Ulubali 1—Ukumfwila Ifyo Amalembo Yalandapo pa Fililo
1. Mafya nshi Abena Kristu bakwata umuntu wabo nga afwa?
1 Ukutula fye ku kale, abantunse bonse balafwilwa. Na bantu ba kwa Lesa na bo bene balafwilwa. Abena Kristu ba cine balomfwa sana ubulanda ilyo cibusa wabo uwapalamisha nangu lupwa wabo afwa, nga filya fine na Yesu aumfwile ilyo cibusa wakwe afwile. (Yoh. 11:33, 35) Imfwa ya mutemwikwa ilafya ukushipikisha, e ico kanshi tufwile ukulasansamusha abafwililwe no kubalanga ukuti twalibatemwa pa kubafwilisha. Tufwile ukucite ci maka maka mu ncende umo abantu abengi bacetekela sana imipashi no kutiina abafwa. Muli ishi ncende, balupwa abashasumina na bena mupalamano kuti bapatikisha Umwina Kristu uufwililwe ukukonka intambi sha kulooseshamo ishapusana ne fyo amalembo yalanda. Kuti twaloosha shani bwino no kukanakonke intambi sha pa cililo ishifulwisha Lesa?
2. Bushe abafwa baba shani?
2 Ishibeni Icishinka pa Mfwa: Baibolo ilalondolola bwino bwino aiti: “Aba mweo balishiba ukuti bakafwa; lelo abafwa, tabaishiba akantu nangu kamo . . . Ukutemwa kwabo no kupata kwabo no bufuba bwabo bafwila kumo na fyo . . . Ku Nshiishi, uko uleya takwaba umulimo wa kubomba nangu kwelenganya nangu kwishiba nangu mano.” (Luk. Mil. 9:5, 6, 10; Amalu. 146:4) Umuntu nga afwa, teshiba nangu fimo. Te kuti atemwe nangu ukupata umunankwe, te kuti alande, kabili te kuti omfwe ilyo bambi balelanda nangu ukwishiba ifyo balecita. Ilyo fwe Bena Kristu twafwilwa, ici cishinka cikalamba nga nshi icaba mu Baibolo e citulenga ukutontonkanya no kucite fintu mu kupusanako na bambi.
3. Mulandu nshi tufwile ukutwalilila fye ukulakonka ifyo Baibolo isambilisha pa mfwa?
3 Cenjeleni ku Cisambilisho Icilenga Lesa Ukumoneka Kwati wa Bufi: Mwi bala lya Edeni, Yehova aebele Adamu na Efa ukwabula ukupita mu mbali ukuti ‘ukufwa bakafwa’ nga bakaana ukumfwila ifunde lyakwe. (Ukute. 2:17) Lelo Satana ena abebele ukuti nga bakaana ukumfwila Lesa ‘ukufwa tabakafwe.’ (Ukute. 3:4) Mu kuya kwa nshita, Satana aletelemo ubufi na bumbi: Atile abafwa tabafwa iyo lelo baleshiba ifilecitika kabili basanguka imipashi. Ubu bufi ubwafiita fititi bwalengele cimoneke kwati Yehova talelanda icishinka kabili bwaletele umuseebanya pe shina lyakwe. Bakapepa ba kwa Yehova bena balishiba ukuti filya bamo basumina ukutila abafwa baleshiba ifilecitika kabili kuti bayafwilisha nangu ukucusha aba mweo, fyonse fye bufi ubwafiita fititi. Na kuba ici cisambilisho e co Satana abomfya sana ku kulufya abantu no kubalenga ukukanaishiba icine ca mu Baibolo. Cisambilisho ico bonse abatemwa Lesa balingile ukupata icine cine! (Rom. 12:9) Bushe mwalicipata?
4. Finshi Abena Kristu ba cine batalukako?
4 Yehova aebele abena Israele ukuipaatulako umupwilapo ku ntambi shonse umwali ifisumino fya bufi. (Amala. 18:9-13) Abena Kristu ba kubalilapo na bo bene balitalwike ku ntambi shonse ishapalileko. (2 Kor. 6:15-17; Ukus. 21:8) Inte sha kwa Yehova, te mulandu no mutundu wabo, umushobo, nelyo inkulilo, tabakonka intambi sha pa fililo ishilenga abantu ukulamona kwati abafwa tabafwililila kabili kuti bacita ifisuma nelyo ifibi ku ba mweo.
5. Mulandu nshi cacindamina ukulatontonkanya pa fyo Baibolo yalandapo pa kupepa, imfwa, ne ntambi sha cikaya?
5 Ukubebeta Intambi Shalekanalekana: Amalembo yalanda ukuti te ntambi shonse isha pa cililo umwaba ifisumino fya bufi. Ku ca kumwenako, umubili wa kwa Yesu ‘baliupombele mu nsalu pamo ne fyanunkila, ukulingana ne fyo abaYuda balecita pa kupekanya ukushiika.’ (Yoh. 19:40) Lelo abantu ba kwa Lesa balikeene intambi shimbi ishalelenga cilemoneka kwati abafwa balishibe ifyalecitika. (Lebi 21:5; 19:27, 28; Amala. 14:1, 2) Na kuba ici cine cisumino e calenga kube intambi ishingi isho abantu bacita pa fililo mwi sonde lyonse mukanaishiba e lyo limbi na lyo baleshiba no kwishiba. Na muno mwine mu Zambia e fyo caba. Kanshi cili icacindama ukuti ‘tukwate amano aya kulekanya icalungama ne calubana.’ (Heb. 5:14) Ici cikatwafwa ukulaishiba intambi ishisuma ishumfwana ne fyo Baibolo ilanda, nangu ishabipa ishapusana na Baibolo. Fintu nshi fimo fimo ifyo Baibolo yalandapo ifingatutungulula muli uyu mulandu?
6, 7. Finshi tufwile ukutontonkanyapo sana ilyo tushilakonka intambi sha pa cililo ishaseeka?
6 Ukumfwila Ifyo Baibolo Yalandapo: Abafwaya Lesa ukubatemwa tabafwile ukuba kwi koli limo na bashasumina. Baibolo itweba ukuti: “‘Fumenimo muli bena, no kuipaatulako,’ e fyasosa Yehova, ‘kabili mwi-ikatako ku cishasanguluka.’” (2 Kor. 6:14, 17) Ilyo tuletontonkanya pa mashiwi yali muli ili lembo, tufwile ukuipusha atuti, ‘Bushe ulo lutambi lwa pa cililo lushimpilwe pa cisumino ca kuti imipashi ya bafwa kuti yacita ifisuma nelyo ifibi kuba mweo?’ Nga ca kutila e po ulutambi lushimpilwe ninshi mufwile ukucenjela sana. Nga mwalukonka ninshi mwaipoosa mu kupepa kwa bufi. Ukucita ifi kuti kwafulwisha Yehova, Lesa wa cishinka.—Linganyeniko Abapingushi 2:12.
7 Cimbi ico Baibolo yalandapo cisangwa pali 1 Abena Korinti 10:32 apatila: “Mwilapunwisha abaYuda na baGriki ne cilonganino ca kwa Lesa.” Kuti twaumfwila shani aya mashiwi? Inte sha kwa Yehova balishibikwa bwino ukuti balasambilisha icine ca mu Baibolo ica kuti abafwa tabaishiba akantu nangu kamo kabili tabakwata amaka ya kwafwa nangu ukucusha aba mweo. Nomba kuti caba shani nga ca kuti uwa mu cilonganino akonka ulutambi lwa pa cililo ulo abantu bakonka pa mulandu wa kutiina abafwa? Nga acite ifyo kuti apunwisha abaishiba ifyo Inte sha kwa Yehova basuminamo ne fyo basambilisha pa bafwa. Abantu nga bapunwishiwa, Yehova alomfwa ubulanda kabili ici kuti calenga abantu ukukanapokelela ubukombe bwa Bufumu.—Mat. 18:6; Luka 11:52.
8. Cinshi cingatwafwa ukutaluka ku fyo Baibolo yakaanya?
8 Pateni Icabipa: Ilyo abashasumina balekonka intambi sha pa cililo, ilingi line tabeshiba ukuti balekonka ukupepa kwa bufi. Kabili ilingi line tabomfwikisha umulandu tukaanina ukucita ifintu fimo ifishasanguluka. Kanshi ukukaana ukukonka ishi ntambi kuti kwayafya kabili kuti kwalenga twafilwa ukutemwa Yehova no kuba aba cishinka kuli ena. Lelo kwena tufwaya ukuba “ababula umulandu kabili aba kaele, . . . ababula akalema.” (Fil. 2:15) Ukutemwa uko twatemwa Yehova kulatulenga ‘ukupatisha icabipa no kwikatisha icisuma.’ (Rom. 12:9) Twalishiba bwino bwino ukuti calilubana kabili bumbimunda, ukucita ifintu ifyafuma ku cisumino ca kuti abafwa baleshiba ifilecitika kabili balikwata amaka ya kwafwa nangu ukucusha aba mweo. Pa mulandu wa fyo amalembo yalandapo, natubebete intambi sha pa cililo shimo shimo ishicitwa kuno mwesu.
Intambi Ishibako Ilyo Bashilashiika
9, 10. Finshi bamo bacita pa kupekanya icitumbi ilyo cishilashiikwa, kabili cinshi Abena Kristu bafwile ukucenjelako
9 Ukupekanya Icitumbi ku Kushiikwa: Mu misumba iikalamba na mu matauni, balupwa ba uufwile limo balapeela abasunga ifitumbi ku saini nelyo utwampani tumo ukuti bakasamfye no kupekanya icitumbi pa kuti cikashiikwe bwino. Lelo mu fifulo fimo ilingi line abapekanya icitumbi ni balupwa, abakalamba mu bwikashi, nelyo balya baseka na bo “icimbuya.” Limo icilenga ukuti balesamfya icitumbi ilyo bashilashiika mulandu fye wa busaka. (Imil. 9:37) Nomba te kuti ciwame ukucita intambi ishapusana na malembo isha kupekanishisha uwafwa pa kuti akapokelelwe ‘ku calo uko aleya.’ Abatiina abafwa, balabomfya amenshi ayaibela no muti wa cimuntu pa kusamfya icitumbi. Bamo balafisa ifishimba no tuntu tumbi mu fya kufwala fya uufwile nangu mu mbokoshi. Bamo basumina ukuti ukucite fi kwalicindama pa kuti uufwile ende bwino no kufika ku mipashi ya bantu bakwe abafwa kale.
10 Mu ncende shimo shimo ulutambi lwabako lwa kuti aba mu lupwa e bo basamfye icitumbi ilyo cishilashiikwa. Nga ca kutila uufwile aali ni Nte, mufwile ukubikako sana amano pa kuti balupwa abashasumina tabapokele incito yonse no kukonka intambi ishabipa mu bumfisolo. Nangu cibe shani munyinefwe nelyo nkashi uufwile te kuti atemwe icintu ca musango yo. Lelo nga ca kuti abashasumina babomfya amaka no kusenda icitumbi te mulandu no kweshaesha kwesu, tukashininkisha ukuti ifwe tatucitileko intambi shabo ishishili sha Bwina Kristu. Kabili tulasansamuka ukwishiba ukuti abashasumina te kuti bacite nangu cimo icingalula isubilo lya mutemwikwa wesu uufwile. Umuntu wesu aafwile uwa busumino kabili Yehova takafilwe ukumwibukisha.
11, 12. Mafya nshi Umwina Kristu engakwata nga kwaba ukutamba icitumbi?
11 Ukutamba Icitumbi: Abantu abene nga balefwaya kuti basalapo ukutamba icitumbi nangu ukukanatamba. Nga ca kuti Abena Kristu bamo bapingulapo ukukanakonka ulu lutambi pa milandu iyo abene beshibe, tatufwile ukubalengulula. Nga mwasalapo ukuti kube ukutamba icitumbi, mufwile ukubika sana amano ku nshila mwalacitilamo ici pa kuti abantu batwalilile ukucindika ifyo twasuminamo nga Abena Kristu.
12 Mu ncende shimo, caliseeka ukusuminisha abeshile ku cililo ukutamba icitumbi pa kashita fye akanono. Ilingi line babika icitumbi pa ncende apo abengi bengakumanisha ukumona ilyo bashilashiika e lyo limo bamwena ku nshiishi kwine. Abeshile ku cililo balatantama no kulapita ku mbokoshi iyakupukulwa kabili mu mucinshi balalolesha pa cinso ca wafwa uo bafwikile ifya busaka. Mu fyalo fimbi balacita ifyacila na pali ifi. Mukamfwilwa balamufwika ilaya ilyabuuta ilya pa bwinga no kumukobaika ifibekobeko ifingi, ubulungu, no kumusuba ifya kusubasuba. Ulutambi lumbi uluseekele lwa kubika icikope ca ufwile pa mashati, pa tutambala, pa mafani, pa makapu, kabili balakobeka icikope ca ufwile na ku minyololo ya makii na ku fintu fimbi. Abeshile ku cililo balabapeela ifi fintu pa kuti bafwale no kulaenda na fyo. Balabika akakope ka ufwile ku fya kufwala fya basangilwe ku cililo. Bushe kuti caba bwino ukukonka ishi ntambi sha ku calo? Iyo. Pantu kuti calanga fye apabuuta ukuti tulepepa uufwile.
13. Bushe tukalanga shani ukuti tutungululwa no mupashi wa kwa Yehova pa fintu ifyo ashalandapo mu kulungatika?
13 Nangu ca kuti Baibolo tayalanda pali fyonse ificitika pa cililo, abasambilila Icebo ca kwa Lesa balishiba ukuti amataki ya musango yo ‘tayafuma kuli Lesa, lelo yafuma muli ici calo.’ (1 Yoh. 2:15, 16) Ukukonka intambi sha musango yo kuti kwalenga abashasumina ukucita ifintu ifyo tushingatemwa, pamo nga ukuloosha kwacishamo, ukulapoosa indalama ne fya bupe pa citumbi, ukufukatila icitumbi no kulalanda kuli cena kwati cileumfwa. Nga ca kuti ifya musango uyu fyacitika pa cililo ca Mwina Kristu, kuti kwaba umuseebanya uukalamba pe shina lya kwa Yehova na pa bantu bakwe. Kanshi, ukutaluka ku ntambi ishaseeka isho abantu bashasambilila icine bakonka e nshila yawamisha ya kulooseshamo mu mutalalila, mu mucinshi, kabili mu bufuuke nga Abena Kristu ba cine.—Efes. 5:15-17.
14. Fintu nshi abantu bacita ilyo balekonka ulutambi lwa kucesha pa cililo?
14 Ulutambi lwa Kucesha Ukulalinda Icitumbi: Muli ulu lutambi abantu balakolongana pa ng’anda ya cililo nangu pa ncende fye imbi apo bacesha fye ukulalinda icitumbi na bene ba cililo ilyo bashilashiika. Limo icitumbi tacibapo. Ilingi line batampa ukulinda icitumbi pa cungulo bushiku mpaka fye bwaila sana. Ulu lutambi te filya abantu baya ku ng’anda ya cililo pa nshita yalinga ku kusansamusha abafwililwe no kuloosesha pamo na bo. Ulu lutambi lwena lwalipusanako. Nga ca kuti umuntu afwa, bwangu bwangu abena mupalamano na bantu bambi balatampa ukupekanya ifya kubomfya pa kulinda icitumbi, ukufwaya inkuni no kukosha umulilo mu lubansa. Balafumisha ifipe pa nse. Balatanika itenti, kabili abantu balakolongana ku kucesha inshiku shimo shimo baleimba inyimbo, ukupepa, no kulataatakula uufwile. Ico bacitila ifi ni pa kuti bacingilile icitumbi icishilashiikwa ku mipashi iibifi no kucingilila balupwa abashele. Apo ulu lutambi ukwabula ukutwishika lwafuma ku cisumino ca kuti umupashi wa ufwile ucili uwa mweo, Abena Kristu ba cine mano mano tabakonka ulutambi lwa musango yo ulupusana na malembo. Nga twasangwako uko balekonka ulu lutambi, nangu nga twasangwako fye pa nshita iinono, ninshi twalanga ukuti ‘tatwapatisha icabipa.’—Rom. 12:9.
15. Mepusho nshi tulingile ukuipusha fwe bene ukukuma ku ntambi sha pa cililo?
15 Uwa mu cilonganino nga afwa, tufwile ukucenjela sana epali ifyo tulecita fyalenga bambi ukumona kwati tulekonka ulutambi lwa kulinda icitumbi mu nshila yesu iipuseneko panono ne fyo bena bacita. Tutile mailo kushiika e lyo baNte bakolongana pa ng’anda ya cililo, batampa ukwimba inyimbo no kupepa pa ma-awala ayengi, bushe abantu bambi kuti batontonkanya shani? Nangu ca kuti aba bamunyinefwe bena tabalesefya ulo lutambi, bafwile ukutontonkanyapo sana pali bakampingu ba bambi. (1 Kor. 10:23) Bushe ukupekanya ifya musango yu ificitika mu nshita ya bushiku sana, kuti kwapunwisha abasumina banensu abaishiba ukwatula uku kusefya no mulandu basefesha ulu lutambi? Bushe ici kuti calenga abashasumina ukusosa abati Inte sha kwa Yehova, nga filya imipepele iingi icita, balasefyako ulutambi lwa kulinda icitumbi pa cililo mu nshila yabo abene? Kwena kwaliba inshila shimbi ishingi kabili ishisuma isha kushimikililamo no kusansamushishamo abaleloosha. Ukutontonkanya pali ifi kukalenga ukuti tutaluke kuli conse icingamoneka kwati tulesefya ulutambi lwa kulinda icitumbi. Nga twacite fyo tukalanga ukuti twalipusanako ne ci calo kabili tulefwaisha ukuipaatulako ku “cishasanguluka.”—2 Kor. 6:17; Mal. 3:18.
16. Mulandu nshi cingawamina ukulasangwa ku kulongana ilyo kukalaba ukulanshanya ifyebo ifilanda pa ntambi sha pa cililo?
16 Mwaliba amano sana muli uku kusoka: “Uwasalapuka nga amona ububi alabelama, lelo imbulwa mano shena shiya fye no kukandwa.” (Amapi. 22:3) Ili ilembo lya cine sana kabili kuti lyabomba na ku kusefya ulutambi lwa kulinda icitumbi ne ntambi sha pa cililo shimbi ishingi. Ifyebo fyacindama fimbi ifilanda pa ntambi isha pa cililo fili no kulandwapo mu Ubutumikishi Bwesu Ubwa Bufumu mu myeshi ileisa. Ifi fyebo fikafwa bonse ukwishiba ifyo ifwe fwe Bena Kristu ba cine twingaba na kampingu iisuma no kusengauka ukupunwisha bambi ilyo tuleumfwila ifyo Amalembo yalandapo pa fililo.—1 Kor. 10:32.