Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

◼ Bushe Inte sha kwa Yehova balapokelela inshindano shakwatamo umulopa unono, pamo nge sha kucingilila isha globulin nelyo albumin?

Bamo balapokelela, ukusumina ukuti Amalembo tayafumyapo umupwilapo ukupokelela inshindano shakwatamo utunono, nelyo imbali, ishifuma ku mulopa.

Kabumba mu kubalilapo abikile pa mutundu wa muntu onse ukukakililwako ku kusengauka ukulya umulopa pa kusosa ukuti: “Conse icenda icili no mweo cikabe ca kulya kuli imwe . . . Lelo, umunofu umuli umweo wa uko, umulopa wa uko, mwilalya.” (Ukutendeka 9:3, 4) Umulopa wali uwashila na muli fyo wali no kubomfiwa fye mwi lambo. Nga ca kuti taubomfiwe muli iyo nshila, wali no kupongolwelwa pa mushili.—Ubwina Lebi 17:13, 14; Amalango 12:15, 16.

Uku takwali kulesha kwa pa kashita akepi ku baYuda. Ukukabila kwa kutaluka ukufuma ku mulopa kwalibwekeshiwepo ku Bena Kristu. (Imilimo 21:25) Ukubashinguluka mu Buteko bwa ciRoma, ifunde lya kwa Lesa lyalitobelwe apali ponse, apantu abantu baliile ifya kulya ifyapangwa no mulopa. Na kabili lyalitobelwe pa milandu iya “fya cipatala”; Tertullian acita lipoti ukuti abaume bamo baibimbile mu kunwa umulopa ukutontonkanya ukuti wali no kundapa akalyelye. ‘Bakabawile mu kuba ne cilaka ca bufunushi umulopa wa ntalamisoka ishaipaiwe mu cibansa.’ Alundilepo kuti: “Yumfweni nsoni pa mulandu wa nshila shenu ishabipa pa ntanshi ya Bena Kristu, abashikwata nangu fye mulopa wa nama pa fya kulya fyabo.” Inte sha kwa Yehova ilelo bali fye abapampamina ukukanatobe funde lya kwa Lesa, te mulandu ne fyo caba icaseeka kuli bambi ukulya ifya kulya fyapangwa no mulopa. Muli ba 1940, ukukuushishamo kwa mulopa kwaishile mu kubomfiwa kwasalala, kabili Inte bamwene ukuti ukumfwila ifunde lya kwa Lesa kwafwaile ukuti na kabili basengauke ukukuushishamo kwa mulopa, nangu fye badokota bacincishe ifi.

Pa kubalilapo, ukukuushishamo kwali kwa mulopa onse. Pa numa, bakasapika batendeke ukupaatulwila umulopa mu mbali sha kutendekelako, pantu badokota basondwelele ukuti umulwele umo te kuti akabile imbali shonse ishikalamba isha mulopa. Nga ca kuti bamupeele fye ulubali lumo, kuti cacilapo ukuba icishili ca busanso kuli wene, kabili badokota kuti babomfya mu kufulilako umulopa uulipo.

Umulopa wa buntunse kuti wapaatulwilwa mu fiseekwa fyatikama ne fyasongoloka fya cibobo (plasma, nelyo serum). Ulubali lwa fiseekwa (mu bwingi 45 peresenti) lupangwa ne fitwa mu munsaunte insandesande shakashika, insandesande shabuuta, ne nsandesande shicilikila. Amaperesenti yambi 55 yaba ni plasma. Iyi yaba 90 peresenti amenshi, lelo lyakwata ubwingi bunono ubwa maproteini ayengi, amahormoni, umucele, na ma enzyme. Ilelo, ubwingi bwa mulopa usangulwa ulapaatulwilwa mu mbali sha kutendekelako. Umulwele umo kuti pambi apeelwa ukukuushishamo kwa mulopa ukwa plasma (nakalimo FFP, fresh frozen plasma [plasma iibishi iyatalala]) ku kundapa ulupuma. Lelo umulwele wacepelwa umulopa kuti pambi apeelwa insandesande shapakwa ishakashika, uko e kuti, insandesande shakashika isho ishasungwa kabili lyene ukubikwamo ifyasongoloka no kukuushiwamo. Insandesande shicilikila ne nsandesande shabuuta na sho shilakuushiwamo lelo te mu kuseeka.

Mu nshita sha mu Baibolo abantu tabaleteleko inshila sha fyapangwa fya musango yo ku kubomfya ishi mbali. Lesa mu kwanguka akambishe: ‘Ukutaluka ukufuma ku mulopa.’ (Imilimo 15:28, 29) Lelo mulandu nshi uuli onse e ngatontonkanishisha ukuti cikapanga ubupusano nampo nga mulopa wine wine nelyo uwapaatulwilwa muli ishi mbali? Nangula abaume bamo balinwene umulopa, Abena Kristu balikeene nangu fye capilibwile imfwa. Bushe uletontonkanya ukuti baali no kwankulako mu kupusanako nga ca kuti umuntu umo alonganike umulopa, ausuminishe ukupaatululwa, kabili lyene ukuupeela kuli bene nga plasma nelyo ulubali lwa kuuma kwa mulopa, nakalimo muli soseji yabamo umulopa? Mu cituntulu, iyo! E ico, Inte sha kwa Yehova tabapokelela ukukuushishamo kwa mulopa wine wine nelyo imbali sha uko isha kutendekelako (insandesande shakashika, insandesande shabuuta, insandesande shicilikila, nelyo plasma) ishibomfiwa ku kupwishishisha imifwaile imo ine.

Nga fintu icipusho citubulwile, nangu ni fyo, basayantisiti balisambilila pa lwa kubomba kwaibela ukwa mbali sha mulopa ne fya kubomfya isho. Umulandu waseeka ubimbamo amaproteini ya plasma—globulin, albumin na fibrinogen. Mu kumoneka, ukubomfya kwacilapo ukusalala ukwa kundapa ukwa musango yo kwaba kulasa inshindano ya kucingilila kwa globulin. Mulandu nshi ico cicitilwa?

Umubili obe kuti waletako ifya kucingilila umubili ku malwele yamo, ukukupeela ukucilikila kwaswangana. Ici e cishinte ca kulaswa intomba ukwa mu kubangilila mu kuba na (toxoid) ku kulwisha polio, sakatila, kansakala, ukuminwe ncendwa no mutete, ne mpepo ya taifodi. Nangu cibe fyo, nga ca kuti uuli onse pali ndakai alisansalikwa ku malwele yabipisha yamo, badokota kuti pambi batasha inshindano ya serum yasongoloka (antitoxin) ku kumupeela ukucingilila kwa panono panono ukwa mu kwangufyanya. Ukufika pali ndakai inshindano sha musango yo shilapeelwa pa kufumya globulin ya kucingilila, iyakwatamo ifya kucingilila umubili ku malwele, ukufuma ku muntu kale kale uwakwata ukucingilila kwa mubili.a Ukucingilila kwa panono panono kwapokelwe ukufuma ku nshindano takubelelela, pantu ifya kucingilila umubili ku malwele filafuma mu mibombele mu kupita kwa nshita.

Mu cilolwa ce kambisho lya ‘kutaluka ukufuma ku mulopa,’ Abena Kristu bamo baliyumfwa ukuti tabalingile ukupokelela inshindano ya globulin iya kucingilila iya (proteini), nangu cingati yali fye lubali lunono ulwa mulopa. Ukwiminina kwabo kwalyumfwika kabili ukwayanguka—takuli ulubali lwa mulopa mu musango uuli onse nelyo ubwingi.

Bamo baliyumfwa ukuti serum yasongoloka (antitoxin), pamo nga globulin ya kucingilila, iyakwatamo ulubali lwacepesha ulwa plasma wa mulopa uwa kwa kasangula wa mulopa no kubomfiwa ku kwafwilisha ukucingilila kwabo ukulwisha amalwele, te kumo kwine ngo kukuushishamo kwa mulopa uutungilila ubumi. E co bakampingu babo te kuti babaleshe ku kupokelela globulin ya kucingilila nelyo imbali shapalako.b Kuti pambi basondwelela ukuti kuli bene ukupingulapo kukashintilila mu kutendekelako pali nampo nga bali abaitemenwa ukupokelela amasanso ya butuntulu ayali yonse ayabimbilwemo nga inshindano yapangilwe ukufuma ku mulopa umbi.

Caliba icacindama ukuti imibombele ya mulopa wa mwanakashi waimita yalipaatukana ukufuma kuli iyo iya kashimu kali mwi fumo lyakwe; imisango yabo iya mulopa ilingi line ilapusana. Nyina tapisha umulopa wakwe ku kashimu. Imisango yapangwa (insandesande) ukufuma ku mulopa wa kwa nyina taipita pa ca kucilikila icaba ku cisa ukuya mu mulopa wa kashimu, nelyo fye ni plasma taicite fyo. Na kuba, nga ca kuti ku kucenwa kumo umulopa wa kwa nyina nelyo uwa kashimu wasaakana, impika sha butuntulu kuti pa numa shalundulukako (ukukaanalingana kwa Rh nelyo ABO). Nangu cibe fyo, ifya kupyanikapo fimo ukufuma kuli plasma filapishiwa mu mpito sha mulopa ukuya ku kashimu. Bushe amaproteini ya plasma, pamo nga globulin ya kucingilila na albumin filacita? Ee, yamo yalacita.

Umwanakashi waimita alikwata imibombele yacincila ku intu globulin ya kucingilila imo ilasela ukufuma mu mulopa wa kwa nyina ukuya mu wa kashimu. Pa mulandu wa kuti iyi miselele ya cifyalilwa iya fya kucingilila iya mu kashimu ilacitikako mu kwimita konse, utunya tulafyalwa ne cipimo cimo ica kucingilila kwa kubaka ukwa lyonse ku kwambukila kumo ukwa malwele.

Caba cimo cine na kuli albumin, intu badokota pambi bengasosa ngo kundapa ku lupuma nelyo ku mibele imbi imo.c Bakasapika balishininkisha ukuti albumin ukufuma kuli plasma na kabili ilatwalwa, nangu cingati ni mu kufumamo cimo kwacepelako, ukucilinganya icisa ukufuma kuli nyina ukwingila mu kashimu kakwe.

Ukuti imbali shimo isha maproteini ukufuma kuli plasma shilaselela mu mibombele ya mulopa mu cifyalilwa ukuya mu muntu umo umbi (akashimu) kuti kwaba kulangululapo na kumbi lintu Umwina Kristu alepingulapo nampo nga akapokelela globulin ya kucingilila, albumin, nelyo inshindano shapalako isha mbali sha plasma. Umuntu umo kuti pambi ayumfwa ukuti wene muli kampingu musuma kuti apokelela; umbi kuti pambi asondwelela ukuti te kuti apokelele. Umo umo afwile ukupingulapo mu kukosa pa mulandu pa lwakwe pa ntanshi ya kwa Lesa.

[Amafutunoti]