Bushe mu Mafunde Lesa Apeele Abena Israele Mwali Umulinganya?

MU MYAKA ya ku numa, ifilye fya ku calo ca ku Bulaya fyasuminishe ku bunte bwa bufi no kupingwila abaume babili ukufwa abo bapeele imilandu ya kwipaya abantu. Ilyo caishileishibikwa ukuti bababepeshe fye, baloya balibombeshe kabili umo balimufumishe mu cifungo. Lelo umbi ninshi e lyo bamwipeye fye.

Apo ifya musango uyu kuti fyacitika ku balelubulwisha imilandu iili yonse, Baibolo yatila: “Umulinganya—umulinganya e o mukaleba na o.” (Amalango 16:20) Abapingula imilandu nga bali no mulinganya, abekala calo balanonkelamo. Mu Mafunde Lesa apeele abena Israele, abalepingula imilandu babebele ukukanaba na kapatulula, lelo balingile ukuba no mulinganya. Natulande pali aya Mafunde pa kuti tumone nga ca kuti “inshila [sha kwa Lesa] shonse mulinganya.”—Amalango 32:4.

ABA KUPINGULA IMILANDU ‘ABA MANO, ABASHILIMUKA, KABILI ABAISHIBISHA IMILIMO’

Abantu balanonkelamo sana nga ca kuti bakapingula wa milandu balishiba bwino imilimo, ba mulinganya, kabili tabapoka amafisakanwa. Amafunde ayo Lesa apeele abena Israele yalicindamike sana bakapingula ba musango yu. Ilyo bali mu matololo, Mose bamwebele ukusala “abaume abafikapo, abatiina Lesa, abaume bacetekelwa, abapata ubunonshi bwa mu bufumfuntungu,” aba kubomba umulimo wa kupingula. (Ukufuma 18:21, 22) Ilyo papitile imyaka 40, alilandile na kabili pa kusala abaume “aba mano kabili abashilimuka kabili abaishibisha imilimo” aba kubomba umulimo wa kupingula.—Amalango 1:13-17.

Ilyo papitile imyaka iingi, Imfumu Yehoshafatia iya mu Yuda yaebele bakapingula ati: “Bikeni amano ku fyo mulecita, pantu te muntu mulepingwila lelo ni Yehova; kabili ali na imwe ilyo mulepingula. E ico nomba muletiina Yehova. Cenjeleni kabili bombeni bwino bwino, pantu kuli Yehova Lesa wesu takwaba bubifi nelyo akapaatulula nelyo ukupoka amafisakanwa.” (2 Imilandu 19:6, 7) Imfumu yacinkwileko bakapingula ukuti nga bali no lupato no bufunushi, Lesa ali no kubapingula.

Ilyo bakapingula ba mu Israele balekonka aya mafunde, abantu balecingililwa kabili baleba no mutende. Lelo mu Mafunde Lesa apeele abena Israele mwali ifipope ifyaleafwa bakapingula ukulapingula bwino, na lintu imilandu ikosele. Fipope nshi ifyo fine?

IFIPOPE IFYALEBAFWA UKUBA NO MULINGANYA PA KUPINGULA

Nangu ca kuti bakapingula balesala bali no kuba aba mano kabili abaishiba bwino imilimo, tabalingile ukushintilila pa mano yabo nelyo ukucenjela kwabo pa kupingula imilandu. Yehova Lesa alibapeele ifipope nelyo amafunde ya kukonka pa kuti balepingula bwino. Aya e mafunde yamo ayo bakapingula abena Israele babapeele.

Mukaceeceete. Ukupitila muli Mose, Lesa aebele bakapingula abena Israele ukuti: “Ilyo mulekutika ku milandu ya bamunyinenwe, mulepingula mu bulungami.” (Amalango 1:16) Bakapingula kuti bapingula bwino umulandu nga ca kuti fye nabeshiba ifishinka fyonse. E mulandu wine Lesa aebele abalepingula ukuti: “Mukafwaye no kuceeceeta no kwipukisha.” Abalepingula mu cilye baleshininkisha ukuti umulandu ‘washininkishiwa ukuti wa cine.’—Amalango 13:14; 17:4.

Mukakutike ku nte. Ilyo baleceeceeta umulandu, balingile ukukutika ku nte. Amafunde ya kwa Lesa yatile: “Inte imo teti ishinine umuntu pa cili conse ico abifya nelyo pa lubembu lonse, nga ca kuti acita ulubembu ululi lonse. Inte shibili nelyo shitatu e shikashininkisha umulandu.” (Amalango 19:15) Kabili Amafunde ya kwa Lesa yaebele inte ukuti: “Wilatandanya ilyashi lya bufi. Wilaba ku lubali lwa mbifi pa kuba inte ya lufyengo.”—Ukufuma 23:1.

Abali mu cilye balingile ukulanda icishinka. Ifyo balepingula umuntu nga abepa ubufi mu cilye fyali kusoka kuli bonse abaleba inte. Baibolo itila: “Abapingushi bakafwailishe, kabili ngo yo muntu ni nte ya bufi kabili aleshinina munyina umulandu wa bufi, mukacite kuli ena ukulingana no kupanga kwakwe kuli munyina, kabili mukafumye icabipa mu kati kenu.” (Amalango 19:18, 19) Kanshi umuntu nga abepa ubufi mu cilye pa kuti fye asende ubupyani bwa munankwe, ali no kulipila filya fine acilafwaya ukupoka. Nga abepele ubufi pa kuti umuntu uo aishibe ukuti wa kaele bamwipaye, ninshi na o balingile ukumwipaya. Ili funde lyalelenga ukuti balelanda icishinka.

Mwilafyenga ilyo mulepingula. Nga baishiba ifishinka fyonse, bakapingula baletendeka ukubombela pa mulandu. Pali iyi nshita, calicindeme ukukonka ifyo Amafunde ya kwa Lesa yalelanda, ukuti: “Mwilawila ku mulanda, kabili mwilatemwapo umukankaala. Muleba no mulinganya ilyo mulepingula umunenu.” (Ubwina Lebi 19:15) Mu milandu yonse, bakapingula bali no kupingula ukulingana ne fishinka basangile, te kulingana ne fyo umuntu alemoneka nelyo icifulo akwata mu bwikashi.

Ifi fipope, ifyali mu Mafunde Lesa apeele abena Israele kale, kuti fyabomba na mu filye fya muno nshiku. Nga bafibomfya, te kuti balefyenga abantu aba kaele nelyo ukufilwa ukupingula imilandu.

Mu filye fya muno nshiku, kapingula akutika ku bantu babili abalelubulwishanya — Nga balebomfya ifipope fya kwa Lesa, te kuti balefyenga abantu aba kaele

ABALENONKELAMO MU MULINGANYA

Mose aipwishe abena Israele ici cipusho: “Luko nshi ulukalamba ulwakwata ifipope fyalungama no bupingushi ifyalingana na mafunde aya yonse ayo ndemupeela lelo?” (Amalango 4:8) Ca cine, takwaba icalo icakwata amafunde nga aya? Ilyo Imfumu Solomone yalekonka amafunde ya kwa Yehova mu bulumendo, abena Israele “baikele mu mutelelwe” kabili mu calo mwali umutende no buyantanshi, “balelya no kunwa no kusekelela.”—1 Ishamfumu 4:20, 25.

Ku ca bulanda, abena Israele balilekele ukumfwila Lesa. Lesa alandiile muli Kasesema Yeremia ukuti: “Moneni! Nabakaana icebo ca kwa Yehova, kabili mano nshi bakwete?” (Yeremia 8:9) Icafuminemo ca kuti umusumba wa Yerusalemu waishileba “umusumba uwaba no mulandu wa mulopa” umwalecitika “ifya bunani.” Na mu kulekelesha Yerusalemu baliyonawile kabili tamwaleikala abantu pa myaka 70.—Esekiele 22:2; Yeremia 25:11.

Kasesema Esaya aliko ninshi ifintu fyalyafya mu Israele. Ilyo amwene ifyo ifintu fya-alwike, alandile pali Yehova Lesa na Mafunde Yakwe ati: “Ilyo mukapingula isonde, abekashi ba pa calo bakasambilila ubulungami.”—Esaya 26:9.

Esaya alitemenwe sana ilyo Lesa amwebele ukusesema pa kuteka kwa Mfumu Mesia, Yesu Kristu, ukuti: “Ena takapingule ukulingana ne fyo amona fye, nangu ukukalipila ukulingana ne fyo aumfwa fye. Lelo akapingula abalanda mu bulungami, no kufunda abafuuka ba pe sonde mu bololoke.” (Esaya 11:3, 4) Ala aya mapaalo ayasuma eyo abakalatekwa ne Mfumu Mesia bakakwata mu Ubufumu bwa kwa Lesa!—Mateo 6:10.

a Ishina Yehoshafati lipilibula ukuti “Yehova E Kapingula.”

Bushe Amafunde ya kwa Lesa Yalisuminishe Ukulandula?

Abantu balalanda ifyalekanalekana pa mwalola amashiwi ya mu Baibolo aya kuti “ilinso pa linso, ilino pa lino.” (Ukufuma 21:24) Bamo bamona kwati yapilibula ukuti Lesa alisuminisha ukulandula. Lelo, ukutontonkanya ifi kwalipusana sana ne fyo Lesa alanda, ukuti: “Wilalandula kabili wilapata abana ba bantu bobe.” (Ubwina Lebi 19:18) Nomba bushe aya mashiwi yaba mwi buuku lya Ukufuma yalola mwi?

Pa Ukufuma 21:22 paba amashiwi ayalanda pa baume babili abalelwishanya e lyo umo apunka umwanakashi uuli ne fumo, ica kuti no mwana afuma. Nga ca kuti umwanakashi no mwana wakwe tabafwile, umulume wa mwanakashi uyu tabalemusuminisha ukulandula. Lelo umwaume uwapunkile umwanakashi alingile ‘ukufuta ukulingana ne fyo umulume wa mwanakashi amupingula; kabili ico bamupingula akacipeelela mu bapingushi.’ Icilepilibula ukuti, bakapingula mu cilye bali no kweba uwacipunka umwanakashi ukulipila umulume wakwe. Nga ca kuti umwanakashi nelyo umwana afwa, aba bene bakapingula balingile ukumupingwila ukufwa.

Kanshi bakapingula e balepingula ukuti apeele “umweo pa mweo, ilinso pa linso, ilino pa lino,” te muntu uo acilufyanya iyo. (Ukufuma 21:23, 24) Ili funde lyaleibukishako bakapingula ukuti ubupingushi tabulingile ukucila pa mulandu ucitilwe nelyo ukucepako. Uwasoma Baibolo Richard Elliott Friedman atile: “Ili funde lyalolele mu kuti ubupingushi bulingile ukulingana no mulandu uucitilwe te kucilapo iyo.”

Cinshi calenga ukuti bamo balemona ukuti Amafunde ya kwa Lesa yalisuminishe umuntu ukulandula? Amashiwi ya kwa Yesu ayaba pali Mateo 5:38, 39 yatila: “Mwalyumfwa ukuti batile, ‘Ilinso pa linso ne lino pa lino.’ Lelo ine ndemweba nati: Mwilakaanya umubifi; lelo onse uwakutoba ulupi pe saya lya ku kulyo, umupilibwile ne libiye.” Cimoneka kwati pa nshita Yesu ali pe sonde, bashimapepo bamo balibikileko ifunde lya kuti umuntu umwine alingile ukulandula. Lelo Yesu alandile ukwabula no kupita mu mbali ukuti mu Mafunde Lesa apeele ku bena Israele tamwali ifunde lya musango yo.