Finshi Abantu Bacita Sana Mu Nshita ya Krisimasi?

MU NSHITA ya Krisimasi ne ya Mwaka Upya abantu abengi baba pamo no lupwa ne fibusa, iba ni nshita ya kutemwana. Abengi nabo baimona ukuti ni nshita ya kwibukisha ukufyalwa kwa kwa Yesu Kristu no mulimo wakwe uukalamba uwa kupususha abantu. Ukupusana ne fyalo fimbi, mu Russia mwena, tacayangwike ku bantu ukusefya Krisimasi. Nangu ca kuti pa myaka iingi nga nshi aba mu Calici lya Russian Orthodox balesefya Krisimasi, mu myaka ya ba1900 mwena balibaleseshe. Cinshi calengele ukuti babaleshe?

Mu 1917 ilyo ukuteka kwa Bolshevik Communist revolution kwapwile, ukuteka kwa Soviet kwapangile ifunde lya kupatikisha abantu ukuba bamukaana Lesa. Ukusefya Krisimasi na fyonse ifya mapepo ifyalebako fyalibindilwe. Ubuteko bwaimishe lulu uwa kulesha ukusefya Krisimasi no Mwaka Upya. Kabili balileseshe fye no kubomfya ifipasho fya Krisimasi pamo nga icimuti ca Krisimasi, na Father Christmas, uo abena Russia beta Ded Moroz nelyo Grandfather Frost.

Mu 1935 kwali ukwaluka ukwalengele abena Russia ukulasefya Krisimasi no Mwaka Upya mu nshila iyapusanako. Ubuteko bwa Soviet bwalisuminishe ukubomfya Grandfather Frost (Father Christmas), icimuti ca Krisimasi, no kusefya Umwaka Upya, lelo kwali ukupusana ukukalamba ne fyo balesefya kale. Batile Grandfather Frost, akulaleta ifya bupe, te pa Krisimasi, lelo pa Bushiku bwa Mwaka Upya. Batile no kuti icimuti ca Krisimasi nomba ca kulaitwa icimuti ca Mwaka Upya! E co, kanshi kwali ukwaluka kukalamba mu Soviet Union. Mu nshita ya kuti balesefya Krisimasi, batendeke ukusefya Umwaka Upya.

Inshita ya Krisimasi yaishileba ngo bushiku ubuli bonse ubwa mwikalwe umo tabalecita ifya mapepo. Icimuti ca Mwaka Upya baleciyemfya, ne fibekobeko ifyalelanga ubuyantanshi bwa Soviet Union. Ulupapulo lwa mu Russia ulwa Vokrug Sveta (Icalo Conse) lwalondolola ukuti: “Calyanguka ukwishiba ifyo imikalile ya ciKomyunisiti yali kale nga twalolesha fye pa fintu balekobeka ku cimuti ca Mwaka Upya pa myaka yonse iya kuteka kwa Soviet Union. Ifyo balebomfya pa kuyemfya, tululu, utumabwe twa menshi makasa, no mukate uwa bulungana. Fimbi ifyo balebomfya pa kuyemfya icimuti fintu balepanga ifyalemoneka kwati cikwakwa ca kufulilako icani, basando na tutarakita. Mu kulekelesha, baishilepyanikapo ifipasho fya bashimaini, abasambilila ifya ntanda, ifyela balebomfya pa kwimba amafuta, amaroketi, na tumotoka twa mabatili uto balebomfya pa mweshi.”

Bushe Ubushiku bwa Krisimasi bwena balebumona shani? Tababucindamike, kabili Ubuteko bwa Soviet bwatile ubu bushiku bwali no kuba ngo bushiku ubuli bonse na bantu bali no kulabomba. Abalesefya Krisimasi balecenjela pa kucite fyo pa kuti Ubuteko tabubasangile no kubakanda icabipisha. Ca cine, muli ba1900, abantu mu Russia balekele ukusefya Krisimasi no kupyanikapo ukusefya kumbi ukushali ukwa mapepo.

Ifyo Basefya Pali Nomba

Ukuteka kwa Soviet Union kwapwile mu 1991, kabili abantu balilubwike ku mitekele yabipa. Ifunde lya Buteko ilya bumukanalesa ukutula ilyo line lyalipwile. Ifyalo fyalekanalekana ifyapangilwe fyacindamike fye imilimo ya buyantanshi, tafyalefwaya Amacalici ukulabombela pamo no Buteko. Abantu abengi abalefwaya ukukonkelela ifya mapepo batwalilile ukucite fyo fine. Batontonkenye ukuti inshila bali no kucitilamo ifyo, kulasefya Krisimasi. Nangu cali fyo, tapakokwele abengi balifuupwilwe. Cinshi calengele?

Cila mwaka, amakwebo yaya yalefulilako fye mu nshita ya Krisimasi. Ca cine, nga filya caba ku fyalo fya ku masamba, inshita ya Krisimasi iba e nshita isuma ku bapanga ifintu na bashitisha iya kusanga ubukumu. Ifyo babomfya pa kusefya Krisimasi bafikobeka pa ntanshi ya matuka. Inyimbo sha Krisimasi isha ku fyalo fya ku masamba, ishishaishibikwe mu Russia, nomba shilasangwa mu matuka. Bashimakwebo balasenda ifyola ifikalamba umuba utuntu twapusanapusana utwa kubomfya pa Krisimasi uto bashitisha mu mashitima na mu mabasi. Ifi e ficitika mu nshita ya Krisimasi no Mwaka Upya mu Russia.

Nangu bantu abamona kwati caliba fye bwino ukushitisha ifintu mu nshita ya Krisimasi balabipilwa ne cintu cimbi icicitika pali iyi nshita, ne ci caba kunwensha ubwalwa ne fyabipa ififumamo. Dokota wa mu cipatala ca mu Moscow alondolola ukuti: “Badokota balishiba ukuti ukusefya Umwaka Upya kuba ni nshita lintu abantu bakwata ifilonda fyalekanalekana, amapompo, ukuilepula, ukulaswa umwele e lyo no kupikwa imfuti. Abengi bacenwa kuli balupwa lwabo, mu mbuli sha mu bwalwa, e lyo na mu masanso ya pa musebo.” Umukalamba wa basayantisti pe ofesi lya Russian Academy of Sciences atile: “Mu nshita fye iinono impendwa ya balefwa ku kunwensha ubwalwa naikulilako icine cine. Mu 2000 mwena yalicililemo sana. Ne mpendwa ya bantu baleipaya abene, na bo baleipaya nayo yalininine.”

Ica bulanda ca kuti, imibele yonse iicitika mu nshita ya kusefya Krisimasi no Mwaka Upya mu Russia ilebipilako pa mulandu na umbi. Inyunshipepala ya mu Russia pe samba lya mutwe ukalamba uwaleti: “Abena Russia Basefya Krisimasi Imiku Ibili,” yatile: “Mupepi no muntu umo pa bena Russia 10 asefya Krisimasi imiku ibili. Ukulingana no kufwailisha kwa kabungwe ka Russian Public Opinion and Market Research, amapesenti 8 pabo baipwishe balandile ukuti basefya Krisimasi pa bushiku bwa December 25, ukukonka kalenda ya baKatolika, na pa January 7, ukukonka ubushiku bwa baOrthodox . . . Cali-ilanga apabuta ukuti abantu bamo basefya Krisimasi te mulandu wa kuti ni nshita ya fya mapepo, lelo kufwaya fye ukusefyako.”a

Bushe Inshila Basefeshamo Krisimasi Ilacindika Kristu Icine Cine?

Te ca kutwishika ukuti imisango iingi iyabipa e icitika mu nshita ya kusefya Krisimasi no Mwaka Upya. Pa mulandu wa fyabipa ificitika pali iyi nshita, abantu bamo batontonkanya ukuti balingile ukusefya ishi nshiku pa kuti bacindike Lesa na Kristu. Ukufwaisha ukutemuna Lesa kwaliba fye bwino. Lelo bushe Lesa na Kristu balatemunwa ilyo abantu basefya Krisimasi? Moneni uko uku kusefya kwafumine.

Ku ca kumwenako, te mulandu ne fyo abantu bengasosa pa fyo icalo ca Soviet cimona Krisimasi, te kuti tutalike ifyebo fya cine ifisangwa mu citabo ca Great Soviet Encyclopedia ifitila: “Krisimasi . . . yafumine kuli bakapepa ba pa ntanshi ya buKristu abalepepa tulesa ‘utwalefwa e lyo pa numa ukubuuka ku bafwa.’ Ici cibelesho casekele sana ku balimi balesefya ‘ukufyalwa’ kwa kwa Lesa Umupusushi, uulenga ifintu cipya cipya. Ici calecitika cila mwaka muli ba21 ukufika ku 25 December lintu akasuba kataluka sana ku equator.”

Kuti mwamona ubucindami bwa fyo encyclopedia ilandapo ilyo itila: “Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo tabalesefya Krisimasi. . . . Pa kati ka mwanda wa mwaka uwalenga bune, Abena Kristu batendeke ukusefyako ubushiku abena Roma balesefya ukufyalwa kwa kwa Mithra (lesa kasuba) ukwalebako pa nshita akasuba kataluka sana ku equator, kabili bayalwile kulya kusefya ukuba Krisimasi. Ababalilepo ukusefya Krisimasi bali bena Roma. Mu mwanda wa mwaka uwalenga 10, Krisimasi no buKristu fyafikile mu Russia. Kabili abena Russia batendeke ukulasefya Krisimasi pa nshita imo ine iyo balesefeshapo imitebeto ya mu mpepo iya bena Slav ba ku kale iyo balecindikapo imipashi ya fikolwe.”

Limbi kuti mwaipusha ukuti: ‘Bushe Baibolo yalandapo shani pali ifi batila Yesu afyelwe pa 25 December?’ Baibolo tayalanda ubushiku Yesu afyelwe, kabili takwaba apo calembwa ukuti Yesu alilandile pa bushiku afyelwe, kabili tatalile alanda ukuti Abena Kristu balesefya ubushiku afyelwe. Nomba, Baibolo ilatwafwa ukwishiba inshita Yesu afyelwe.

Mwi Landwe lya kwa Mateo, ifipandwa 26 na 27 filanda ukuti Yesu bamwipeye pa Nisani 14, pa kupwa kwa bushiku bwa ca Kucilila ca baYuda icatendeke pa 31 March, 33 C.E. Tubelenga mwi Landwe lya kwa Luka ukuti Yesu ali ne myaka 30 ilyo abatishiwe no kutendeka umulimo wakwe. (Luka 3: 21-23) Abombele ulya mulimo pa myaka itatu na hafu. Kanshi, Yesu ali ne myaka 33 na hafu ilyo afwile. Pa 1 October, 33 C.E., nga ali imyaka 34. Luka alanda ukuti pa nshita lintu Yesu afyelwe, bakacema ‘baleikala mu mpanga balelinda imikuni yabo ubushiku.’ (Luka 2:8) Bakacema nga tabaile ukutali ne mikuni yabo mu December pantu ilya ni nshita yatalala ica kuti limo limo mu Betelehemu mulaba imfula yabuta. Lelo muli ba October 1, e lyo bengaba kulya balecema umukuni. Ukulingana ne fyalembwa iyi yine e nshita intu Yesu afyelwe.

Lelo, ni shani pa kusefya Umwaka Upya? Nga fintu fye tumwene, lyonse pa kusefya Umwaka Upya palacitika ifintu ifyabipa. Nangu ca kuti balyesha sana ukufumyamo ifya mapepo muli uku kusefya, na lyo line uku kusefya kwafumine ku basenshi.

Ukwabula ukutwishika, ificitika pa nshita ya kusefya Krisimasi no Mwaka Upya, filenga amashiwi ya kuti Krisimasi ni nshita ya kucindika Kristu ukuba aya fye. Nga ca kuti tamwatemwa ifyo abantu bamo bashitisha ifintu ne misango yabipa iyicitika mu nshita ya Krisimasi, ukubikapo fye ne ntulo yabipa iya cisenshi, mwifuupulwa. Kwaliba inshila isuma iyo mwingatiininamo Lesa no kucindikilamo Kristu kabili pa nshita imo ine iingamwafwa ukukosha ulupwa lwenu.

Inshila Isuma iya Kucindikilamo Lesa na Kristu

Baibolo itusambilisha ukuti Yesu Kristu aishile “ku kupyungila no kupeelo mweo wakwe icilubula ku kukabulamo abengi.” (Mateo 20:28) Alekele ukuti bamwipaye, mu ukuitemenwa ukufwila pa membu shesu. Abantu bamo kuti batemwa ukucindika Kristu, ukutontonkanya ukutila kuti bacite fyo mu nshita ya Krisimasi. Lelo nga fintu fye twamona, Krisimasi no Mwaka Upya taficindika Kristu kabili fyafuma ku kusefya kwa cisenshi. Kabili inshita ya Krisimasi, nangu ca kuti imoneka ukuba isuma ku bantu abengi, iba fye ni nshita ya makwebo ya bufunushi. Ukulunda pali ici, teti tupite mu mbali, mu nshita ya Krisimasi abantu balacita ifya nsoni ififulwisha Lesa na Kristu.

Bushe umuntu nga alefwaya ukutemuna Lesa afwile ukumona shani iyi nshita ya Krisimasi? Ukucila ukukonkelela ifisambilisho fya buntunse ifilenga iyi nshita ukumoneka nge ya mapepo nangu ca kuti yalipusana ne fyo Baibolo isambilisha, umuntu wa bufumacumi alingile ukufwaya inshila ya cine iya kucindikilamo Lesa na Kristu. Ni nshila nshi iyo ine, kabili finshi tulingile ukucita?

Kristu umwine atweba ukuti: “Awe ubu e bumi bwa muyayaya, ukuti baleishiba imwe, mwe Lesa wa cine mweka, no yo mwatumine, Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Na kabushe, umuntu wa bufumacumi alafwaisha ukunonka ukwishiba kwine kwine pa fyo alingile ukucindika Lesa na Kristu. Lyene alabomfya uko kwishiba, te pa ciputulwa fye ca nshita mu mwaka, lelo mu bumi bwakwe bonse. Lesa alatemwa sana umuntu nga abombesha umusango uyu pantu kuti kwa mulenga ukukwata umweo wa muyayaya.

Bushe kuti mwatemwa ulupwa lwenu ukuba pa bantu abo mu cine cine bacindika Lesa na Kristu ukulingana ne fyo Amalembo yasambilisha? Inte sha kwa Yehova balisambilisha indupwa ishingi sana mu calo conse icine ca mu Baibolo. Twamukoselesha ukufwaya Inte sha kwa Yehova mu ncende mwikala nelyo ukubalembela pa keyala kalinga ukufuma pe bula 2 ilya uno magazini.

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 7]

Ukwafumine Ukusefya Umwaka Upya

Shimapepo wa baOrthodox uwa ku Georgia alanda mu kushipa

Inyunshipepala ya ku Georgia yatila: “Ukusefya kwa Mwaka Upya kwafumine ku kusefya ukwingi ukwalecitwa mu Roma akale. Pa bushiku bwa January 1 kwaleba ukusefya ukwa kucindika Janus lesa wa basenshi, kabili ne shina lya mweshi (January) eko lyafuma. Ifipasho fya kwa Janus fyakwete ifinso fibili uku no ku, icalepilibula ukuti alemona fyonse ifyapita ne fya ku ntanshi. Kwali ne nsoselo balebomfya iya kuti umuntu onse uwalesansamuka, no kuseka, kabili uwalelya no kunwa sana pa January 1 aleba ne nsansa no bumi ubusuma umwaka onse fye. Uku kwine kusumina mu fintu ifishicitika kwendela pamo no kusefya Umwaka Upya ukucitwa na bantu abengi aba mu calo cesu . . . Ilyo ukusefya kwa cisenshi kumo kwalecitwa, abantu baleleta amalambo ku cilubi. Ukusefya kumbi kwaishibikilwe ku bulalelale bwa pa lwalala no bucende. Ku ca kumwenako, inshita shimo ilyo balesefya umwikalwe wa Janus, abantu balicililemo ukulya no kunwa, ukukolwa, kabili balecita imisango yonse iyakowela. Nga twaibukisha ifyo kale twalesefya Umwaka Upya, tulingile ukusumina ukuti bonse ifwe twalisefesheko uku kusefya kwa cisenshi.”

[Icikope pe bula 6]

Kristendomu atendeke ukucitako ifyo balecita pa kupepa Mithra (lesa kasuba)

[Abatusuminishe]

Museum Wiesbaden

[Icikope pe bula 7]

Bakacema nga tabaile ukutali ku kucema imikuni yabo mu nshita yatalala mu December