Bushe Balisanga Icibwato ca kwa Noa?

ABANTU balalandapo sana pa kufwaya ukusanga icibwato ca kwa Noa. Ukufwaisha ukusanga ici cibwato kwaliba fye bwino pantu ici cibwato icishaikulila umo Noa no lupwa lwakwe bapusukile Ilyeshi mu 2370-2369 B.C.E. kuti calenga abashula ifya mu mushili ukumfwa bwino sana nga bacisanga. Nangu ca kuti balitwalilila ukufwaya ici cibwato, na lelo tabalacisanga nakalya. Abengi batila balicisanga, nomba bushe cishinka ukuti balicisanga?

Baibolo itila icibwato ca kwa Noa “caishileikala pa mpili sha Ararati.” (Ukutendeka 8:4) Mu citungu ca Ararati e mwaba no lupili ulo pali nomba beta ati ulupili lwa Ararati ku kabanga ka calo ca Turkey, mupepi ne calo ca Armenia na Iran.

Abengi baliya kuli iyi ncende ku kufwayafwaya icibwato ca kwa Noa kabili bamo balitunganya fye ne fya kutunganya ukuti nabacisanga lelo tabaletako ubushininkisho bwine bwine. Ifikope ifilelanga imbao ishabikwako amanenekela, na malipoti ya kuti nabacisanga fyalenga abantu ukufwaisha ukushininkisha bwino bwino. Lelo umulimo wa kufwayafwaya ici cibwato tawayanguka. Incende imo iyo batunganya sana ukuti e ko bengacisanga yabela mu mutentemuko wa lupili lwa Ararati. Kabili abafwayafwaya icibwato ukufuma ku fyalo fimbi balabakaanya ukuya kuli ulu lupili pa mulandu wa kuti kwaliba ukukansana kwa mapolitiki muli ici calo.

Lelo kwena, imitima ya bafwaisha ukusanga icibwato abengi icili ilesabasaba ukufwaya fye ukuya kuli iyi ncende. Basumina ukuti ifiputulwa fimo fimo ifya cibwato ficili e ko fyaba mu lupili lwa Ararati nangu ca kuti fyalikosa pa mulandu no kutalala, kabili fyalishiikwa na menshi makaasa ayabako inshita ikalamba iya mwaka. Kano fye ilya myaka kukabako eyefilya mu lusuba e lyo nalimo bengasanga icibwato no kucishula.

Amalipoti ayengi ayasabankanishiwa e yalenga abantu ukulasubila sana ukuti bushiku bumo bakasanga icibwato. Josephus, kalemba wa lyashi lya kale ilya baYuda mu nshita ya batumwa, alilandapo pali bakalemba abengi aba lyashi lya kale abatile balimwenepo icibwato pa lupili lwa Ararati. Balandile fye no kuti abantu balesendako amanenekela ayali ku mbao nge fya kwibukishishako ifyo basangile kulya. Pa bantu Josephus alandilepo pali na Berossus, umwina Babiloni kalemba wa lyashi lya kale ilya mu myaka ya ba 200 B.C.E.

Mu myaka ya ba 1900, lipoti imo yafumine ku mwina Armenia, George Hagopian. Ashimike ukuti aliilepo ku cibwato ilyo aali umwaice ninshi ali na banalume ku kutampa fye kwa ba 1900 kabili alinininepo fye no kunina pa cibwato. Hagopian afwile mu 1972, lelo ifyo alandile fyalenga abengi ukumfwa bwino no kupapa nga nshi.

Bushe Kwaliba Icingamulenga Ukucetekela?

Bushe kwaliba icingatulenga ukucetekela ukuti abafwayafwaya icibwato balicisanga nangu ukuti bakacisanga? Napamo, lelo abengi balatwishika sana nga balicisanga. Umulandu umo wa kuti Baibolo tayalanda mu kulungatika apo icibwato caikele ilyo amenshi yakamine. Isosa fye ukuti caikele “pa mpili sha Ararati.”

Abafwayafwaya icibwato bena babutukila ku lupili ulwalepesha muli cilya citungu. Lelo Amalembo tayalandapo mu kulungatika ukuti Lesa alekele icibwato ukwikala pa lupili lwalepesha nga nshi pa mpili isha Ararati.a Ibukisheni ukuti Noa no lupwa lwakwe baikele mu cibwato imyeshi iingi pa numa cibe nacishiika. (Ukutendeka 8:4, 5) Te kuti tulande atuti ilyo bafumine mu cibwato, bena ne nama ishingi batampile ukutentemuka ulupili ulushailepela nga filya ficita abanina impili. Napamo incende apo icibwato caikele yali iya-anguka ukufikako ukucila ifyelenganya abafwayafwaya icibwato, lelo kwena apaikele icibwato pafwile palisansame nge fyo icalembwa ca Ukutendeka 8:4,5 cilanda. Kabili te mulandu napo ici cibwato caileikala muli shilya mpili sha Ararati, pali ino nshita cifwile calyonaika kabili calibola pantu palipita imyaka iingi nga nshi.

Cimbi na co ca kuti ifyo abatunganya ukuti nabasanga icibwato balanda te fya cine pantu balabikamo ifya mapepo. Umo uwangalila abafwailisha icibwato atile ukusanga icibwato “kukalenga icitetekelo ca bengi ukukosa . . . kabili bambi na bo abengi e lyo bakatetekela.” Ilyo alelanshanya na bakalemba ba lyashi mu 2004, atile ukusanga icibwato “e cintu cakulisha icikacitika ukutula apo Kristu abuukila.” Mu kupita kwa nshita balimubindile ukubomba uyu mulimo wa kufwailisha icibwato.

Bushe ukusanga icibwato ca kwa Noa e kukakosha icitetekelo ca bantu nangu ukulenga abengi ukutetekela? Baibolo isosa ukuti icitetekelo ca cine cine tacishintilila pa fintu ifyo twingamona nangu ukwikata. (2 Abena Korinti 5:7) Abantu bamo balalengulula sana amalyashi ya mu Baibolo ica kuti balanda abati kano fye nga baimwena e lyo bengacetekela. Lelo icishinka ca kuti abantu ba musango yo, ubushininkisho nangu bufule shani te kuti bubalenge ukutetekela. Yesu umwine atile abantu bamo te kuti basumine icine—nangu bamona no ko umuntu abuuka ukufuma ku bafwa!—Luka 16:31.

Lelo kwena, icitetekelo ca cine cine te bumusumina yote iyo; cashimpwa pa bushininkisho bwine bwine. (AbaHebere 11:1) Bushe kwaliba ubushininkisho bwine bwine ubwingalenga abantu abapelulula bwino ukutetekela ifilanda Baibolo pa Lyeshi? Cine cine e ko bwaba. Yesu Kristu alandile fye mu kulungatika ati: ‘Noa aingile mu cibwato; ne lyeshi lyalishile’ (Luka 17:26, 27) Ubu bwine e bushininkisho bwine bwine. Mulandu nshi twasosele fyo?

Yesu aali ku muulu ilyo ashilaisa pano isonde. (Yohane 8:58) Alimweneko uko icibwato calepangwa; alimweneko no ko Ilyeshi lyaishile. Nomba batini bushininkisho nshi ubwingacila pali ubu? Nani mwingacetekela, bushe muntu uwaliko kale uwashintililwapo uo na bonse baishileimwena fye ukuti Mwana wa kwa Lesa nelyo kuti mwacetekela abantu abalepulumpunta fye ukufwayafwaya imbao sha kale pa muulu wa lupili apashaitalalila? Nga twakonka ifyalandile Yesu, ubushininkisho bwa kuti icibwato ca kwa Noa e ko cali bwingi icine cine.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 13]

Bushe kwaliba ubushininkisho bwine bwine ubusuminishanya ne filanda Baibolo pa Lyeshi?

[Amashiwi pe bula 14]

Yesu Kristu alandile fye mu kulungatika ati: ‘Noa aingile mu cibwato; ne lyeshi lyalishile’