Ubusaka—Cinshi Bwacindamina?

Ifikuko na malwele yabipisha fyalicusha abantunse pa myaka iingi nga nshi. Abantu bamo batila Lesa e uleta ifi fikuko nga ca kutila nafulwa, pa kuti akande abalufyenye. Nomba pa myaka iingi, abantu balifwailisha bwino bwino no kusanga ukuti ifilenga amalwele ne fikuko, ilingi line tuntu utunono utwaba pano pene pa calo.

Abasambilila pa bumi bwa muntu basanga ukuti bakoswe, impemfu, balunshi, na mung’wing’wi, e fileta amalwele. Kabili basangile no kuti abantu ilingi line balailetela amalwele pa mulandu wa kukanakwata ubusaka. Kanshi ubusaka kuti bwapususha umuntu, nomba ubusali kuti bwamwipaisha.

Lelo kwena ubusaka bulapusanapusana ukulingana ne ntambi e lyo ne ncende umuntu ekalako. Ku ncende shimo ukushaba amenshi ya ku mipompi, nelyo ukushaba ifimbusu fya kukumpa, cilafya sana ukuba no busaka. Lesa ena apeele abena Israele amafunde ya kuba no busaka ilyo balepita mu matololo, nangu ca kuti calyafishe sana ukuba no busaka ilyo bali muli iyi ncende!

Nomba cinshi Lesa afwaila abantu ukuba no busaka? Bushe tufwile ukulamona shani ubusaka? Fintu nshi ifisha-afya ifyo imwe no lupwa lwenu mwingacita pa kuti muleicingilila ku malwele?

KALUME umo uo beta ati Max,a uwikala mu calo ca Cameroon akomboka ku sukulu kabili afika pa ng’anda. Ali ne nsala icine cine kabili naumfwa ne cilaka, awe ilyo afika akumbatila imbwa yabo iilemulolela, aingila mu ng’anda atuula ne cola cakwe pa tebulo apo baliila ifya kulya, aikala na pa cipuna, atampa no kulolela ukuti bamupeele ifya kulya.

Banyina, abaleipika, baumfwa ukuti Max aisa, e ico bamuletela imbale ya mupunga uwakaba bwino nababikapo na cilemba. Nomba bashimona fye icola ca kwa Max pa tebulo, bakaka ne nkanshi pa menso. Balolesha umwana wabo no kumweba ati, “Iwe Max! Nkweba shani lyonse?” Umwana wabo ailuka ifyo banyina balelandapo kabili bwangu bwangu afumya icola pa tebulo no kwendesha ukuya mu kusamba ku minwe. Inshita inono abwela, aisa mu kulya ifya kulya acilalolela. Mwenso mwenso aasuka banyina ati, “Munjeleleko, nacilabako.”

Banamayo abasakamana aba mu ng’anda yabo balabombesha pa kuti fye ulupwa lwabo lube no busaka no bumi busuma. Lelo pa kuti banamayo babombe bwino, aba pa ng’anda bonse balingile ukulabafwilisha. Nga fintu twaumfwa mu lyashi lya kwa Max na banyina, limo palapita inshita iitali pa kuti fye umuntu asambilile ubusaka, e lyo abalemusambilisha nabo kano baba no mukoosha. Nga bana bena bakabila ukulabebukishako fye cila nshita ukuba no busaka.

Banyina Max balishiba ukuti kwaba inshila ishingi isho utushishi tuleta amalwelele twingeshilamo mu fya kulya. E ico balatala basamba iminwe ilyo bashilatendeka ukwikata ifya kulya, e lyo balakupika na pa fya kulya fine pa kuti balunshi tabaleikalapo no kushapo utushishi utwingonaula ifya kulya. Banyina Max tabacula sana kuli bakoswe ne mpemfu, pantu tabasha ifya kulya pa mbilibili kabili balasunga ing’anda yabo iya busaka nga nshi.

Umulandu umo uukalamba uulenga banyina Max ukuba no busaka wa kuti bafwaya ukusekesha Lesa. Banyina Max batila: “Baibolo ilanda ukuti abantu ba kwa Lesa bafwile ukuba aba mushilo pantu Lesa umwine wa mushilo.” (1 Petro 1:16) Balanda no kuti: “Ukuba uwa mushilo kwalipalana sana no kuba no busaka. E ico mfwaya ing’anda yandi ukuba iya busaka, kabili mfwaya no lupwa lwandi ukulamoneka ulwa busaka. Lelo kwena icilenga ing’anda yesu kuba iya busaka, ni co tulaafwana imilimo.”

Ukubombela Pamo Kwalicindama

Nga fintu banyina Max balandile, pa kuti pa ng’anda pabe ubusaka, kano bonse abekalapo baleafwana ukubomba imilimo. Bamo ifyo bacita, mu nshita mu nshita bonse aba pa ng’anda balekala pa nshi no kulanshanya ifilekabilwa pa ng’anda, ne fyo bengawamyako mu kati na ku nse ya ng’anda. Ukucita ifi kulalenga ulupwa ukwikatana no kwibushako onse pa ng’anda umulimo akwata uwa kulenga bonse baleikala bwino. Ku ca kumwenako, banyina kuti balondolwela abana abakalamba umulandu cacindamina ukulasamba iminwe yabo lyonse fye nga bafuma ku cimbusu, na lintu bapwisha ukwikata indalama, na lintu bashilatendeka ukulya ifya kulya, kabili abana bakalamba na bo balashininkisha ukuti abaice babo balekonka ifyo abafyashi babo balanda.

Kuti mwa-akanya imilimo yalekanalekana ku baba pa ng’anda. Aba mu ng’anda kuti bapingulapo ukulawamya ing’anda cila bushiku, kabili umuku umo nelyo ibili mu mwaka ukulawamya ing’anda fye yonse. Nomba, ngo kuwamya ulubansa kwena bushe kwalicindama? Stewart L. Udall uwasambilila ifya kusunga icalo, alandile pa calo ca United States ati: “Ubusuma bwa calo twikalamo buleya bulepwa, kabili ubusali buleya bulefulilako fye, ne ncende sha kwikalamo shileya fye shilecepa, kabili ififulo ifingi fyalyonaika pa mulandu wa kukowesha umwela na menshi, icongo no bonaushi.”

Bushe na imwe e fyo mumona ulubansa lwenu? Ukutula fye ku kale, e lyo na ino ine nshita, mu matauni yamo yamo ku Central Africa, kulaba abapitamo balebilisha ne shiwi likalamba ku bekala calo ukuti balewamya itauni lyabo, ukufwasulula imifolo, ukutungwila ifimuti, ukunukula no kukwempa icani, no kupoosa nelyo ukushika ifisoso.

Ukupoosa ifisoso bwafya ubwaba mwi sonde lyonse ubukafya imitwe ya ntungulushi ishingi. Utubungwe twa buteko tumo tumo utwaba mu fitungu fimo, tulafilwa ukukusa ifisoso, ica kuti fituulama fye imiina ne miina mu misebo. Abakalamba ba mu musumba limo kuti baita abekala calo ukuti babafweko ukuwamya. Abena Kristu e babalilapo ukukonka ifyo aba buteko balanda kabili babomba ukwabula no kuilishanya pantu bekala calo basuma. (Abena Roma 13:3, 5-7) Abena Kristu ba cine balaipeelesha ukubombesha pa kuti fye ifintu fiwame. Balafwaisha ukuti incende baleikalamo ilemoneka bwino sana kabili balaitendekelako ukubomba iyi milimo ya kuwamya, tabalolela uwa kubilisha ukuti bonse bafwile ukuwamya incende bekalapo. Balishiba ukuti ubusaka bulanga ukuti umuntu alisambilishiwa bwino kabili ifyo acita filanga ukuti alipoosa amano ku bumi. Ubusaka butampila pa muntu umo umo na pa lupwa lumo lumo. Ukulabomba imilimo iinono iya kuwamya pa ng’anda kukalenga ulupwa lonse ukuba no bumi busuma, no kulenga icipanda mwikalapo ukulamoneka bwino nga nshi.

Ubusaka Bulenga Lesa Tupepa Ukucindikwa

Imibili yesu nga ya busaka kabili tulemoneka bwino, abantu bakeshiba ukuti ni fwe bakapepa ba kwa Lesa kabili bakatupalama. Abalumendo na bakashana abali napamo 15 baingile mu cikuulwa baliila ifya kulya ilyo bafumine ku kulongana kukalamba ukwa Nte sha kwa Yehova ukwa mu citungu bekala ica Toulouse, ku calo ca France. Bashikulubantu bamo na bena mwabo abaikele pe tebulo lyali mupepi balemona kwati mulya muntu tamwawame. Bamwene kwati bakulapanga icongo e lyo bakulabakalifya. Nomba balipapile ukusanga ukuti aba balumendo na bakashana abafwele ubusaka nga nshi, balelanshanya bwino sana kabili bali aba mutende. Ilyo aba bacaice bali mupepi no kuya, aba bashikulubantu na bena mwabo balibatashishe pa mibele yabo iisuma, kabili baebele umulumendo umo ukuti iyi mibele isuma tayaseeka shino nshiku.

Abatandalila amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova, na kulya bapulintila impapulo, na kuntu ababomba pa maofeshi bekala, balapapa pa kumona ubusaka basanga pali ifi fikuulwa. Abekala no kubomba pali aya maofeshi balawasha ifya kufwala fyabo no kusamba pa mubili lyonse. Balishiba ukuti ifya kusubasuba na mapefyumu te filenga umuntu ukuba no busaka. Ilyo aba ababomba pa maofeshi ya Nte baleshimikila ku bena mupalamano mu nshita ya cungulo nelyo pa mpela ya mulungu, ubusaka bwabo bulenga abantu ukumona ukuti ifyo balesambilisha fisuma.

“Mulepashanya Lesa”

Abena Kristu babakoselesha ‘ukulapashanya Lesa.’ (Abena Efese 5:1) Kasesema Esaya alembele icimonwa amwene umo bamalaika balelondolola Kabumba na mashiwi ya kuti “Wa mushilo, wa mushilo, wa mushilo.” (Esaya 6:3) Ukulanda aya mashiwi kwalelanga fye ukuti Lesa e wacilapo ukusanguluka no kuba no busaka. Apo Lesa wa busaka nga nshi, afwaya na babomfi bakwe bonse ukuba aba busaka, ukuba aba mushilo. Na kuba Lesa umwine abeba ati: “Muleba aba mushilo, pantu ine ndi wa mushilo.”—1 Petro 1:16.

Baibolo ikoselesha Abena Kristu ukuti bafwile ‘ukulafwala bwino.’ (1 Timote 2:9) E co na mwi buuku lya Ukusokolola babomfesha amashiwi ya kuti “insalu ishabuuta tuutu, isha busaka,” pa kulanda pa bantu abakwata imibele isuma iyasanguluka abo Lesa amona ukuti ba mushilo. (Ukusokolola 19:8) E lyo Amalembo ilingi yapashanya ulubembu ku fiko ifikowesha ica kufwala.—Amapinda 15:26; Esaya 1:16; Yakobo 1:27.

Pali nomba, abantu amamilioni ayengi bekala mu ncende umushaba sana ubusaka, kabili cilabakosela sana ukuba no busaka bwa pa mubili, ubwa kuba ne mibele isuma, no busaka bwa kuba mu mipepele yasanguluka, kanshi bafwile ukutwalilila ukubombesha. Ubu bwafya bukapwa fye lintu Lesa umwine ‘akalenga ifintu fyonse ukuba ifipya.’ (Ukusokolola 21:5) Ilyo Lesa akafikilisha ubu bulayo, e lyo ifiko fyonse pamo no busali bonse bukapwa umupwilapo.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 10]

Lesa Afwaya Abantu Ukuba no Busaka

Ilyo abena Israele balepitana mu matololo, Lesa alibakonkomeshe ukulafumina ku nse ya nkambi no kushiika amafi. (Amalango 23:12-14) Uyu mulimo ufwile walikosele pantu abena Israele bali abengi icine cine, lelo kwena ili funde lyaliweme pantu lyalebacingilila ku malwele ya kupolomya na kolela.

Abena Israele babapeele ne funde lyaleti balingile ukusamfya nelyo ukonaula icipe conse icakumishe icitumbi. Nangula tabaishibe bwino bwino icalengele Lesa ukubapeela amafunde ya musango yo, aya mafunde yalebacingilila ku kwambula amalwele ayapitila mu tushishi tunono sana.—Ubwina Lebi 11:32-38.

Bashimapepo balekabila ukusamba iminwe na makasa ilyo bashilatendeka ukubomba imilimo mu cikuulwa ca kupepelamo. Ukwisusha amenshi mu cishiba ca mukuba umwaleba amenshi ya kusamba, ufwile wali mulimo wakosa, lelo ifunde lyali lya kuti balekabila ukusamba.—Ukufuma 30:17-21.

[Akabokoshi pe bula 11]

Ifyebo Fyalandile Dokota

Amenshi yalicindama ku bumi, lelo nga ca kuti nayakowela kuti yalwalika umuntu nelyo ukumwipaya. J. Mbangue Lobe, umukalamba wa milimo pa cipatala cimo ku cabu ca Douala, ku Cameroon, alilandilepo fimo ifisuma ifyo twingacita ilyo balemwipusha amepusho pa bumi.

Uyu Dokota atile: “Muleipika amenshi ya kunwa nga ca kuti tamushininkishe ukuti ya busaka.” Kabili acenjeshe bantu ukuti: “Ukubomfya imiti ya kusangulwilako amenshi kusuma, lelo imiti kuti yamuletelela nga ca kuti tamuleisunga nangu ukuibomfya bwino. Lyonse mulesamba iminwe na menshi na sopo, nga mulefwaya ukulya ifya kulya na lintu mwafuma ku cimbusu. Na kuba sopo tayakwata na mutengo sana, kanshi no mupiina kuti ashita. Mulewasha ifya kufwala fyenu cila nshita, kabili nga namukwata ubulwele pa mubili kuti cawama mulewasha ifya kufwala mu menshi yakaba.”

Uyu Dokota alanda no kuti: “Bonse pa ng’anda bafwile ukuba no busaka. Ilingi line abantu tabasakamana ifimbusu no tuyanda twa kusungilamo ifintu, kabili umu mwine e musangwa sana impemfu na balunshi.” Alandile ne cishinka cacindama pa bana abanono, no kubacenjesha ati: “Mwilasamba mu fimenshi ifyaikalila mu misebo, pantu mu fimenshi fyalamba mulaba utushishi utwingi utuleta amalwele. Mulesamba amenshi yasuma ilyo mushilaya mu kusendama no kukuusa bwino ameno, kabili mulesendama mu kati ke sumbu lya ku mucingilila kuli tumung’wing’wi.” Dokota alandile ifi fyonse pa kutila bonse tuleishibila calimo mu mitima ifyo tufwile ukucita, e lyo nga twaishiba tucitepo cimo, pa kuti tuleba no busaka no kulaicingilila ku malwele.

[Icikope pe bula 10]

Nga mulewasha ifya kufwala fyenu, kuti mwaicingilila ku malwele ya pa mubili

[Icikope pe bula 10]

Abena Kristu balaitendekelako fye abene ukulawamya incende bekalapo

[Icikope pe bula 10]

Namayo uusakamana aba mu ng’anda yakwe alabombesha pa kuti fye ulupwa lwakwe lube no busaka