanya batendeke ukubapuma, ukubekata, no kubabika mu fifungo. (Icikope 1) Icacitike pa numa ca kuti amapesenti 5 ukufika kuli 10 aya bali mu nkambi sha kucushiwilwamo imyaka inono ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili ishilatendeka bali ni Nte sha kwa Yehova.
Icalengele baNazi Ukupakasa Inte
Lelo cinshi Inte sha kwa Yehova shacitile icakalifye ubuteko bwa Nazi? Uwasoma sana ilyashi lya kale Ian Kershaw, mu citabo cakwe icitila Hitler—1889-1936: Hubris, atile Inte sha kwa Yehova balepakaswa pa mulandu wa kukana “ukunakila kuli conse ico ubuteko bwa baNazi bwalefwaya.”
Icitabo ca Betrayal—German Churches and the Holocaust, icalembwa no wasoma sana ilyashi lya kale Robert P. Ericksen no wasoma ifya ciYuda Susannah Heschel, cilondolola ukuti Inte “shalikene ukucitako ulukaakala nelyo ukubomfya ifyanso fya nkondo. . . . Inte shasumine mu kukanaibimba mu mapolitiki, icalolele mu kuti tabali no kusala Hitler nelyo ukupika sulupu kuli Hitler.” Ici citabo cilondolola no kuti ici cakalifye baNazi ica kuti balefwaya ukucena Inte pantu “ubuteko bwa baNazi tabwali na kusuminisha kulya ukukana.”
Ukuilishanya Ukufuma mu Calo Conse Kabili Ukupakasa Kwabipilako
Pa February 9, 1934, Joseph F. Rutherford, uwaleangalila umulimo pali ilya nshita, abomfeshe inkombe yaibela ku kutuma kalata wa kuilishanya kuli Hitler pa fyo abaNazi balepakasa Inte. (Icikope calenga 2) Pa October 7, 1934, kwali amakalata na matelegramu ya kuilishanya 20,000 ayalundilwe kuli kalata ya kwa munyina Rutherford ayo Inte sha kwa Yehova mu fyalo 50, ukusanshako na Germany, shatumine kuli Hitler.
Ba Nazi bayankwileko pa kwingilishako ukupakasa. Pa April 1, 1935, Inte shalibindilwe mu Germany monse. Kabili pa August 28, 1936, Bakapokola ba buteko bwa Nazi baimishe lulu uwaiminine pa kusansa no kulofya Inte. Lelo, Inte “shatwalilile ukwananya impapulo no kutwalilila aba busumino te mulandu no kupakaswa,” e fisosa icitabo ca Betrayal—German Churches and the Holocaust.
Ku ca kumwenako, te mulandu ne fyo bakapokola ba buteko bwa Nazi balebombesha ukulesha umulimo wa Nte sha kwa Yehova, pa December 12, 1936, Inte nalimo 3,500 shaanenye amakana ya makope yalembwa ayalelanda pa fyo balebacusha. Ukukuma kuli uyu lulu, Ulupungu lwa kwa Kalinda lwatile: “Kwali kucimfya kwine kwine kabili calibipile abalwani, lelo bakabomba ba busumino bena basekelele icine cine.”—Abena Roma 9:17.
Ukupakasa Kwafilwa!
BaNazi batwalilile ukufwaya Inte sha kwa Yehova. Ilyo umwaka wa 1939 wafikile, Inte 6,000 shaliposelwe mu cifungo, kabili amakana batwelwe ku nkambi sha kucushiwilwamo. (Icikope calenga 3) Bushe ifintu fyali shani ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili yalesungamina ukupwa? Inte nalimo 2,000 abali mu fifungo balifwile, kabili pali aba, 250 baipaiwe fye. Lelo, abasoma sana Ericksen na Heschel batile “Inte sha kwa Yehova batwalilile aba busumino ilyo balepakaswa.” E co ilyo ubuteko bwa kwa Hitler bwawile, Inte ukucila pali 1,000 bafumine mu nkambi nga bakacimfya.—Icikope calenga 4; Imilimo 5:38, 39; Abena Roma 8:35-37.
Cinshi calengele abantu ba kwa Yehova ukuba na maka ya kushipikisha ukupakaswa? Uwapuswike mu nkambi ya kucushiwilwamo Adolphe Arnold alondolola ukuti: “Nangu uli uwa bulanda nga nshi, Yehova alakumona, aleshiba ifyo ulepitamo, kabili akakukosha pa kuti ukaanshe ubwafya no kutwalilila uwa cishinka. Yehova teti afilwe ukupususha.”
Mwandi amashiwi ya kwa Sefania yalikuma bwino balya Bena Kristu ba busumino! Abilishe ati: “Yehova Lesa obe ali mu kati ka iwe, ni mpalume, akapususha; akasekelela pali iwe no kwanga.” (Sefania 3:17) Shi bakapepa bonse aba kwa Lesa wa cine lelo bapashanye icitetekelo ca shilya Inte sha cishinka abatwalilile aba mpomfu ilyo balepakaswa ku baNazi no kulenga umutima wa kwa Yehova ukusamwa.—Abena Filipi 1:12-14.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 8]
Państwowe Muzeum Oświȩcim-Brzezinka, ukusuminishiwa na ba USHMM Photo Archives